Czynnik popytowy na rynku pracy i skala bezrobocia mają silny wpływ na decy
zje emerytalne i jednocześnie określają możliwości uzyskiwania dochodów. Dla za
trudnionych w starszym wieku em erytura j est sposobem na bezpieczną ucieczkę z ryn
ku pracy w obawie przed u tratą zatrudnienia w drodze zwolnienia. Ale bierność zawodowa może być wynikiem braku zainteresowania zatrudnieniem osoby star
szej ze strony pracodawców, co może być ściśle powiązane z rodzajem kwalifikacji.
Ze względu na mniejszą mobilność starszy pracownik jest bardziej zagrożony zwol
nieniem niż pracownik młodszy i m a mniejsze szanse na ponowne znalezienie p ra
cy (Hagemayer 2004). Pracodawcy uzasadniają to także ryzykiem zatrudniania nie
znanych osób chronionych przed zwolnieniami (4-letni okres ochronny przed emeryturą), jak również oceną osób starszych jako jednostek z niższymi kwalifika
cjami, o mniejszej efektywności.
O ile pracodawcy cenią wśród starszych pracowników: doświadczenie zawodo
we i życiowe, spokój, stabilność, odpowiedzialność, umiejętność adaptacji do róż
nych warunków i środowisk, dyspozycyjność (mają mniej obowiązków rodzinnych), lojalność, brak pogoni za awansem, solidność, dokładność, o tyle wśród wad do
strzegają: gorsze wykształcenie (nieznajomość języków obcych, nowych technik) i niechęć do dokształcania się, do zmian, brak kreatywności. Starsi pracownicy
wolniej pracują. W zawodach tego wymagających mają kłopoty ze sprawnością fi zyczną (Liwiński i in., 2008).
Wyniki estymacji z 2009 roku dla danych z Diagnozy Społecznej (Kotowsk;
2009) potwierdzają wyższe prawdopodobieństwo bezrobocia wśród osób starszych co według autorki wynika z dyskryminacji na rynku pracy. Pracodawcy preferuj:
zatrudnianie młodych pracowników, o większym potencjale rozwojowym w porów naniu z osobami tuż przed emeryturą. Czynnikiem zwiększającym prawdopodo bieństwo bezrobocia był również krótki staż pracy, nieprzekraczający 10 lat, któr może oznaczać słabe doświadczenie zawodowe, a więc i niskie kwalifikacje.
Gorsza pozycja osób starszych na rynku pracy, co zostało już wcześniej podkre ślone, m a swoje podłoże w poziomie ich kapitału ludzkiego. Im niższe kwalifikacji i poziom edukacji charakteryzują daną osobę, tym mniejsze prawdopodobieństwc zatrudnienia i tym większe prawdopodobieństwo zatrudnienia na niskopłatnym sta nowisku, co z kolei silnie się wiąże z ryzykiem niskiego dochodu. Z kolei gdy spój rżymy na subiektywną ocenę poziomu kwalifikacji w kontekście przyczyn nie wyko nywania pracy zawodowej przez respondentów to wyniki sugerują brak wpływu n;
zatrudnienie. Z powodu braku kwalifikacji odpowiadających pracodawcom wśróc osób niepracujących zawodowo w latach 2000-2007, około 4% wskazało na bral kwalifikacji wymaganych przez pracodawcę. W okresie 2005-2009 sytuacja był;
analogiczna - około 5% respondentów wskazało jako przyczynę niewykonywanie pracy zawodowej brak kwalifikacji. Z kolei odsetek osób w wieku powyżej 50. roki życia wyniósł w obu okresach około 10%. Wskazuje to, iż niedostosowanie kwalifi kacji do wymagań pracodawcy ma generalnie niewielkie znaczenie jako przyczyni pozostawania bez pracy.
