Rozdział 4. PRZEDSI BIORCZO ROLNIKÓW W GMINACH PO- PO-WIATU SIEDLECKIEGO
4.3. Powi zania mi dzy działalno ci gospodarcz i rolnicz
Sytuacj dochodow z prowadzonej działalno ci gospodarczej najlepiej opisuje udział dochodów pozarolniczych w całkowitych dochodach, który zale y (w 60,9%) od wykształ-cenia rolnika (zmienna X2) oraz udziału dotacji w strukturze warto ci produkcji (zmienna X7, w 46,5%), (tabela 41). Współczynniki regresji przy tych dwóch zmiennych s dodatnie i istotne co oznacza, e wzrost ich warto ci o jednostk wi e si ze wzrostem udziału docho-dów (według opinii respondentów) odpowiednio o: 19,6 i 2,3%. Pozostałe dwie zmienne, warunkuj ce sytuacj dochodow , tj.: poprawa sytuacji dochodowej w stosunku do lat po-przednich i ocena dochodów na tle innych grup zawodowych, zostały opisane w
niewystar-czaj cym stopniu (nieistotne były współczynniki regresji przy zmiennych obja niaj cych, a współczynniki determinacji nie przekraczały 40,0%).
Tabela 41. Równania regresji prostej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale no sytuacji dochodowej z prowadzonej działalno ci gospodarczej z wybranymi zmiennymi obja niaj cymi (n=82) Poprawa sytuacji dochodowej Y2 = 1,8489 – 0,0324X1 24,8 w stosunku do lat poprzednich Y2 = 1,6900 – 0,0157X4 34,1 osobiste przy rozpoczynaniu działalno ci, X4 - udział gruntów ornych w strukturze u ytków rolnych (w %), X5 - udział trwałych u ytków zielonych w strukturze UR (w %), X6 - liczba pełnozatrudnionych na 100 ha UR, X7 - udział dotacji w strukturze warto ci produkcji (w %).
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet.
Tabela 42. Równania regresji prostej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale no czynników warunkuj cych rozwój przedsi biorczo ci z wybranymi zmiennymi obja niaj cymi (n=82)
Zmienna opisuj ca czynniki
warunkuj ce rozwój przedsi biorczo ci Równanie regresji
Współczynnik X11 - koszty produkcji razem (w tys. zł na gospodarstwo).
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet.
Opinia rolników – przedsi biorców nt. poziomu wsparcia przedsi biorczo ci przez samorz d lokalny istotnie, dodatnio powi zana była z takimi zmiennymi, jak: powierzchnia u ytków rolnych razem (X5), udział ro lin pastewnych w strukturze zasiewów (X7), warto produkcji rolniczej razem (X8) oraz koszty produkcji razem (X11), (tabela 42). Im wy sze były warto ci tych zmiennych w gospodarstwach tym opinia o poziomie wsparcia była ko-rzystniejsza. Udział w kursach i szkoleniach z zakresu przedsi biorczo ci był silnie (współ-czynnik determinacji powy ej 35%), istotnie dodatnio powi zany z nast puj cymi zmienny-mi: sposób prowadzenia działalno ci (X1), fakt zatrudnienia przed rozpocz ciem działalno ci (X3) i korzystanie z kredytów w działalno ci (X4) i udział dotacji w strukturze warto ci pro-dukcji (X9). Z równa tych wynika, e osoby zatrudniaj ce osoby z zewn trz, pracuj ce przed
rozpocz ciem działalno ci, korzystaj ce z kredytów i maj ce wy szy udział dotacji w struktu-rze warto ci produkcji cz ciej uczestniczyły w kursach i szkoleniach z zakresu pstruktu-rzedsi bior-czo ci. Korzystanie przez przedsi biorców z kredytów istotnie dodatnio uwarunkowane (w ponad 30,0%) było: sposobem prowadzenia działalno ci (X1), udziałem w kursach i szko-leniach z zakresu przedsi biorczo ci (X2) oraz faktem zatrudnienia przed rozpocz ciem dzia-łalno ci (X3). Podobnie, jak w przypadku poprzedniej zmiennej obja niaj cej, cz ciej z kre-dytów korzystały osoby zatrudniaj ce pracowników z zewn trz, uczestnicz ce w szkoleniach i pracuj ce wcze niej przed rozpocz ciem działalno ci.
