„Europa Wschodnia puka do drzwi Francji”
Rozdział 3. Prawa i obowiązki migrantów z krajów A8 przebywających we Francji
I. Prawo pobytu na terytorium Francji Należy wyróżnić kilka sytuacji.
Z jednej strony mamy sytuację obywateli państw A8 przybywających do Francji w celu podjęcia pracy. W tym przypadku prawo pobytu jest im przyznawane, dopiero gdy przejdą procedurę sprowadzenia zagranicznej siły roboczej (opisaną w rozdziale I) i jeśli otrzymali zezwolenie na pracę.
W przeciwnym razie, a więc gdyby nie zastosowali się do tego typu obowiązku, mają oni nieuregulowany status na terytorium Francji.
Z drugiej strony mamy sytuację obywateli państw A8, którzy korzystają ze swojego prawa do przemieszczania się jako obywatele europejscy. Należy objąć ich przepisami dyrektywy 2004/[3]8/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Zasadniczo dysponują oni praktycznie bezwarunkowym prawem pobytu do trzech miesięcy (wystarczy posiadać ważny dokument tożsamości lub paszport). W przypadku prawa pobytu dłuższego niż trzy miesiące, prawo wspólnotowe stawia warunek: osoby te muszą posiadać „odpowiednie środki i ubezpieczenie chorobowe, by
nie obciążać pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego w trakcie pobytu”. Ustawodawstwo europejskie stanowi jednak, że państwa członkowskie nie mogą określić wysokości środków, którą uważają za odpo-wiednie, muszą natomiast uwzględnić sytuację osobistą danej osoby. Innym sposobem uzyskania prawa pobytu jest odbycie szkolenia zawodowego jako student. Studenci z krajów A8 mają swobodę przebywania na terytorium Francji pod warunkiem posiadania ubezpieczenia chorobowego (we Fran-cji status studenta zobowiązuje do korzystania z ubezpieczenia społecznego dla studentów: obowiązek ten dotyczy również Francuzów).
II. Prawa socjalne: ubezpieczenie społeczne i pomoc społeczna
2.1. Pracownicy z uregulowanym statusem
Wobec pracowników o legalnym statusie (posiadających zezwolenie na pracę i prawo pobytu) prawo francuskie, zgodnie z prawem międzyna-rodowym (w szczególności z konwencjami MOP), stosuje zasadę równe-go traktowania. Obywatele państw A8 mają więc prawo do francuskierówne-go ubezpieczenia społecznego, a jeśli znajdują się w trudnej sytuacji nieob-jętej ubezpieczeniem społecznym (na przykład jeśli nie opłacali składek odpowiednio długo), mają prawo do usług w ramach pomocy i działań społecznych (system pozapodatkowy).
Istnieją szczególne przepisy dla pracowników polskich. Dekret nr 97-321 z dnia 2 kwietnia 1997 r. w sprawie publikacji umowy między rzą-dem Rzeczypospolitej Polskiej i rząrzą-dem Republiki Francuskiej o zatrudnie-niu we Francji polskich pracowników sezonowych, podpisanej w Warsza-wie 20 maja 1992 r. stanowi w szczególności:
Obywatele ci, zwani dalej „pracownikami sezonowymi”, są zatrudniani w pełnym wymiarze godzin, zgodnie z ustawodawstwem obowiązującym w kraju przyjmującym i na warunkach określonych w niniejszej Umowie.
Artykuł 2. Pracownicy polscy korzystają na terytorium francuskim z ta-kich samych praw, szczególnie w zakresie wynagradzania i warunków pracy i mają takie same obowiązki, jak pracownicy francuscy, pracujący w tych samych warunkach.
Artykuł 3.1. Do pracowników, o których mowa w artykule 1 niniejszej Umowy, mają zastosowanie postanowienia Konwencji Generalnej między Polską a Francją o zabezpieczeniu społecznym, podpisanej w Paryżu dnia 9 czerwca 1948 roku.