Kolejna cecha starszych pracowników to mała skłonność do mobilności związanej z nauką nowego zawodu i zmianą miejsca zamieszkania wynikająca ze zmiany miej
sca pracy. Skłonność osób starszych do działań w celu wydłużenia aktywności zawo
dowej była silnie zróżnicowana pod względem wkładanego wysiłku w związku z dal
szą aktywnością. Najczęściej w badaniu Liwińskiego i in. (2008) ankietowani wyrażali chęć podjęcia pracy w niepełnym wymiarze pracy (74%), gotowość dc uczestnictwa w kursach podnoszących kwalifikacje w wykonywanym zawodzie (42%), możliwość zmiany miejsca pracy w ram ach tej samej miejscowości (36,5%), przekwalifikowania się (22,4%), a także zmiany miejsca pracy związanej ze zmianą miejsca zamieszkiwania (5,1%). Oprócz wykształcenia formalnego pokolenie w wie
ku okołoemerytalnym wydaje się być gorzej od młodszych przygotowane pod wzglę
dem umiejętności cywilizacyjnych i praktycznych. Dane z Diagnozy Społecznej (2009) wskazują, że w szczególności charakteryzuje się słabszą znajomością języków obcych oraz obsługi komputera w pracy biurowej. Mniejsze różnice dotyczą posiadania pra
wa jazdy w przypadku mężczyzn oraz stosunkowo łatwej do przyswojenia umiejętno
ści korzystania z Internetu do wyszukiwania podstawowych informacji w przypadku
°bu płci. Zróżnicowanie aktywności edukacyjnej dorosłych związanej z kwalifikacja
mi zawodowymi według wieku wskazuje na zmniejszanie się prawdopodobieństwa
^ D eWu.p l
doskonalenia zawodowego wraz z wiekiem. Dla osób w wieku 50-54 jest dwukrotnie niższe w porównaniu z grupą w wieku 45-59, ale trzykrotnie wyższe niż dla osób mających 55 lat i więcej (Kotowska, 2009). Oznacza to gorsze dostosowanie kwalifi
kacji do potrzeb rynku pracy i ryzyko niższego dochodu.
* * *
Podsumowując, można stwierdzić, że istotnymi przyczynami niskiego zatrudnie
nia osób starszych są czynniki o charakterze prawno-regulacyjnym, które osłabiają bodźce osób nieaktywnych zawodowo do podejmowania zatrudnienia, zwłaszcza tych gorzej wykształconych. Im bardziej dostępne i wyższe są wcześniejsze emery
tury oraz większa ochrona starszych pracowników przed zwolnieniem, tym więcej pracowników w wieku przedemerytalnym odchodzi z rynku pracy do bierności za
wodowej. Z drugiej strony niski poziom kapitału czyni tą grupę wiekową mało atrakcyjną na rynku pracy w porównaniu z młodymi grupami wiekowymi. Jednak rezygnacja z pracy i pobieranie świadczenia nie musi oznaczać ubóstwa, gdyż po
ziom zastąpienia dotychczasowego dochodu jest relatywnie wysoki, co przedstawio
ne zostało w rozdziale 1.
Bibliografia
Alam A., M. Murthi, R. Yemtsow, (2005), Growth. Poverty and Inequality. Eastern Europe and the Former Soviet Union. World Bank.
Biewen M., (2003), Who are the Chronic Poor?. Evidence on the Extent and the Composition o f Chronic Poverty in Germany. IZA Discussion Paper Series 779.
Blóndal S., S. Scarpetta, (1999), The Retirement Decisions in OECD Countries, Economics D epartm ent Wor
king Paper N r 202, OECD, Paryż.
B orsch-Supan A., (2000), Incentive Effects o f Social Security on Labor Force Participation:
Evidence in Germany and across Europe. Journal of Public Econom ics 78 (1)
Bukowski M., (2005) (red.), Zatrudnienie w Polsce, D epartam ent Analiz i Prognoz Ekonomicznych, MGiP, Warszawa.
GUS (1991), Narodowy Spis Powszechny 1988, Warszawa.
GUS (2003), Narodowy Spis Powszechny 2002, Warszawa.
GUS (2007), Przejście z pracy na emeryturę, ZWS GUS, Warszawa.
GUS (2008), Aktywność ekonomiczna ludności Polski w 2008 GUS (2010), Emerytury w 2009 r. Warszawa.
H agem ayer K. (2004), „Później na em eryturę? To nie takie p roste”, [w:] Wóycicka I., Później na emeryturę, Gdańsk.
HSCB (2006), The future o f retirement. What people want, Londyn.
Kotowska I. (2009), Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków - Diagnoza społeczna 2009, Warszawa.