Warto produkcji rolniczej razem opisano istotnie za pomoc nast puj cych zmien-nych: poziom wsparcia przez samorz d lokalny (X1), powierzchnia u ytków rolnych razem (X2), obsada zwierz t na gospodarstwo (X4), udział zbó w strukturze zasiewów (X6), udział produkcji ro linnej w produkcji rolniczej razem (X11), udział warto ci produkcji zwierz cej w warto ci produkcji rolniczej razem (X12), koszty bezpo rednie razem (X13) i koszty całko-wite razem (X14), (tabela 43). W najsilniejszym stopniu (w ponad 60%) warto produkcji rolniczej determinowana była przez zmienne: X2, X4 i X13. Współczynniki regresji przy tych 3 zmiennych s dodatnie co oznacza, e wzrost powierzchni u ytków rolnych o 1 hektar, wzrost obsady zwierz t o 1 sztuk przeliczeniow , wzrost kosztów bezpo rednich razem wi
-e si z-e wzrost-em warto ci produkcji w gospodarstwi-e odpowi-ednio o: 8,5, 5,4 i 2,9 tys. zło-tych. Koszty bezpo rednie razem w gospodarstwie (w ponad 70%) dodatnio istotnie zwi zane s z warto ci produkcji razem (X10), a ponadto istotnie, równie dodatnio z: powierzchni u ytków rolnych (X2), obsad zwierz t (X4) i warto ci produkcji zwierz cej (X9). Wzrost warto ci tych zmiennych skutkuje wzrostem wysoko ci kosztów bezpo rednich. Koszty cał-kowite razem w gospodarstwie najmocniej (w ponad 50%) powi zane s z warto ci produk-cji rolniczej razem (X10). Wzrost tej produkcji o 1 tys. wi e si ze wzrostem kosztów o około 0,43 tys. złotych. W przypadku warto ci produkcji ro linnej (X8) i zwierz cej (X9) wzrost ka dej z nich o 1 tys. powodował wzrost kosztów bezpo rednich odpowiednio o: 1,18 i 0,37 tys. złotych. Dochód rolniczy z gospodarstwa najbardziej (w ponad 75, a nawet 80%) zale ał od: warto ci produkcji zwierz cej (X9) i warto ci produkcji rolniczej razem (X10). Wzrost
warto ci produkcji o 1 tys. zwi kszał dochód o 0,66 tys. w przypadku produkcji zwierz cej i o 0,59 tys. w przypadku produkcji rolniczej razem.
Tabela 43. Równania regresji prostej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale no wyników finansowych gospodarstw z wybranymi zmiennymi obja niaj cymi (n=82) powierzchnia u ytków rolnych razem (w hektarach na gospodarstwo), X3 - nawo enie NPK (w kg na 1 ha UR), X4 - obsada zwierz t (w du ych jednostkach przeliczeniowych na gospodarstwo), X5 - obsada zwierz t (w DJP na 100 ha UR), X6 - udział zbó w strukturze zasiewów (w %), X7 - udział pastewnych w strukturze zasiewów (w %), X8 - warto produkcji ro linnej (w tys. zł na gospodarstwo), X9 - warto produkcji zwierz cej (w tys. zł na gospodarstwo), X10 - warto produkcji rolniczej razem (w tys. zł na gospodarstwo), X11 - udział warto ci produkcji ro linnej w warto ci produkcji rolniczej razem (w %), X12 - udział warto ci produkcji zwierz cej w warto ci produkcji rolniczej razem (w %), X13 - koszty bezpo rednie razem (w tys. zł na gospodarstwo), X14 - koszty całkowite razem (w tys. zł na gospodarstwo).
