Przeprowadzone badania własne miały na celu identyfikację działań społecznie odpo-wiedzialnych w firmach rodzinnych. Za firmę rodzinną przyjęto tu przedsiębiorstwo, w którym własność i zarządzanie skupione jest w rękach jednej rodziny i taką definicję wpisano w kwestionariuszu ankiety.
Badania przeprowadzono zostały w roku akademickim 2014/2015 r. na losowo do-branej próbie 180 studentów niestacjonarnych dwóch uczelni ekonomicznych z Wro-cławia i jednej z południowej części województwa śląskiego. Narzędzie badawcze sta-nowił samodzielnie skonstruowany kwestionariusz pytań. Wśród respondentów dwie osoby nie odpowiedziały na część pytań a pięciu ankietowanych było bezrobotnych więc analizie poddano 173 kwestionariusze. Mimo, że ankietowani reprezentowali zróżnicowane przedsiębiorstwa, to próba, z przewagą ludzi młodych, gdzie przekrój wykształcenia kończył się na szkole średniej (studenci) nie daje podstaw, aby uznać ją za reprezentatywną. Badania należy traktować jako pilotażowe, służące poszerzeniu wiedzy na temat koncepcji SOP w polskich przedsiębiorstwach. Uzyskane wnioski mogą być wykorzystane w przyszłych badaniach właściwych.
W tej próbie 40 osób deklarowało pracę w firmach rodzinnych, więc udział tych podmiotów wśród pracodawców był na poziomie 23%. Istotnym jest, że aż 90% ankie-towanych pracuje u obecnego pracodawcy dłużej niż rok, stąd ich wiedza o firmie i podejmowanych działaniach powinna być dość miarodajna. Próba analizowanych przedsiębiorstw składała się z firm:
• mikro – 37,5%, • małych – 35%, • średnich – 12.5%, • dużych – 15%.
Pracodawcy z grup mikro i małych stanowią ponad 70% firm. Charakter działalności tych podmiotów to: usługi (30%), handel (27,5%), produkcja (20%) i działalność miesza-na (dwie lub trzy wcześniej wymienione – 22,5%). Ważmiesza-na, jak się wydaje dla podejmo-wanych decyzji i związanego z tym ryzyka, jest kwestia formy organizacyjno–prawnej firm, którą zaprezentowano na rysunku nr 1. Prawie połowa, bo 45%, to firmy osób fizycznych. Wysoki też jest udział (40%) spółek z o.o. Trzecią grupę (15%) stanowią spół-ki cywilne. Należy zauważyć, że proste formy (osoby fizyczne i s.c.) stanowią 60% i są to firmy, gdzie właściciele ponoszą pełną odpowiedzialność za zobowiązania firm, co oznacza zagrożenie dla prywatnego majątku (także rodziny).
Rysunek 1. Forma organizacyjno–prawna badanych firm rodzinnych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
Według deklaracji ankietowanych ich pracodawcy podejmują działania w ramach SOP tylko w 37,5% podmiotów. Działania te mają, aż w 90% przypadków charakter sporadyczny i podejmowane są najczęściej w wyniku namowy osób występujących o wsparcie. Przemyślane i zaplanowane działania podejmuje tylko 10% firm rodzinnych. Wspieranie to dotyczy obszarów prezentowanych na rysunku nr 2.
Rysunek 2. Obszary wspierane przez badane przedsiębiorstwa rodzinne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
Najbardziej wspierany jest sport a sponsoring sportu podejmowany jest przez 67% firm aktywnych w ramach SOP. Niewielki udział jest po stronie sponsoringu kultury
po-dobnie jak oświaty i nauki i jest to poziom 13% firm. 20% firm rodzinnych wspiera inne obszary życia społecznego takie jak np. ośrodek pomocy dla dzieci z porażeniem mózgo-wym. Nie podejmuje się żadnych działań na rzecz ekologii. Obraz firm (według ich wielko-ści), które nie podejmują żadnych działań zgodnych z prezentuje rysunek 3.
Rysunek 3. Firmy rodzinne, które nie wykazują aktywności w ramach SOP, według ich wielkości
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
Dominują tu mikrofirmy (52%) i duży jest udział małych firm (33%). Średnie przed-siębiorstwa stanowią 11% w tej grupie a duże przedprzed-siębiorstwa tylko 4%. Rozkład ten pokazuje, że wraz ze wzrostem wielkości firm powinno rosnąć zainteresowanie działal-nością społecznie odpowiedzialną w praktyce funkcjonowania firm rodzinnych.