Kula G., Ruzik-Sierdzińska A., (2011) Institutional uncertainty and retirement decisions in Poland, niepubliko
wane opracow anie WNE UW.
Kurowska A. (2008), Skąd się bierze bieda, FOR Warszawa.
Liwiński J., A. Giza-Poleszczuk, M. Góra, U. Sztanderska (2008), Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytal- nym, MPiPS, Warszawa 2008.
M artinez R., L. Ayala, J. Ruiz-Huerta (2001), “The im pact of unemploym ent on inequality and poverty in OECD Countries”, Econom ics o f Transition. Nr 9 (2).
Pages C., S. Duryea (2002), H um an Capital Policies: What They Can and Cannot do for Poverty and Poverty Re
duction in Latin America, IADB R esearch Departm ent Working Paper No. 468.
Piętka K , Ruzik A. (2006) Analiza wpływu świadczeń społecznych na sytuację na rynku pracy, MPiPS, Warszawa.
Piętka K. (2005), Transfery społeczne. Problemy zakresu i trafności, CASE Warszawa.
Szukalski P. (2007), Zagrożenia praw osób starszych na rynku pracy w Polsce, Ekspertyza dla Biura Rzecznika Praw Obywatelskich RP
Szatur-Jaw orska B., Rysz-Kowalczyk B. (2007), Raport z badania „Rynek pracy a osoby bezrobotne 50+.
Bariery i szanse", [w:] Rynek pracy a osoby bezrobotne 50+. Bariery i szanse, Akademia rozwoju Filantro
pii, Warszawa.
Szatur-Jaw orska B. (2004), „Czy ludzie starzy są w Polsce zbiorowością zm arginalizow aną?”, [w:] Samodziel
ność ludzi starych z perspektywy medycyny i polityki społecznej. Dotychczasowe doświadczenia UE i Polski, PTG, Warszawa.
Szukalski P. (2008), Przygotowanie do starości. Polacy wobec starzenia się, 1SP Warszawa
Aneks
Wykres A.3.2. Liczba mężczyzn pobierających emeryturę z ZUS w 1998 i 2008 roku według wieku
Źródło: ZUS.
Wykres A .3.3. Pobierający emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy w tys. w 2009 roku (przechodzący na em eryturę)
5 4 i m n ie j 5 5 -5 9 6 0 -6 4 6 5 -6 9 7 0 -7 4 7 5 -7 9
á r - e m e ry tu ra m ę żc zy zn i - • — re n ta m ę żc zy zn i
H i — e m e ry tu ra kobiety re n ta kobiety
Źródło: Em erytury w 2009, GUS 2010.
Rozdział 4
Stan zdrowia i ryzyko obniżenia poziomu dochodu
Grażyna Bukowska
Zdrowie jest kluczową determ inantą poziomu dochodu i zadowolenia z życia.
Dotychczasowe dowody empiryczne wyraźnie wskazują, iż zdrowie społeczeństwa jest niezbędnym warunkiem wydajności gospodarczej i dobrobytu (Suhrcke, 2006;
Aguayo-Rico, 2005). Badania na tem at wpływu zdrowia na dochód skupiają się na ocenie wpływu poszczególnych chorób lub subiektywnego odczucia zdrowia na produktywność jednostek. Studiując oddziaływanie zdrowia na dochód, wychodzi się od identyfikacji mechanizmów, przez które status zdrowotny ludzi może wpły
nąć na wyniki ekonomiczne. Bloom i Canning (2002) wskazują na kanały, poprzez które zdrowie może wpływać na ekonomiczną prosperity. Po pierwsze, chorzy lu
dzie pracują krócej, są słabsi fizycznie i w rezultacie mniej produktywni. Mniejsza wydajność i mniejsza liczba przepracowanych godzin prowadzą w efekcie do niż
szych płac (Cai, 2008). Po drugie, charakteryzują się krótszym oczekiwanym życiem 1 mają słabsze bodźce do inwestycji w kapitał ludzki. Po trzecie, krótsze życie skła- n'a do niższych osobistych oszczędności w latach produkcyjnych, co przekłada się na mniejszą zamożność w okresie późnej starości. Zdrowie kształtuje również ilość Przepracowanych godzin lub prawdopodobieństwo przejścia na emeryturę. W lite
raturze zależność między złym stanem zdrowia i niższą partycypacją na rynku p ra cy w wyniku utraty zatrudnienia jest dosyć dobrze zbadana (Pelkowski, Berger, 4; Kalwij, Vermeulen, 2008). Badania wskazują, że osoby o słabym zdrowiu, Ido c^oruiŁice w okresie dzieciństwa, mają w przyszłości niższą pozycję zawo- [ Po prace gorzej wynagradzane. Zdrowie wpływa jednak nie tylko na Ł y °rn zarobków, ale także na sposób w jaki dochód jest wydatkowany i rozdziela-