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet.
Tabela 44. Równania regresji prostej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale no wska ników efektywno ci produkcji z wybranymi zmiennymi obja niaj cymi (n=82) przelotowych bydła ogółem, X5 - obsada zwierz t (w du ych jednostkach przeliczeniowych na 100 ha UR), X6 - udział zbó w strukturze zasiewów (w %), X7 - warto produkcji zwierz cej (w tys. zł na gospodarstwo), X8 - warto produkcji rolniczej razem (w tys. zł na gospodarstwo), X9 - udział warto ci produkcji ro linnej w strukturze warto ci produkcji rolniczej razem (w %), X10 - udział warto ci produkcji zwierz cej w strukturze warto ci produkcji rolniczej razem (w %).
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet.
Wska nik opłacalno ci produkcji najsilniej (w nieco ponad 70%) ujemnie determino-wany był przez udział warto ci produkcji ro linnej w strukturze warto ci produkcji razem (X9), (tabela 44). Wzrost udziału tej produkcji w strukturze o 1% powodował obni enie wska nika opłacalno ci o około 1,8%. Odwrotna natomiast była sytuacja w przypadku udzia-łu warto ci produkcji zwierz cej w strukturze warto ci produkcji razem (X10). Wzrost jej
udziału o 1% powodował wzrost wska nika opłacalno ci o prawie 1,6%. Wska nik opłacal-no ci ponadto zale ał istotnie dodatnio od: liczby sztuk bydła (X4), obsady zwierz t na 100 hektarów u ytków rolnych (X5), warto ci produkcji zwierz cej (X7), warto ci produkcji rolni-czej razem (X8), natomiast istotnie ujemnie od: udziału zbó w strukturze zasiewów (X6).
Wska nik rentowno ci, podobnie jak wska nik opłacalno ci, zale ał (w ponad 55%) od udziału warto ci produkcji ro linnej w strukturze warto ci produkcji rolniczej razem (X9).
Wzrost udziału tej produkcji o 1% wi zał si z obni eniem wska nika rentowno ci o nieco ponad 2%. Wska nik rentowno ci wzrastał natomiast wraz ze wzrostem nast puj cych zmiennych: udziałem dochodów pozarolniczych w całkowitych dochodach (X1), udziałem trwałych u ytków zielonych w strukturze u ytków rolnych (X3), obsad zwierz t na 100 ha UR (X5) i warto ci produkcji zwierz cej (X7). Wska nik dochodowo ci determinowany był (w ponad 60%) przez udział warto ci produkcji ro linnej w strukturze warto ci produkcji rol-niczej razem, a wzrost jej o 1% zmniejszał wska nik dochodowo ci o około 0,9%. Wska nik ten był natomiast korzystniejszy wraz ze wzrostem warto ci nast puj cych zmiennych: po-wierzchni UR razem (X2), obsad zwierz t na 100 ha UR (X5), warto ci produkcji zwierz -cej (X7) i udziałem warto ci produkcji zwierz cej w strukturze warto ci produkcji razem (X10).
Tabela 45. Równania regresji wielokrotnej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale -no sytuacji dochodowej z prowadzonej działal-no ci gospodarczej z wybranymi zmiennymi obja niaj cymi (n=82)
Lp. Równanie regresji Współczynnik
determina-cji (w %)
1. Y1 = 0,1106 + 0,1458X2 + 0,0115X7 68,4
2. Y2 = 2,494 – 0,0240X1 – 0,0130X4 46,8
3. Y3 = 2,987 – 0,0254X1 + 0,0133X5 34,3
Opis zmiennych jak w tabeli 41.
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet.