Artykuł 3.2. W przypadku, gdy dla powstania prawa do świadczeń na-leżnych z tytułu ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego,
zaintere-sowani nie mogą udokumentować wymaganego przez ustawodawstwo francuskie odpowiednio długiego okresu ubezpieczenia w celu uzupeł-nienia okresów ubezpieczenia wypełnionych we Francji bierze się pod uwagę, na zasadach przewidzianych w załączniku II do niniejszej Umo-wy, okresy ubezpieczenia lub okresy równoważne osiągnięte uprzednio w Polsce. Regulacje te stosuje się także po powrocie polskiego pracow-nika sezonowego do swojego kraju pochodzenia celem określenia jego uprawnień do ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego w świetle ustawodawstwa polskiego.
Artykuł 3.3. Jeżeli mimo zsumowania okresów ubezpieczenia lub rów-noważnych, osiągniętych w obu krajach, zainteresowani nie spełniają nor-malnych warunków, przewidzianych przez ustawodawstwo francuskie dla powstania takiego prawa, to podczas każdego pobytu we Francji będą oni traktowani jak pracownicy najemni podlegający obowiązkowemu syste-mowi ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego.
Przepisy te są interesujące, ponieważ uruchamiają mechanizmy sumo-wania okresów ubezpieczenia, według modelu systemu koordynacji, o któ-rym mowa w rozporządzeniu wspólnotowym nr 1408/71.
2.2. Pracownicy z nieuregulowanym statusem
We Francji istnieje oryginalny mechanizm zapewniający cudzo-ziemcom z nieuregulowanym statusem (bez dokumentu pobytowego), mimo wszystko, dostęp do leczenia. Prawo do opieki zdrowotnej jest więc przyznawane bez względu na sytuację prawną osoby na teryto-rium Francji.
Ten mechanizm to Państwowa Pomoc Medyczna (Aide Médicale de l’E-tat, AME).
Zasadniczo to państwo (fi nanse publiczne) ponosi przez pewien okres (rok) koszty różnego typu leczenia.
Benefi cjenci
Osoby innej narodowości niż francuska,
• które przebywają we Francji nieprzerwanie przez okres ponad trzech miesięcy,
• ale nie posiadają dokumentu pobytowego,
• i które wykażą, że posiadają roczne środki nieprzekraczające pułapu stosowanego przy zakwalifi kowaniu do dodatkowego, powszechnego zabezpieczenia zdrowotnego (CMU).
To zabezpieczenie zdrowotne obejmuje również osoby na utrzymaniu wnioskodawcy.
Defi nicja
Jest to zabezpieczenie zdrowotne, które umożliwia fi nansowanie wydat-ków związanych z leczeniem, wizytami lekarskimi w szpitalu lub gabinecie le-karskim, receptami lekarskimi i pobytem w szpitalu, poprzez zastosowanie sta-wek będących podstawą obliczeń świadczeń ubezpieczenia zdrowotnego.
Benefi cjenci AME są zwolnieni z ponoszenia z wyprzedzeniem kosztów w szpitalu lub gabinecie lekarskim.
Finansowane wydatki
W granicach wspomnianych stawek są to:
• honoraria lekarzy (ogólnych i specjalistów);
• zabiegi i protezy dentystyczne;
• leki i sprzęt;
• analizy i badania laboratoryjne;
• hospitalizacja i leczenie w placówkach leczniczych, rehabilitacyjnych i zajmujących się przekwalifi kowaniem lub szkoleniem zawodowym w granicach wspomnianych stawek;
• zabiegi chirurgiczne;
• leki, produkty lub środki antykoncepcyjne i koszty analizy lub badania labora-toryjnego przepisanego ze względu na zalecenia związane z antykoncepcją;
• transport niezbędny, by skorzystać z leczenia lub poddać się badaniom lekarskim, właściwy dla stanu pacjenta;
• leczenie i hospitalizacja związane z celowym przerwaniem ciąży;
• działania i leczenie o charakterze profi laktycznym (jak badania prze-siewowe, szczepienia lub wizyty profi laktyczne w ramach programów zdrowotnych realizowanych przez państwo, władze lokalne lub ubez-pieczycieli zdrowotnych);
• koszty medyczne, farmaceutyczne, związane z analizami lub badaniami laboratoryjnymi, sprzętem i hospitalizacją, związane lub nie z ciążą, po-rodem i jego skutkami;
• nadzór medyczny nad ciążą i skutkami porodu, w szczególności obo-wiązkowe badania prenatalne i pourodzeniowe oraz środki profi laktycz-ne w ramach opieki zdrowotlaktycz-nej i socjallaktycz-nej dla dzieci w wieku poniżej sześciu lat, w szczególności obowiązkowe badania medyczne, o których mowa w kodeksie zdrowia publicznego.
