Najważniejsze efekty emisji sygnału radiowego w wersji cyfrowej to:
Efekt ilościowy. W jednym kanale transmisyjnym można emitować nawet 20 programów, istnieje możliwość szybkiego uruchamiania emisji programów pop ‑up (okazjonalnych), bez specjalnych i czasochłonnych procedur technicz-nych. Witold Graboś wskazuje: „Cyfrowa emisja daje możliwość ogólnopolskiego zasięgu programów Polskiego Radia, których pokrycie analogowe jest niepełne.
Obecnie pokrycie ludnościowe Programem Drugim wynosi 72%, a Programem
9 Radio cyfrowe więcej niż radio…, s. 50.
10 Są to wielkości maksymalne, które mogą ulegać zmniejszeniu w zależności od wielkości przepływów poszczególnych kanałów.
Czwartym 35%. Oznacza to, że PR2 nie jest słyszany przez 10 mln, a PR4 przez 24 mln Polaków”11.
Efekt jakościowy. Są nim: doskonała jakość techniczna przekazu, możliwość dowolnego kształtowania jakości dźwięku przy zastosowaniu zmiennej wielkoś‑
ci przepływów, możliwość odsłuchu dookólnego (przestrzennego)12.
Efekt ekonomiczny. Koszt wyemitowania jednego programu radiowego w technologii cyfrowej stanowi zaledwie około 20% kosztów emisji w technolo-gii analogowej. Ponadto jeden nadajnik cyfrowy może wyemitować od kilku do kilkunastu programów, podczas gdy w technice analogowej z jednego nadajnika można emitować tylko jeden program.
Efekt ekologiczny. Do uzyskania określonego pokrycia sygnałem cyfrowym potrzebne jest wypromieniowanie z nadajnika około ¼ mocy niezbędnej do uzyskania takiego samego pokrycia analogowego, co pozwala obniżyć poziom promieniowania oraz zużycie energii.
Usługi dodatkowe. Emisja cyfrowa umożliwia wzbogacenie sygnału dźwię-kowego o dodatkowe usługi, m.in. przesyłanie informacji tekstowych, graficz-nych, przewodników po programach, usług typu radiogazeta, dostępu do stron WWW, informacji drogowych, o zagrożeniach, przekazu plików wideo itp.
Najważniejsze wady i przeszkody emisji cyfrowej to:
Brak strategii i planu cyfryzacji radiofonii (zarówno w wymiarze między-narodowym, jak i krajowym). Brak wspólnej polityki Unii Europejskiej utrudnia proces implementacji emisji cyfrowej. Stanisław Jędrzejewski stwierdza: „Do-kumenty europejskie dotyczące konwersji cyfrowej praktycznie odnoszą się do telewizji, ignorując radio. Nie ma więc również terminu wyłączenia technolo-gii analogowej”13. Uzgodnienie konkretnego terminu switchoffu, tak jak było to w przypadku telewizji, mogłoby być istotnym bodźcem do przyspieszenia tego procesu. Brak także aktywnej polityki rządowej w tym zakresie. „Nie istnie-ją w zasadzie uregulowania paneuropejskie dotyczące radia, a więc regulacje w tym obszarze pozostawiono poszczególnym państwom. W związku z tym każdy z krajów europejskich, dokonując konwersji cyfrowej, kieruje się własny-mi, specyficznymi motywawłasny-mi, zgodnie z uwarunkowaniami politycznywłasny-mi, eko-nomicznymi, kontekstem kulturowym itd.14.
Zwiększenie konkurencyjności na rynku radiowym. Nadawcy obawiają się zaburzenia ukształtowanego już i względnie stabilnego rynku radiowego i wzro-stu konkurencji z chwilą wejścia na rynek nowych podmiotów, co może zmuszać do szukania nowych ofert programowych.
11 W. Graboś: Wstęp. W: Radio cyfrowe więcej niż radio…, s. 9.
12 Odsłuch dookólny wymaga specjalnego odbiornika wyposażonego w dekoder umożliwia-jący odsłuch w formacie surround 5.1.
13 S. Jędrzejewski: Radio wobec wyzwań technologicznych. W: B. Niernberg, J. Kania, J. Kreft, red.: Przyszłość dziennikarstwa radiowego. Kraków 2016, s. 22.
14 Ibidem.
Chęć zachowania rynkowego status quo i obawa przed innym podziałem rynku reklamowego i zmniejszeniem dochodów w sytuacji, gdy pojawią się nowi nadawcy.
Bogata i ustabilizowana oferta radia analogowego. Większość odbiorców jest zadowolona z jakości emisji w FM oraz oferty programowej ogólnopolskiej i lokalnej. Zielona księga podaje, że „w II kwartale 2015 roku słuchanie radia zadeklarowało 75% osób w wieku 15+. Średni dzienny czas słuchania radia to 4 godziny i 33 minuty. Wśród słuchaczy, aż 86% zadowolonych jest z dotychcza-sowej oferty dostępnej dzięki UKF FM”15.