Ocen sytuacji dochodowej z prowadzonej działalno ci gospodarczej najlepiej (w 68,4%) opisuje równanie regresji wielokrotnej dla udziału dochodów pozarolniczych w całkowitych dochodach (zmienna Y1), (tabela 45). Udział ten istotnie, dodatnio zale y od wykształcenia rolnika (zmienna X2), a tak e (chocia nieistotnie) od udziału dotacji w
struktu-rze warto ci produkcji (X7). Wraz ze wzrostem wykształcenia rolników - przedsi biorców o jednostk (np. z wykształcenia redniego na wy sze) o około 0,15 (o 15%) korzystniejsza
była ocena dochodów pozarolniczych w całkowitych dochodach (w skali od 0 do 1). W pozo-stałych 2 równaniach, opisuj cych popraw sytuacji dochodowej w stosunku do lat poprzed-nich (Y2) i ocen dochodów na tle innych grup zawodowych (Y3), nie udowodniono istotno ci przy adnym cz stkowym współczynniku regresji (poza wyrazami wolnymi), a równania te charakteryzowały si równie , w porównaniu z równaniem dla Y1, ni szymi współczynnika-mi deterwspółczynnika-minacji (odpowiednio: 46,8 i 34,3%).
Spo ród trzech analizowanych czynników, charakteryzuj cych rozwój przedsi czo ci, tylko dla jednego z nich, tj. udziału w kursach i szkoleniach z zakresu przedsi bior-czo ci (zmienna Y2) uzyskano istotne współczynniki regresji i wysoki współczynnik determi-nacji (87,0%), (tabela 46). Dodatnie znaki przy współczynnikach regresji otrzymano przy zmiennych: sposób prowadzenia działalno ci (X1) i udział dotacji w strukturze warto ci pro-dukcji (X9), natomiast ujemny znak przy liczbie pełnozatrudnionych na 1 hektar u ytków rol-nych (X6). Osoby zatrudniaj ce osoby z zewn trz do prowadzenia działalno ci gospodarczej a w ponad 50% ch tniej korzystały z kursów i szkole z zakresu przedsi biorczo ci. Rolnicy - przedsi biorcy w gospodarstwach, w których wzrastał udział dotacji w strukturze warto ci produkcji cz ciej uczestniczyli w szkoleniach, natomiast przy wzro cie liczby pełnozatrud-nionych na 100 ha UR relacja była odwrotna. Przy budowie równa wielokrotnych nie udo-wodniono natomiast istotnego wpływu analizowanych zmiennych na poziom wsparcia przed-si biorczo ci przez samorz d lokalny (Y1) i korzystania z kredytów w działalno ci (Y3).
Tabela 46. Równania regresji wielokrotnej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale -no czynników warunkuj cych rozwój przedsi biorczo ci z wybranymi zmien-nymi obja niaj cymi (n=82)
Lp. Równanie regresji Współczynnik determinacji
(w %)
1. Y1 = 0,2898 – 0,0350X6 + 0,0018X8 53,7
2. Y2 = 0,1474 + 0,5075X1 – 0,0316X6 + 0,0210X9 87,0
3. Y3 = 0,1095 + 0,3920X1 + 0,3421X2 56,2
Opis zmiennych jak w tabeli 42.
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet.
Wyniki finansowe analizowanych gospodarstw opisano w sposób istotny, buduj c równania regresji dla wszystkich 4 zmiennych, tj.: warto ci produkcji rolniczej razem (Y1), kosztów bezpo rednich razem (Y2), kosztów całkowitych razem (Y3) i dochodu rolniczego z gospodarstwa (Y4), (tabela 47). We wszystkich tych równaniach cz stkowe współczynniki
regresji były dodatnie. Warto produkcji rolniczej razem zale ała od: obsady zwierz t na gospodarstwo (X4), (wzrost obsady zwierz t o 1 du jednostk przeliczeniow wi zał si ze wzrostem warto ci produkcji o ponad 3,7 tys. zł), co wi zało si ze wzrostem udziału ro lin pastewnych w strukturze zasiewów (X7). Koszty bezpo rednie razem zale ały od warto ci produkcji rolniczej razem (X10), (wzrost jej o 1 tys. zł powodował wzrost tych kosztów o po-nad 0,25 tys. zł). Koszty całkowite razem wzrastały wraz z powierzchni u ytków rolnych razem (X2) i poziomem nawo enia NPK (X3). Dochód rolniczy z gospodarstwa zale ał na-tomiast od warto ci produkcji zwierz cej (X9), (wzrost jej o 1 tys. wi zał si ze wzrostem dochodu o ponad 0,66 tys. zł). Współczynniki determinacji dla tych zmiennych s dosy wy-sokie i wahaj si : od 68,6% dla zmiennej Y3 do 98,8% dla zmiennej Y1.