sJ ^ f zy konsumpcję a oszczędności. Osoby o gorszym zdrowiu nie oczekują dłuż-' ch skłonność do oszczędności i inwestycji w kapitał fizyczny jest u osób zdrowych. Pogorszenie się stanu zdrowia wpływać może także na Ha ¡n ^ d a tk ó w prywatnych związanych z dolegliwościami, co ograniczy wydatki^ Inn i r J i . uuiugiiwuoi^Jianu, wjiaaLiYi
C , ra> zmniejszając tym samym poziom dobrobytu jednostki. Należy jednak
"C> że związek ten jest dwukierunkowy. Oznacza to, że nie tylko stan zdrowia
wpływa na produktywność, ale że kluczowe znaczenie dla sytuacji zdrowotnej ma poziom dobrobytu (Sowa, 2006)29.
Celem rozważań przedstawionych w niniejszym rozdziale jest analiza związków między stanem zdrowia a sytuacją m aterialną i pozycją społeczno-ekonomiczną osób starszych, a także określenie, na ile stan zdrowia i niepełnosprawność utrud
nia czy uniemożliwia pracę zawodową.
4.1. Stan zdrowia osób starszych
Poprawa stanu zdrowia populacji związana jest przede wszystkim z wydłuża
niem się średniej oczekiwanej długości życia. Przyczyn tego zjawiska poszukuje się w zmianach stylu życia, m.in. w zmianie diety, zmniejszeniu spożycia alkoholu i pa
lenia papierosów, jak też w tworzeniu się społeczeństwa obywatelskiego oraz zwią
zanej z tym poprawie samopoczucia i świadomości, a także większej kontroli nad własnym życiem (Okólski, 2004). Wpływ na poprawę stanu zdrowia populacji ma również zwiększenie dostępności środków farmaceutycznych i technologii medycz
nych oraz nowoczesnego wyposażenia diagnostycznego (Golinowska, Sowa, 2006).
W 2009 roku mężczyźni żyli przeciętnie 71,5 lat, natom iast kobiety 80,1 lat. W po
równaniu z początkiem lat 90. mężczyźni żyją dłużej o ponad pięć lat, natom iast kobiety o prawie pięć lat. Nadal jednak występuje wysoka nadum ieralność męż
czyzn, mimo iż w latach 90. różnica między przeciętnym czasem życia kobiet i męż
czyzn malała (w 1991 r. - 9,2; w 2001 - 8,2 lat). W ostatnim okresie nastąpił ponow
ny wzrost tej wartości do 8,6 lat w 2009 r. Poprawiająca się długość życia populacji nie oznacza jednak życia w lepszym stanie zdrowia. Przeciętnie 18% (8,9 lat życia) długości życia Polacy spędzają w różnych stanach chorobowych (Sowa, 2006).
Elementem istotnym dla analizy związków między ubóstwem a stanem zdrowia jest zidentyfikowanie relacji między deklarowanym stanem zdrowia osób starszych a czynnikami nierówności społecznych i ekonomicznych. Badania sondażowe GUS opisują stan zdrowia w subiektywnej percepcji respondentów oraz pozwalają na połączenie szeregu cech indywidualnych charakteryzujących sytuację społeczno- ekonomiczną z kondycją zdrowotną. M iara samooceny stanu zdrowia, mimo su
29 W badaniach Sowy (2006) badanym wskaźnikiem zdrowia populacji ze względu na pow iązanie z ubó
stwem jest zachorowalność na gruźlicę. Na początku lat 90. w Polsce, podobnie jak w innych krajach re
gionu, obserwow ano w zrost zachorow ań na tę chorobę związany z kryzysem okresu transform acji, zmia
nami zatrudnienia oraz zmniejszeniem się dochodów w populacji (Golinowska, Sowa, 2006). Wyniki Sowy (2006) pokazały, że poziom zapadalności na gruźlicę jest istotnie wyższy w regionach z większym udziałem populacji powyżej 65 roku życia, a więc populacji, która mogła zostać zarażona w okresie po
wojennym, i charakteryzującej się przeciętnie niższym wykształceniem. Drugim istotnym czynnikiem ry
zyka wysokiego poziomu gruźlicy w regionie jest, podobnie jak w przypadku przeciętnej oczekiwanej długości życia, wysoka stopa bezrobocia.