Niski stan wiedzy na temat radia cyfrowego. Emisja cyfrowa będzie wymagała uzyskania nowych kompetencji medialnych przez odbiorców. Z badań Millward Brown wynika, że o procesie cyfryzacji radia słyszało tylko 35% Polaków. Tylko 20% Polaków wie, że aby odbierać radio cyfrowe, należy zakupić radioodbiornik DAB+. Jednak aż 44% respondentów zadeklarowało chęć zakupu nowego odbior-nika, gdy sygnał analogowy zostanie wyłączony; 31% zrezygnowałoby wtedy ze słuchania radia w ogóle, a 21% słuchałoby radia tylko w Internecie. 33% Polaków uznaje cyfryzację radia za niepotrzebną, a 29% ma pozytywny stosunek do cyfryza-cji16. O radiu cyfrowym niewiele wiedzą również sprzedawcy sprzętu RTV. Zdarza się, że pytani o odbiornik cyfrowy wskazują na urządzenie analogowe, które posia-da wyświetlacz prezentujący w systemie RDS nazwę stacji wraz z częstotliwością.
Koszty po stronie nadawców. Nadawcy poniosą koszty uruchomienia emisji cyfrowej, a następnie przez cały okres simulcastu (nadawania w FM i w DAB+) ponosić będą koszty podwójnej emisji (czas trwania simulcastu i związanych z tym podwojonych kosztów nie jest w Polsce określony).
Koszty po stronie odbiorców. Konieczność wymiany odbiorników radio-wych zarówno w gospodarstwach domoradio-wych, jak i samochodach. Według ana-lizy przeprowadzonej przez CMB Indicator w listopadzie 2015 roku na zlecenie KRRiT w polskich gospodarstwach domowych są 43 mln odbiorników, a 42%
gospodarstw posiada więcej niż jeden odbiornik. Według tych samych badań w samochodach w Polsce zamontowanych jest 15 mln odbiorników (przyjmuje się, że całkowita wymiana odbiorników na cyfrowe odbędzie przy okazji natural-nej wymiany pojazdów). Łącznie w Polsce jest 58 mln odbiorników radiowych17. Pełna implementacja cyfrowej emisji radiowej w systemie DAB+, z uwagi na brak możliwości dalszego rozwoju radiofonii w systemie analogowym, jest pro-cesem nieuchronnym, mimo iż obecnie napotyka bardzo wiele trudności.
W 2015 roku Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrole wdrażania technologii DAB+ w trzech spółkach radiofonii publicznej, które jako pierwsze
15 Radio cyfrowe więcej niż radio…, s. 19.
16 Millward Brown, badanie społeczne dotyczące poznania opinii społeczeństwa na temat przechodzenia z nadawania analogowego na cyfrowe w radiofonii naziemnej na zlecenie Mini-sterstwa Administracji i Cyfryzacji, maj 2014.
17 Radio cyfrowe więcej niż radio…
rozpoczęły emisję sygnału w wersji cyfrowej (Polskie Radia SA, Radio Katowi-ce SA i Radio dla Ciebie SA). W wystąpieniu pokontrolnym dotyczącym Radia Katowice SA Najwyższa Izba Kontroli oceniła pozytywnie działalność Spółki w zakresie objętym kontrolą18.
W głównej informacji o wynikach kontroli Cyfryzacja radia w Polsce zawar-to wiele iszawar-totnych uwag. NIK stwierdził, że jednym z najważniejszych proble-mów jest brak narodowej strategii cyfryzacji radiofonii:
Proces ten nie ma szansy powodzenia bez narodowej strategii cyfryzacji, określającej m.in. sposób i zakres interwencji państwa w proces cyfryzacji, w tym system ewentualnych ulg dla uczestników rynku, a także przewidy-wany termin wyłączenia emisji analogowej oraz ściśle określone kryteria jej wyłączenia. […] NIK zwraca uwagę, że podjęcie decyzji o rozpoczęciu projek-tu cyfryzacji emisji radiowej nastąpiło w warunkach niepewności związanej z sytuacją ekonomiczną spółek radiofonii publicznej i brakiem zabezpieczenia finansowania projektu w perspektywie wieloletniej. Wdrażanie przedsięwzię-cia nie wpłynęło na pogorszenie sytuacji ekonomicznej ww. spółek. Było to wynikiem finansowania projektu ze środków przekazanych na ten cel przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji19.