Tabela 47. Równania regresji wielokrotnej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale -no wyników finansowych gospodarstw z wybranymi zmiennymi obja niaj cymi (n=82)
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet.
Tabela 48. Równania regresji wielokrotnej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale -no wska ników efektyw-no ci produkcji z wybranymi zmiennymi obja niaj cy-mi (n=82)
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie ankiet.
Efektywno produkcji w analizowanych gospodarstwach najlepiej (w ponad 75%) opisano równaniami regresji wielokrotnej dla 2 wska ników: opłacalno ci (Y1) i rentowno ci
(Y2), natomiast gorzej (w nieco ponad 58%) z wykorzystaniem wska nika dochodowo ci (Y3), (tabela 48). Wska nik opłacalno ci, zarówno jak i wska nik rentowno ci zale ały od 2 zmiennych: udziału warto ci produkcji ro linnej (X9) i zwierz cej (X10) w warto ci produk-cji rolniczej razem. Wi kszy udział produkproduk-cji ro linnej w stosunku do produkproduk-cji zwierz cej w strukturze warto ci produkcji rolniczej razem o 1% powodował obni enie warto ci tych wska ników (odpowiednio o: 1,3 i 1,1%). Wska nik dochodowo ci zale ał istotnie od obsady zwierz t (X5), (wzrost tej obsady o 1 du jednostk przeliczeniow na 100 hektarów u yt-ków rolnych wi zał si ze wzrostem wska nika dochodowo ci o około 0,3%).
Tabela 49. Równania regresji wielokrotnej oraz współczynniki determinacji opisuj ce zale -no sytuacji dochodowej z prowadzonej działal-no ci gospodarczej z wybranymi zmiennymi obja niaj cymi poziom przedsi biorczo ci w gminach powiatu sie-dleckiego (n=14)
Lp. Równanie regresji Współczynnik determinacji
(w %)
1. Y1 = 1,027 + 0,2692X1 – 0,0077X4 49,9
2. Y2 = 1,382 + 1,957X1 – 0,8569X2 – 0,0251X3 62,2
3. Y3 = 1,551 + 0,0049X5 – 0,0530X6 28,1
Opis zmiennych: Y1, Y2, Y3 jak w tabeli 41, X1 - liczba gospodarstw rolnych o powierzchni do 5,00 hektarów (w tys.), X2 - liczba gospodarstw rolnych ogółem (w tys.), X3 - g sto zaludnienia (liczba osób na km2), X4 - wska nik przedsi biorczo ci, X5 - dochody własne na 1 mieszka ca na 1 rok (w zł), X6 - udział dochodów własnych w dochodach ogółem (w %).
Podkre lone współczynniki regresji istotne przy p 0,05.
ródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS i uzyskanych z urz dów gmin oraz z ankiet.