£ 0 CeDeWu.p l
biektywnego charakteru, jest silnie związana z demograficznymi
umieralności i trw ania życia (McFadden i inni, 2008)30. Wskaźnikami W ostatnim okresie GUS dwukrotnie - w 1996 i w 2004 roku - nr0
przekrojowe badania dotyczące sytuacji zdrowotnej ogółu ludności ( r n 2 2004). Kwestie zdrowotne poruszane są także w ram ach badań
wanmlr-provvadził duże ,C1 (GUS, 1997
,
Varunków życia
Polacy oceniają swój stan zdrowia w sposób bardzo zróżnicowany w zależności oc!
wieku, co znajduje potwierdzenie w licznych badaniach (Szukalski, 2009- Abra mowska-Kmon, 2008; Bień, 2003; Kotowska, Wójcicka, 2008). W 2004 roku wśród osób w wieku produkcyjnym dominowały odpowiedzi świadczące o pozytywnej ocenie swego stanu zdrowia, zaś wśród osób po przekroczeniu 50 lat życia więcej było opinii negatywnych niż pozytywnych. Wraz z wiekiem zmniejsza się częstość ocen najwyższych na korzyść ocen coraz niższych (wykres 4.1). Wśród osób w wieku starszym (60 lat i więcej) tylko 20% oceniło swój stan zdrowia jako co najmniej do
bry, podczas gdy wśród 50-latków takie deklaracje uzyskiwano dwukrotnie częściej, zaś w młodszych grupach wiekowych jeszcze częściej. Generalnie w całej badanej zbiorowości osób w wieku okołoemerytalnym najczęstszą odpowiedzią było okre
ślanie swego statusu zdrowotnego jako takiego sobie.
Wykres 4.1. Samoocena stanu zdrowia Polaków ogółem według badania GUS z 2004 l (w % )
60 -i 50 J 40 H 30 A
20 A
10 A 0
B a rd zo d o b re D o b re T a k ie s o b ie , a n i d o b re ani
złe
■ 50-59 ■ 60-69
Źródło: Stan zdrow ia ludności Polski w 2004 r., GUS 2006, Warszawa.
Jednakże w większości badań stosujących samoocenę stanu zdrowia podkreśla się, że ocena nie jest nie
zależnym wskaźnikiem, ale może być objaśniania przez inne czynniki mające wpływ na stan zdrowia (McFadden i inni, 2008).
CeDeWu.p l 81
Podkreślić także należy, iż naw et po 60. roku życia wysoce negatywna opinia na tem at swego stanu zdrow ia należała do rzadkości, zaś ogół osób odczuwają
cych poważne problemy zdrow otne (warianty odpowiedzi „zły" i „bardzo zły”) przekraczał 25%. Zakładając, że występuje ścisła zależność pomiędzy samooceną a stanem zdrow ia ocenionym przez profesjonalistę, uznać można, iż stan zdrowia zdecydowanej większości w grupie osób starszych pogarsza się z wiekiem i może być przyczyną ograniczenia aktywności zawodowej, a także trudniejszej sytuacji m aterialnej. Jednak w przypadku osób w wieku przedem erytalnym stan zdrowia jest relatywnie dobry i nie stanow i wyraźnych przesłanek do ograniczania aktyw
ności zawodowej.
Wykres 4.2. U dział osób oceniających swoje zdrowie poniżej oceny dobrej w grupach wiekowych 100
1996 2004 2009
■ 60-69 ■ 50-59
Źródło: Stan zdrow ia ludności Polski w 1996 r., w 2004 r., GUS, Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia w 2009 r. GUS.