Wybór placówki leczniczej
Benefi cjent AME ma swobodę wyboru placówki zdrowotnej na takich samych warunkach jak ubezpieczeni społecznie, w granicach wspomnia-nych stawek.
Okres fi nansowania
Państwowa Pomoc Medyczna (AME) jest przyznawana na okres jedne-go roku, z możliwością przedłużenia.
Może być przedłużana każdego roku, jeśli benefi cjent nie opuścił te-rytorium Francji przez cały rok objęty zabezpieczeniem i jeśli warunki, by z niego skorzystać są spełnione.
Uwaga: przedłużenie nie jest automatyczne. Dwa miesiące przed ter-minem upływu ważności należy złożyć nowy wniosek o AME do lokalnej kasy chorych (CPAM), tak, by mogła podjąć decyzję przed wygaśnięciem ubezpieczenia.
Początek fi nansowania
Decyzja o zakwalifi kowaniu do AME ma moc wsteczną. Zaczyna sadniczo obowiązywać w dniu złożenia wniosku, potwierdzonego, w za-leżności od sposobu złożenia, datownikiem przez instytucję na formularzu wniosku lub pocztowym potwierdzeniem odbioru.
Jeśli wniosek jest złożony przed upływem trzech miesięcy od przyby-cia do Francji, decyzja zaczyna obowiązywać pierwszego dnia czwartego miesiąca.
Szczególny przypadek
Jeśli leczenie było świadczone na rzecz benefi cjenta AME przed dniem złożenia wniosku, może zostać ono sfi nansowane:
• jeśli wniosek AME został złożony w ciągu trzydziestu dni od wykonania leczenia, bez względu na to, czy chodzi o leczenie w szpitalu czy gabi-necie lekarskim;
• i jeśli odnośna osoba wykaże, że spełniała w chwili leczenia warunek nieprzerwanego pobytu we Francji od ponad trzech miesięcy.
Wykazanie tożsamości
Wnioskodawca musi wykazać swą tożsamość i tożsamości osób na utrzymaniu. Może tego dokonać przy pomocy jednego z następujących dokumentów:
• paszportu;
• krajowego dokumentu tożsamości;
• tłumaczenia wyciągu z aktu urodzenia dokonanego przez tłumacza przysięgłego przy sądach francuskich lub przez znajdujący się we Francji konsulat państwa, w którym sporządzono ten akt lub państwa, którego osoba zainteresowana posiada narodowość.
• tłumaczenia książeczki rodzinnej dokonanego przez tłumacza przysięgłe-go przy sądach francuskich lub przez znajdujący się we Francji konsulat państwa, w którym sporządzono ten akt lub państwa, którego osoba za-interesowana posiada narodowość.
• kopii wcześniej posiadanego dokumentu pobytowego.
Uwaga: gdy wnioskodawca nie może wykazać swej tożsamości ani tożsamości osób na utrzymaniu, CPAM szuka wszelkich innych dokumen-tów, które mogą poświadczyć tożsamość osób, których dotyczy wniosek o AME. Może to być dokument imienny ministerstwa spraw zagranicz-nych, spraw wewnętrznych lub sprawiedliwości, prawo jazdy lub legity-macja studencka.
W przypadku, gdy wnioskodawca, który wykazuję dobrą wolę dostar-czając spójnych oświadczeń, nie jest w stanie dostarczyć żadnego z tych dokumentów, CPAM może przyjąć zaświadczenie uznanego związku lub pracownika służby zdrowia.
Warunek pobytu
Trzeba dowieść swojej nieprzerwanej obecności przez trzy miesiące na terytorium Francji. Ten okres jest obliczany od daty do daty.