Powi zanie mi dzy sytuacj dochodow z prowadzonej działalno ci a zmiennymi cha-rakteryzuj cymi poziom rozwoju przedsi biorczo ci w gminach powiatu siedleckiego najle-piej (w ponad 62%) opisuje równanie dla zmiennej: poprawa sytuacji dochodowej w stosunku do lat poprzednich (Y2) oraz nieco słabiej (prawie w 50%) dla zmiennej: udział dochodów pozarolniczych w całkowitych dochodach (Y1), (tabela 49). Według rolników - przedsi bior-ców poprawa sytuacji dochodowej w stosunku do lat poprzednich nast piła tam gdzie była wi ksza liczba gospodarstw rolnych o powierzchni do 5,00 hektarów (zmienna X1), (wzrost wska nika oceny o około 1,96 przy wzro cie liczby tych gospodarstw o 1 tys.), natomiast pogorszyła si w tych gminach gdzie była wy sza g sto zaludnienia (X3), (zmniejszenie wska nika oceny o około 0,03 przy wzro cie g sto ci zaludnienia o 1 osob na km2). Udział dochodów pozarolniczych w całkowitych dochodach był wy szy tam gdzie wi ksza była
liczba gospodarstw rolnych o powierzchni do 5,00 ha (X1), (wzrost liczby tych gospodarstw o 1 tys. wi zał si ze wzrostem udziału dochodów pozarolniczych o prawie 27%), natomiast ni szy w tych gminach gdzie wy szy był wska nik przedsi biorczo ci (X4), (wzrost wska ni-ka o 1 powodował spadek tego udziału o niespełna 1%). Równanie 3 w niewystarczaj cym stopniu opisuje zmienn , b d c opini respondentów (rolników - przedsi biorców), nt. oce-ny ich dochodów na tle inoce-nych grup zawodowych (nieistotne cz stkowe współczynniki regre-sji, współczynnik determinacji poni ej 30%).
Tabela 50. Ocena zmian (lata 2006 i 2012) w prowadzeniu pozarolniczej działalno ci gospo-darczej w opinii ankietowanych rolników - przedsi biorców (n=14)
Ocena
w stosunku do lat poprzednich 0,29
liczba gospodarstw rolnych do 5 ha (78,6%)
g sto zaludnienia w gminie (78,6%)
Ocena dochodów
na tle innych grup zawodowych -0,14
wiek rolnika (71,4%)
z zakresu przedsi biorczo ci 0,57
korzystanie z kredytów w działalno ci (57,1%) udział dotacji w strukturze warto ci produkcji (64,3%)
Ocena korzystania z kredytów
w prowadzeniu działalno ci gospodarczej 0,14
udział w kursach i szkoleniach
2/ wymieniono te czynniki, na które respondenci (rolnicy - przedsi biorcy) wskazywali naj- najcz ciej (powy ej 50% wskaza ).
ródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet.
Ocen porównania sytuacji dochodowej z prowadzonej działalno ci w 2012 roku w stosunku do 2006 roku okre lono na podstawie: udziału dochodów pozarolniczych w cał-kowitych dochodach, sytuacji dochodowej w stosunku do lat poprzednich i dochodów z dzia-łalno ci pozarolniczej na tle innych grup zawodowych. Przedstawiono równie oceny warun-kuj ce rozwój przedsi biorczo ci, tj.: poziom wsparcia przez samorz d lokalny, udział w kur-sach i szkoleniach z zakresu przedsi biorczo ci oraz korzystanie z kredytów w prowadzeniu działalno ci gospodarczej (tabela 50).
W 2012 roku w porównaniu do 2006 roku rolniczy - przedsi biorcy w 43% pozytyw-nie ocenili udział dochodów pozarolniczych w całkowitych dochodach podkre laj c, e istot-ne, w ponad 50%, znaczenie maj tutaj: liczba gospodarstw do 5 hektarów oraz wska nik przedsi biorczo ci. Natomiast tylko 29% ocen wskazano na popraw sytuacji dochodowej w stosunku do lat poprzednich, wi c j równie z liczb gospodarstw do 5 ha i g sto ci zaludnienia w gminie. Negatywne oceny, tj. w ród 14% respondentów, przewa ały przy oce-nie dochodów z działalno ci pozarolniczej na tle innych grup zawodowych. Ocen t rolnicy - przedsi biorcy najcz ciej wi zali z wiekiem rolnika i wzgl dami osobistymi przy rozpoczy-naniu działalno ci.