Z raportów o stanie zdrow ia (GUS 1997, 2004, 2009) wynika, że w okresie między badaniam i subiektywny stan zdrow ia osób starszych istotnie się poprawił.
W 1996 r. poniżej poziom u dobrego swoje zdrowie oceniło 82%, a pod koniec 2004 r. 65% 50-latków, w starszej grupie wiekowej popraw a wyniosła 10%, w naj
mniejszym stopniu zmiany dotyczyły osób najstarszych (wykres 4.2). W 2009 r.
największą popraw ę subiektywnej oceny stanu zdrow ia odnotowano wśród osób w wieku średnim - między 50. a 60. rokiem życia. W tej grupie wiekowej odsetek osób oceniających swoje zdrowie poniżej oceny dobrej zmniejszył się w ciągu 5 lat o 10 pkt. proc.
Uwzględnienie podziału na grupy społeczno-zawodowe w badaniu Pączkowskej (2006) wykazuje, że najlepiej oceniają swoje zdrowie pracownicy fizyczno-umysło- wi i pracujący na własny rachunek. Samoocena zdrowia najgorzej wypada wśród rolników - w obydwu porównywanych latach spotykamy tu najniższe odsetki ocen pozytywnych oraz najwyższe odsetki ocen negatywnych. W kategorii osób biernych zawodowo najgorsze oceny, jak można było przypuszczać, można spotkać wśród rencistów, a następnie emerytów. Występowanie podobnych różnic w poprzednich latach sugeruje istnienie trwałej tendencji w samoocenie stanu zdrowia.
Tabela 4.1. Ocena stanu zdrowia w poszczególnych kategoriach respondentów (w % )
Dobrze oceniający warunki materialne 71 73 19 22 10 5
Źle oceniający warunki materialne 39 36 31 33 31 31
Osoby z wyksztatceniem podstawowym 31 26 32 36 37 39
Osoby z wyksztatceniem wyższym 75 69 22 25 4 7
Mieszkańcy wsi 47 44 29 33 25 23
Mieszkańcy wielkich miast 52 58 34 28 15 14
Kadra kierownicza 80 72 20 24 0 5
Robotnicy niewykwalifikowani 56 60 39 35 6 4
Rolnicy 38 37 35 49 27 14
Renciści 8 7 34 34 58 59
Emeryci 22 15 37 43 41 42
Źródło: Pączkowska (2006).
Kolejnym istotnym aspektem dotyczącym stanu zdrowia jest kwestia występowa
nia długotrwałych problemów zdrowotnych trwających co najmniej 6 miesięcy. Nie muszą one być skutkiem choroby przewlekłej31, ale mogą stanowić następstwa dłu
gotrwałego złego samopoczucia, niesprawności. Bez względu na przyczynę tego stanu, problemy zdrowotne trwające przez długi okres wpływają znacząco na sytu
ację m aterialną. Najczęściej ich efektem jest pozostawanie poza rynkiem pracy.
Ograniczając analizę tylko do populacji osób, które chorują przewlekle, można stwierdzić, że jest ona relatywnie mniejsza niż 8 lat temu. Pod koniec 2004 r. wystę
powanie chorób przewlekłych zarejestrowano u 46% ogółu Polaków, zaś w 1996 r.
- częściej niż u co drugiego, co przedstawia wykres 4.3. 50. rok życia jest granicą, powyżej której odnotowuje się gwałtowny wzrost wartości negatywnych mierników stanu zdrowia ludności. O ile wśród ludzi młodych (do 30. roku życia) długotrwałe problemy zdrowotne występują niezbyt często (u co 5-6 osoby), o tyle wśród ludzi starszych (zwłaszcza po ukończeniu 60. roku życia) - bardzo często. Ponad 60%
50-latków sygnalizowało wystąpienie takich problemów, wśród 60-latków już pra
wie 79% oraz ponad 90% ludzi najstarszych. Kobiety relatywnie częściej niż męż
czyźni sygnalizowały występowanie długotrwałych problemów zdrowotnych czy chorób przewlekłych (GUS, 2004).