Dokonano także porównania podejścia do SOP przedsiębiorców rodzinnych i nie-rodzinnymi. Zestawienie to wypadło niekorzystnie dla firm rodzinnych, gdyż nierodzin-ni przedsiębiorcy znacznierodzin-nie częściej podejmują działalność według koncepcji SOP. Udział takich firm przekracza połowę i jest na poziomie 56% ogółu, gdy w biznesie familijnym tylko co trzecia firma (37,5%) stara się być przyjazna dla otoczenia. Badania pokazały także stosunek ankietowanych do realizacji celów społecznych przez ich pra-codawców. Wskazane odpowiedzi zestawiono w tabeli 1.
Tabela1. Stosunek ankietowanych pracowników do działań z obszary SOP przez ich pracodawców
Czy firma powinna podejmować działania w ramach SOP Odpowiedzi [%] Tak, bo firma jest częścią społeczeństwa 50
Tak, ale po osiągnięciu celów ekonomicznych 17,5
Tak, ale tylko dla interesariuszy wewnętrznych w tym pracowników 7,5
Nie, bo firma nie zna się na tym 20
Nie, bo firma ma prowadzić działalność gospodarczą, a od tego są władze
centralne i lokalne 5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
Wprawdzie połowa pracowników uważa, że firma powinna prowadzić taką działal-ność to jednak nie należy uznawać tego udziału jako zadawalający. Prawie co piąty (17,5%) taką działalność zalecałby dopiero o zrealizowaniu celów ekonomicznych. Są też tacy, którzy uważają, że firma powinna wspierać wyłącznie interesariuszy wewnętrznych z pracownikami na czele (7,5%). Co piąty (20%) ankietowany jest zdania, w firmie nie ma specjalistów z tego obszaru działań i dlatego przedsiębiorstwa nie powinny się tym zaj-mować. Bardzo nieliczna jest grupa (5%), która uważa, że powinny to robić organy rządo-we i samorządorządo-we powołane do takich zadań a przedsiębiorstwo powinno zajmować tym, do czego jest powołane, czyli prowadzić działalność gospodarczą.
Podsumowanie
Przeprowadzone badania, pokazały, że niewielka grupa firm rodzinnych podejmuje działania społecznie odpowiedzialne. Jeśli otrzymany wynik oparty na informacjach od pracowników jest nieco zaniżony (o niektórych działaniach mogli oni nie wiedzieć lub nie ich pamiętać) to i tak zaangażowanie tylko trzeciej części analizowanych firm jest zaskakująco niskie. Jest to wynik gorszy niż w firmach nierodzinnych, gdzie podmioty, które starają się być przyjazne dla otoczenia, mają większościowy udział w grupie ba-danych. Pewnym usprawiedliwieniem może być kwestia problemów z wypracowaniem zysku przez około (20–30)% firm sektora MSP, ale problem ten występuje także w fir-mach nierodzinnych. Niepokojące jest także to, że podejmowane działania mają cha-rakter niezaplanowanych pojedynczych akcji, które odbywają się po namowach osób i podmiotów oczekujących wsparcia. Nie można więc wtedy spodziewać się korzyści odnoszonych przez firmy, jakie są wskazywane przez zwolenników SOP.
Należy także dodać, że oczekiwania działań na rzecz otoczenia są zawsze wysokie, ale już ankietowani pracownicy, tylko w połowie są zwolennikami koncepcji SOP w firmach ich pracodawców. Druga połowa pracowników jest temu przeciwna, miedzy innymi dlatego, że pomoc ta może obniżyć wynik finansowy i zmniejszyć szansę na premię czy podwyżkę wynagrodzeń. Koncepcja SOP w firmach rodzinnych i pozosta-łych mapozosta-łych firmach ma szansę rozwoju, jeśli podejmowany przez przedsiębiorców będzie bardziej przemyślany, jeśli chodzi o wybór podmiotu wsparcia i nagłośnienie tego faktu, które przełoży się potem na poprawę pozycji konkurencyjnej firmy.
Bibliografia:
Adamczyk J. (2009), Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw. Teoria i praktyka, PWE, Warszawa.
Adamczyk J. (1997), Systemy zarządzania środowiskiem w procesie ekologicznego rozwoju
przedsiębiorstwa, „Przegląd Organizacji”, nr 9.
Barnett M.L. (2007), „Stakeholders influence capacity and the variability of financial
returnes to corporate social responsibility”, Academy of Management Review, 32: 794–816.
Brzeziński A. (2011), Specyfika interesariuszy firmy rodzinnej, [w:] Trippner P., (red),
Znaczenie mikro i makro procesów w funkcjonowaniu i rozwoju systemy społeczno– ekonomicznego, Zeszyt 12, Przedsiębiorczość i Zarządzanie, Wyd. SWSPiZ w Łodzi, Łódź.