Przy zmiennych warunkuj cych rozwój przedsi biorczo ci wszystkie oceny były do-datnie, w 57% pozytywnie respondenci ocenili poziom wsparcia przedsi biorczo ci przez samorz d lokalny i udział w kursach i szkoleniach z zakresu przedsi biorczo ci, a w 14%
korzystanie z kredytów w prowadzeniu działalno ci gospodarczej. Przy ocenie zmiennych charakteryzuj cych czynniki stymuluj ce lub hamuj ce rozwój przedsi biorczo ci najcz ciej wymieniano (w ponad 60%): powierzchni u ytków rolnych razem, liczb pełnozatrudnio-nych na 100 ha u ytków rolpełnozatrudnio-nych, udział dotacji w strukturze warto ci produkcji oraz fakt za-trudnienia przed rozpocz ciem działalno ci.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Analiza materiału badawczego i literatury przedmiotu pozwoliła na zrealizowanie ce-lów bada . Dokonano analizy warunków do rozwoju przedsi biorczo ci na terenie powiatu siedleckiego. Stwierdzono, e w powiecie siedleckim zmniejsza si liczba gospodarstw, uby-wa gospodarstw najmniejszych tych o powierzchni do 5 hektarów, przybyuby-wa gospodarstw najwi kszych o powierzchni powy ej 20 ha. Przybywa liczba mieszka ców w wieku produk-cyjnym, zmniejsza si natomiast liczba mieszka ców w wieku przedprodukcyjnym. Maleje tak e bezrobocie. Wysoki jest jednak udział ludno ci utrzymuj cej si z pracy w gospodar-stwach rolnych. Poprawia si struktura dróg publicznych, coraz wi cej jest dróg o nawierzch-ni twardej i twardej ulepszonej, coraz korzystnawierzch-niejsza jest sie i dost pno dróg. Wzrasta wska nik przedsi biorczo ci oraz liczba podmiotów gospodarczych, głównie liczba osób
fi-zycznych prowadz cych działalno gospodarcz . rednie dochody gmin na 1 mieszka ca i dochody własne gmin wykazuj tendencj rosn c , natomiast maleje udział dochodów z podatku rolnego w dochodach gmin.
Działalno rolnicza w badanych gospodarstwach prowadzona była przez niespełna 2 osoby pełnozatrudnione na gospodarstwo, o du ym zró nicowaniu liczby pełnozatrudnio-nych w przeliczeniu na 100 hektarów u ytków rolpełnozatrudnio-nych (od 7 do ponad 13 osób), co wynika ze znacznych ró nic rednich powierzchni badanych gospodarstw w poszczególnych gminach.
Zró nicowanie liczby utrzymywanych zwierz t (wył cznie bydła i trzody chlewnej) w bada-nych gospodarstwach było bardzo du e, przy redniej warto ci wska nika obsady zwierz t około 64 du ych jednostek przeliczeniowych (DJP) na 100 ha u ytków rolnych (UR).
W strukturze zasiewów w badanych gospodarstwach dominowały zbo a, których udział zbli ał si do 60%. Niski był odsetek uprawy ro lin okopowych, wynosz cy około 8%.
Z kolei wysoki odsetek, ponad 25%, w strukturze zasiewów ro lin pastewnych wynikał z utrzymywania przez rolników bydła. Plony ro lin uprawnych nie nale ały do wysokich, poziom ich był porównywalny ze redni krajow , je li chodzi o plony zbó i kukurydzy na kiszonk , nieco poni ej redniej krajowej oscylowały plony ro lin okopowych, tj.: ziemniaka i buraka cukrowego.