W stosunku do 1996 roku drugie badanie stanu zdrowia GUS wykazuje poprawę stanu zdrowia pod względem występowania chorób przewlekłych u osób starszych, w przypadku osób powyżej 50. roku życia spadek wyniósł 30%. Wprowadzenie no- WeJ, jednolitej europejskiej specyfikacji długotrwałych problemów zdrowotnych,
Podstawowym kryterium przy wyborze chorób przewlekłych była częstość występowania danej choroby 1 ocena, na ile choroba jest pow ażna z medycznego i społecznego punktu widzenia.
Wykres 4.3. Występowanie chorób przewlekłych u osób starszych
2004 1996
1 0 0
-U l
50-59 60-69 70+ 50-59 60-69 70+I o g ó łe m ■ ko b ie ty ■ m ę ż c z y ź n i
Źródło: Stan zdrow ia ludności Polski w 1996 r., GUS; Stan zdrow ia ludności Polski w 2004 r., GUS.
obejmującej nie tylko choroby przewlekłe, ale i dolegliwości zdrowotne, spowodo
wało, że znacznie więcej osób dorosłych stwierdzało, iż ma takie problemy w kolej
nym badaniu. W końcu 2009 r. taką opinię sformułowało ponad 80% osób 50-let- nich i starszych oraz potwierdziło występowanie co najmniej jednej choroby przewlekłej lub dolegliwości, podczas gdy w grupie młodszej (40-49 lat) zrobiła to tylko co druga osoba (GUS, 2010).
Wraz z wiekiem rośnie średnia liczba chorób przewlekłych na osobę. W bada
niach prowadzonych pod kierunkiem Bienia (2003) wskazuje się na charaktery
styczną dla wieku podeszłego wielochorobowość. Wśród 50-latków obserwuje się wskaźnik na poziomie 1,85, wśród 60-latków 2,20.
Przewlekle choroby lub dolegliwości częściej zgłaszają kobiety i prawidłowość ta występuje we wszystkich grupach wieku. Generalnie problemy te deklaruje p ra wie 60% kobiet i połowa mężczyzn w wieku 50 lat i więcej (GUS, 2010). Wnioski wypływające z badań Borsch-Supana (2008) sugerują, że dłuższe życie kobiet ozna
cza gorszą jego jakość, co wynika z wyższej częstości długotrwałych dolegliwości, chorób i niepełnosprawności, jakkolwiek są to choroby niekończące się bezpośred
nio zgonem. Pomimo że kobiety żyją dłużej niż mężczyźni, ich stan zdrowia jest znacznie gorszy, co jest konsekwencją faktu, że z racji pełnionych funkcji na prze
strzeni całego życia, kobiety narażone są na więcej zarówno ostrych, jak i przewle
kłych chorób, ale o lżejszym przebiegu, które prowadzić mogą do niepełnosprawno
ści, odznaczają się znaczną uciążliwością, ale nie są związane z bezpośrednim ryzykiem zgonu.
Tabela 4.2. Średnia liczba chorób przewlekłych na osobę
Ogółem Mężczyźni Kobiety
Ogółem 1,26 0,97 1,52
50-59 1,85 1,54 2,14
60-69 2,60 2,20 2,91
Źródło: Stan zdrow ia ludności Polski w 2004 r., GUS 2006.
Hipotezy stawiane przez autorów raportu, zmierzające do wyjaśnienia różnic w stanie zdrowia pomiędzy kobietami a mężczyznami, zakładają, że różnice te, obok uwarunkowań biologicznych, są nie tylko wynikiem ryzyka związanego z peł
nionymi rolami, ale również odmienności w postawach i zachowaniach zdrowot
nych, wyrażających się m.in. różną percepcją objawów chorobowych, sposobem ich opisywania i reagowania na nie, zróżnicowaną częstością korzystania z usług me
dycznych. Kobiety różnią się od mężczyzn częstością korzystania z usług medycz
nych, a wiele badań wskazuje na fakt znacznie częstszego korzystania przez nie z podstawowej opieki medycznej i leczenia szpitalnego. Kobiety chętniej też podda
ją się zaleceniom profilaktycznym. Dodatkowo chorowanie było w wielu sytuacjach
ją się zaleceniom profilaktycznym. Dodatkowo chorowanie było w wielu sytuacjach