Dokumenty potwierdzające długość pobytu we Francji to wiza lub paszport ze stemplem zawierającym datę przybycia na terytorium Fran-cji. Jeśli nie można przedstawić tych dokumentów, urząd administracyjny może zażądać innych:
• kopii umowy wynajmu lub pokwitowania zapłaty czynszu za ponad trzy miesiące lub rachunku za elektryczność, gaz, wodę lub telefon za ponad trzy miesiące;
• decyzji o podatkowaniu lub nieobjęciu podatkiem dochodowym od osób fi zycznych, podatkiem gruntowym lub lokalowym;
• rachunku za pobyt w hotelu przez ponad trzy miesiące;
• zapłaty za czynsz lub rachunku za elektryczność, gaz, wodę lub telefon wy-stawionej/ego na nazwisko osoby udzielającej noclegu, za ponad trzy mie-siące, gdy osoba fi zyczna udziela wnioskodawcy noclegu nieodpłatnie;
• zaświadczenia o zakwaterowaniu za ponad trzy miesiące wystawionego przez centrum zakwaterowania i rehabilitacji społecznej (CHRS);
• jeśli osoba nie ma stałego miejsca zamieszkania – zaświadczenia o za-mieszkaniu wystawionego przez uznaną instytucję, za ponad trzy mie-siące;
• każdego innego dokumentu, który może dowieść, że ten warunek jest spełniony.
Uwaga: osoba, która dowodzi swego pobytu we Francji dokumentem z datą za okres ponad trzech miesięcy do dnia wydania decyzji jest uwa-żana za osobę spełniającą warunek pobytu. Tym samym nie wymaga się dostarczenia dokumentu potwierdzającego za każdy miesiąc pobytu we Francji.
Warunek posiadania środków
Wnioskodawca musi dowieść, że dysponuje środkami nieprzekracza-jącymi pułapu stosowanego przy zakwalifi kowaniu do dodatkowego, po-wszechnego zabezpieczenia zdrowotnego (CMU).
Obliczanie środków wnioskodawcy
Środki uwzględniane przy udzielaniu AME obejmują ogół wszelkiego rodzaju środków (bez składek na ubezpieczenie społeczne) otrzymywa-nych przez wnioskodawcę i osoby na utrzymaniu, we Francji i za granicą, w czasie dwunastu miesięcy kalendarzowych poprzedzających złożenie wniosku.
Otrzymywaną pensję, rentę, zyski z handlu przed przybyciem do Fran-cji należy podać po przeliczeniu na euro.
Zryczałtowana wycena korzyści rzeczowych
Korzyści rzeczowe przekazane osobie składającej wniosek o państwo-wą pomoc medyczną (AME) i osobom na utrzymaniu w postaci miesz-kania zajmowanego nieodpłatnie są wyceniane w sposób zryczałtowany według następująco określonego schematu:
• 12% kwoty minimalnego zasiłku z pomocy społecznej (RMI) dla jednej osoby, gdy gospodarstwo składa się z jednej osoby;
• 14% kwoty RMI dla pary, gdy gospodarstwo składa się z dwóch osób;
• 14% kwoty RMI dla trzech osób, gdy gospodarstwo składa się z co naj-mniej trzech osób.
Koszty odliczane od środków wnioskodawcy
Od środków wnioskodawcy odejmuje się koszty wynikające z opłat za utrzymanie i mieszkanie oraz z alimentów.
Kontrola środków i środki odwoławcze urzędu administracyjnego Deklaracja środków może być przedmiotem kontroli w służbach po-datkowych. Skądinąd wydatki poniesione z tytułu AME mogą być pokryte przez rodziców benefi cjenta w ramach alimentów, jeśli taka sytuacja za-istnieje.
W celu uzyskania dodatkowych informacji należy zwrócić się do:
• lokalnej kasy chorych (CPAM) lub centrum zabezpieczenia społecznego (centre de sécurité sociale),
• gminnego lub ponadgminnego centrum pomocy społecznej,
• służb opieki zdrowotnej i służb społecznych departamentu,
• stowarzyszenia lub instytucji o charakterze niezarobkowym, które/a dzia-ła przeciw wykluczeniu lub na rzecz dostępu do leczenia, uprawnione-go/ej do przyjmowania wniosków o państwową pomoc medyczną.