W zakresie warto ci produkcji w badanych gospodarstwach wyst powało du e zró ni-cowanie, przy redniej warto ci produkcji ro linnej w granicach 30 tys. złotych, a zwierz cej 75 tys. złotych. Warto zauwa y , e do du y udział w strukturze warto ci produkcji odgry-wały dotacje, na które składały si dopłaty obszarowe i zwrot nadpłaconego podatku VAT.
redni udział dotacji wynosił około 11% z czego wynika, e uczestniczyły one w tworzeniu 1/9 warto ci produkcji badanych gospodarstw. W zwi zku ze zró nicowan struktur
warto-ci produkcji koszty produkcji wykazywały równie du zmienno . W badanych stwach całkowite koszty produkcji wynosiły ponad 75 tys. zł w przeliczeniu na 1 gospodar-stwo. Z tej kwoty koszty bezpo rednie stanowiły ponad 50%. Spo ród badanych gospodarstw najwy sze koszty produkcji (bezpo rednie i po rednie) ponosiły te, w których dominowała produkcja zwierz ca, prowadzona na do du skal . W strukturze kosztów bezpo rednich dominowały wydatki na zakup pasz dla zwierz t (prawie 30%) oraz na nawozy i rodki ochrony ro lin (prawie 12%). Warto zauwa y , e kwota na nawozy i rodki ochrony ro lin (ok. 10 tys. zł na gospodarstwo) była prawie taka sama jak warto otrzymanych dotacji z Unii Europejskiej. Jest to zgodne z powszechnie panuj c opini , e kwoty otrzymanych dopłat rolnicy przeznaczaj bezpo rednio na ten cel, czyli na zakup nawozów i rodków ochrony ro lin. Warto równie w tym miejscu odnotowa niski udział w strukturze kosztów produkcji na zakup nasion i sadzeniaków, co jest zwi zane z bardzo rzadkim wymienianiem materiału siewnego i sadzeniaków. W przypadku kosztów po rednich najwy szy udział w wydatkach zajmuj koszty ogólnogospodarcze (prawie 30%) i amortyzacja (przeci tnie 18%), przy niewielkim zró nicowaniu w poszczególnych gospodarstwach. Ten stan rzeczy pokazuje, e rolnicy prowadz cy działalno rolnicz musz liczy si z ponoszeniem kosz-tów niezale nych od rozmiarów produkcji. Wła nie te koszty w przypadku nieurodzaju, b d niskich cen sprzedawanych produktów mog zadecydowa o poniesieniu przez gospodarstwa strat w działalno ci rolniczej. Przedstawiona sytuacja nie dotyczyła rolników prowadz cych badane gospodarstwa. Rolnicy ze wszystkich gmin uzyskali dodatni dochód rolniczy, który wyniósł przeci tnie ponad 45 tys. zł na gospodarstwo. Warto tutaj zaznaczy , e rolnicy rozli-czaj cy si z podatku VAT otrzymuj najcz ciej jego zwrot (przeci tnie na jedno gospodar-stwo nieco poni ej 2,5 tys. zł) i jest to równie forma wspierania działalno ci rolniczej przez pa stwo.
Na warto produkcji rolniczej wytworzonej w badanych gospodarstwach podstawo-wy wpływ miały nast puj ce zmienne: powierzchnia u ytków rolnych razem, obsada zwierz t na gospodarstwo i koszty bezpo rednie razem. Warto tej produkcji wzrastała wraz ze wzro-stem warto ci tych zmiennych.
Na osi gni t w gospodarstwach dochodowo miały wpływ nast puj ce zmienne:
powierzchnia u ytków rolnych razem, obsada zwierz t w DJP na 100 ha UR, warto cji zwierz cej i udział warto ci produkcji ro linnej i zwierz cej w strukturze warto ci produk-cji razem. Wraz ze wzrostem warto ci tych zmiennych (poza udziałem warto ci produkproduk-cji
ro linnej w warto ci produkcji rolniczej razem) wzrastał wska nik dochodowo ci.
Wska nik przedsi biorczo ci i liczba podmiotów gospodarki narodowej zale ały od:
liczby podmiotów gospodarki ogółem, liczby gospodarstw do 5 ha, liczby ludno ci ogółem,
liczby podmiotów gospodarki ogółem, liczby gospodarstw do 5 ha, liczby ludno ci ogółem,