Proces cyfryzacji radia w Polsce od samego początku uwzględniał publicz-nych nadawców regionalpublicz-nych, którzy emitują swoje programy równolegle ana-logowo i cyfrowo. Z chwilą uruchomienia regularnej emisji cyfrowej 1 paździer-nika 2013 roku pojawiły się trudności z finansowaniem tego przedsięwzięcia.
Rozgłośniom regionalnym Polskiego Radia zapewniono jedynie środki finanso-we na pokrycie kosztów dosyłu i emisji emitowanego równolegle w technologii analogowej programu regionalnego, mimo iż od samego początku zaistniała techniczna możliwość rozpoczęcia emisji drugiego programu regionalnego, któ-ry z punktu widzenia odbiorców mógłby być „wartością dodaną”. Polskie Radio SA w Warszawie z chwilą rozpoczęcia emisji cyfrowej uruchomiło kilka nowych kanałów, możliwych do odbioru w standardzie DAB +: program informacyjny PR 24, muzyczny Radio Rytm, a także program dla najmłodszych słuchaczy Radio Dzieciom. Od 2015 roku KRRiT umożliwiła emisję tzw. programów wy-specjalizowanych przez trzy rozgłośnie regionalne Polskiego Radia (Szczecin, Kraków, Wrocław), finansując je tylko częściowo20. Polskie Radio Katowice nie
18 Najwyższa Izba Kontroli, Delegatura w Katowicach: Wystąpienie pokontrolne LKA.410.
006.01.2015 P/15/024, data publikacji: 8.02.2016; https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/15/024/
LKA.
19 Dokument pokontrolny NIK, Informacja o wynikach kontroli – Cyfryzacja radia w Polsce, KNO.410.002.00.2015. Nr ewid. 188/2015/P/15/024/KNO, s. 8–10, data publikacji: 27.04.2016;
https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/15/024/LKA.
20 Emisję drugiego programu regionalnego Dzień w Opolu rozpoczęło także Radio Opole, przeznaczając na jego tworzenie środki własne.
uruchomiło drugiego programu regionalnego z powodu braku jego finansowa-nia, wychodząc z założefinansowa-nia, że przekazywane przez KRRiT środki abonamen-towe muszą być przeznaczane na realizację zadań w zakresie pełnienia misji publicznej, przewidzianych w planie finansowo ‑programowym na dany rok.
Profesor Stanisław Jędrzejewski, analizując wprowadzanie nowej cyfrowej tech-nologii, stwierdza:
Niestety doświadczenie kilkumiesięcznej emisji dwóch oryginalnych kanałów cyfrowych – PR 24 i Radio Rytm przemawia za tym, że radiowy nadawca publiczny nie jest przygotowany do tego typu zadań. Brakuje zarówno pomy-słów i ludzi twórczych, którzy potrafiliby stworzyć taką atrakcyjną, oryginalną ofertę, jak i odpowiednich środków na sfinansowanie tych zamierzeń. Nowy zarząd PR SA w kwietniu 2016 roku zapowiedział wstrzymanie rozwoju radia cyfrowego21.
Ta surowa ocena zespołów dziennikarskich i ich możliwości twórczych od-nosi się do nowych programów cyfrowych emitowanych przez Polskie Radio SA i nie sposób z nią polemizować. Nie bierze ona pod uwagę bardzo interesujących koncepcji programowych, które powstały w rozgłośniach regionalnych Polskiego Radia, a które z powodu braku środków na ich sfinansowanie pozostały w sferze projektów22.
1 października 2013 roku Polska dołączyła do krajów, które rozpoczęły proces implementacji emisji cyfrowej w systemie DAB+. Polskie Radio rozpo-częło go mimo braku narodowej strategii cyfryzacji. W chwili uruchamiania emisji cyfrowej nie były określone precyzyjnie cele strategiczne Polskiego Radia, a zwłaszcza publicznych nadawców regionalnych. Brak regulacji europejskich sprawił, że każdy z krajów decydujących się na implementację technologii cyfro-wej kierował się własnymi uwarunkowaniami i motywacjami. Od samego po-czątku proces ten budził sporo zastrzeżeń ze strony nadawców komercyjnych, a zwłaszcza małych stacji lokalnych, brak było bowiem strategii, która uwzględ-niałaby ich interesy, a także planowanego terminu wyłączenia emisji analogo-wej (switchoff). Cyfrowa emisja sygnału radiowego jest technologią przełomową, która jako jedyna gwarantuje dalszy rozwój radia rozsiewczego w sytuacji, kiedy współczesna radiofonia oparta na analogowych technologiach jest pozbawiona możliwości dalszego rozwoju.