Brzeziński A., Brzeziński S. (2011), Rodzina jako interesariuszy firm rodzinnych, II Konferencja „Firmy rodzinne”, Społeczna Akademia Nauk, Łódź.
Carley M., Sapens P. (2000), Dzielenie się światem – zrównoważony sposób życia
i globalnie sprawiedliwy dostęp do zasobów naturalnych XXI wieku, Wyd IiE, Białystok–
Warszawa.
Crane A., McWilliams A., Matten D. i in. (2008), The Oxford Handbook of Corporate Social
Responsibility, Oxford, UK: Oxford University Press.
Gasiński T., Piskalski G., (2009), Zrównoważony rozwój. Podręcznik dla małych średnich
przedsiębiorstw, Wyd. Ministerstwa Gospodarki, Warszawa marzec 2007, http://www.mg.gov.pl/Gospodarka/Zrownowazonyrozwoj/Aktualnosci/zrownowazony biznes.htm, dostęp: 30.10.2012.
Gołaszewska–Kaczan U. (2009), Zaangażowanie społeczne przedsiębiorstwa, Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Grudzewski W., Hejduk I. (2000), Kierowanie mała firmą – wyzwania przyszłości, „Ekono-mika i organizacja przedsiębiorstwa” nr 1.
Griffin R.K. (1999), Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa.
Hopkins M. (2003), The Planetary Bargain. Corporate Social Responsibility Matters, Earthscan, London.
Jeżak J., Popczyk W., Winnicka–Jeżak A. (2004), Przedsiębiorstwa rodzinne.
Funkcjonowanie i rozwój, Dyfin, Warszawa.
Kozek W., Mielczarek P. (2000), Opinie przedsiębiorców sektora MSP o prowadzeniu
dzia-łalności gospodarczej, Wyd. Polska Fundacja Rozwoju i Promocji Małych i Średnich
Przedsiębiorstw, Warszawa.
Lemańska–Majdzik A. (2012), Cele działalności przedsiębiorstw a zrównoważony rozwój, Handel Wewnętrzny, lipiec–sierpień tom 1.
Leszczyńska K. (2016), Przedsiębiorstwa rodzinne, specyfika modeli biznesu, Difin, Warszawa.
McIntosh M., Leipzinger D., Jones K., Coleman G. (1998), Corporate Citizenship. Successful
strategies for responsible companies. London, Financial Times Publishing.
Nowak Z. (1997), Czystsza produkcja – strategia ochrony środowiska XXI wieku, cz. 1. Podstawy filozofii czystszej produkcji „Problemy ekologii” 1997, nr 2.
Nowicki A. (2003), Problemy ekorozwoju, Polsko–Niemiecka konferencja Naukowa:
Zarządzanie środowiskiem nieodzownym warunkiem zrównoważonego rozwoju integracji europejskiej, Akademia Polonijna w Częstochowie.
Piasecki B (red) (2001), Ekonomika i zarządzanie małą firmą, PWN, Warszawa–Łódź. Piasecki B.(1998), Przedsiębiorczość i mała firma. Teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu łódzkiego, Łódź.
Porter M.E., Kramer M.R. (2011), Creating Shared Value, „Harvard Business Review”, 89(1/2): 2–7.
Rak B. (2013), Podstawy społecznej odpowiedzialności w zarządzaniu, Wydawnictwo Poltext, Warszawa.
Rybak M. (2004), Etyka menedżerska – społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Sokołowska A. (2005), Zarządzanie kapitałem intelektualnym w małym przedsiębiorstwie, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych i Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
Sułkowski Ł. (2005), Raport z badań przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce, [w:] Sułkowski Ł. (red), Determinanty rozwoju przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce, TNOiK, Toruń.
Tomski P. (2011), Programowanie przyszłości biznesu w oparciu o więzi rodzinne – wybrane
problemy sukcesji, II Konferencja „Firmy rodzinne”, Społeczna Akademia Nauk, Łódź.
Wawrzyniak B. (1999), Odnawianie przedsiębiorstwa. Na spotkanie XXI wieku, PWE, Warszawa 1999.
Wołowiec T. (2004), Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw nową formułą
zarządzania, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, nr 3/2004.
Zbiegień–Maciąg L. (1997), Etyka w zarządzaniu, CIM, Warszawa 1997. http://biznes.onet.pl/najbogatszy–polak–przekazal–najwieksza–w–polsce– da,18562,5178010,1,news–detal, dostęp: 03.06.2012
http://www.fundacjapolsat.pl/Podaruj_Dzieciom_Słońce, dostęp: 20.01.2013 r. http://csr.forbes.pl/swiatowi–liderzy–zrownowazonego–
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE
Wydawnictwo SAN | ISSN 1733-2486 Tom XVII | Zeszyt 6 | Część III | ss. 159–167