21 S. Jędrzejewski: Radio wobec wyzwań technologicznych. W: Przyszłość dziennikarstwa…, s. 24.
22 Jeden z projektów zakładał wspólne tworzenie i wspólną emisję w drugich kanałach cyfro-wych każdej z rozgłośni regionalnych wyspecjalizowanego programu sportowego, który miał szan-sę stać się programem o zasięgu ogólnopolskim, ale tworzonym przez nadawców regionalnych.
Bibliografia
Decyzja Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej nr DZC ‑WRF ‑5154 ‑2/11(21) z dnia 24.02.2012 roku.
Dokument Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z czerwca 2013 roku pt. Koncepcja uruchomiania radiofonii cyfrowej – DAB+ przez spółki radiofonii publicznej z wiodącą rolą PR SA na tle problemów implementacji radiofonii cyfrowej skierowany do spółek radiofonii regionalnej (w zbiorach autora).
Dokument pokontrolny NIK, Informacja o wynikach kontroli – Cyfryzacja radia w Polsce, KNO-.410.002.00.2015. Nr ewid. 188/2015/P/15/024/KNO, data publikacji: 27.04.2016; https://www.
nik.gov.pl/kontrole/P/15/024/LKA.
Dokumenty międzynarodowej konferencji Regional Radiocommunications Conference – konfe-rencja planistyczna dla regionu Europy, Afryki i Bliskiego Wschodu dla uzgodnienia Planu cyfrowego GE06 i warunków jego realizacji. Geneva 2006 (w zbiorach autora).
Jędrzejewski S: Radio wobec wyzwań technologicznych. W: B. Niernberg, J. Kania, J. Kreft, red.: Przyszłość dziennikarstwa radiowego. Kraków 2016.
Millward Brown, badanie społeczne dotyczące poznania opinii społeczeństwa na temat przecho-dzenia z nadawania analogowego na cyfrowe w radiofonii naziemnej na zlecenie Minister-stwa Administracji i Cyfryzacji, maj 2014.
Najwyższa Izba Kontroli, Delegatura w Katowicach: Wystąpienie pokontrolne LKA.410.006.01.2015 P/15/024, data publikacji: 8.02.2016; https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/15/024/LKA.
Radio cyfrowe więcej niż radio. Zielona księga cyfryzacji radia w Polsce. Warszawa 2016; http://
www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/Portals/0/komunikaty/zielona ‑ksiega/zielona ‑ksiega ‑ cyfryzacji ‑radia ‑w ‑polsce.pdf [dostęp: 23.01.2017].
Zarządzenie nr 37 Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej z dnia 20 grudnia 2011 roku w sprawie zagospodarowania częstotliwości dla zakresu 174 ‑230 MHz.
Henryk Grzonka – polski dziennikarz radiowy, sprawozdawca sportowy, publicysta. Przez po-nad 30 lat był dziennikarzem Polskiego Radia Katowice. W latach 1998–2006 i 2008–2011 kiero-wał działalnością programową, a w latach 2011–2016 pełnił funkcję prezesa Zarządu i redaktora naczelnego Polskiego Radia Katowice. Specjalizuje się w tematyce sportowej, a w szczególności w sporcie żużlowym i kolarstwie. Współtworzył najstarszą sportową audycję w polskiej radiofo-nii – Z mikrofonem po boiskach. Relacjonował na radiowej antenie przebieg sportowych wyda-rzeń w kraju i na świecie, w tym kilkakrotnie letnie i zimowe igrzyska olimpijskie, mistrzostwa świata w kolarstwie, ponad 400 imprez rangi mistrzostw świata i Europy w jeździe na żużlu, w tym ponad 160 turniejów Grand Prix indywidualnych mistrzostw świata. Na antenie radiowej zajmował się także propagowaniem Śląska i jego kultury, m.in. jako współautor Ligoniowego Radia – audycji propagującej śląską kulturę, mowę i obyczaje, emitowanej w Polskim Radiu Ka-towice w latach 2006–2016. Autor publikacji książkowych, między innymi pierwszej na świecie encyklopedii sportu żużlowego (Speedway – encyklopedia, Katowice 1995) oraz całościowej do-kumentacji najstarszych polskich rozgrywek (Speedway – Indywidualne Mistrzostwa Polski, Ka-towice 1998). Członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Prasy Sportowej AIPS, Klubu Dzien-nikarzy Sportowych oraz klubu dzienDzien-nikarzy zrzeszonych pod auspicjami Międzynarodowej Federacji Motocyklowej FIM. Od 2005 roku wykładowca podstaw dziennikarstwa na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, a w latach 2007–2015 także Wyższej Szkoły Banko-wej w Poznaniu, Wydziału Zamiejscowego w Chorzowie. Zajmuje się również badaniem i doku-mentowaniem dziejów polskiej radiofonii – z jego inicjatywy powstała w Katowicach pierwsza w Polsce stała ekspozycja muzealna poświęcona historii radiofonii w Polsce.