szwedzka debata na ten temat przed 1 maja 2004 r
7. Zalecane zmiany w szwedzkim modelu rynku pracy
Przed rozszerzeniem Unii Europejskiej w maju 2004 r., wiele państw UE 15 spodziewało się inwazji ludności z państw UE 10. Jednym ze sposobów przeciwdziałania temu zjawisku było przyjęcie porozumień przejściowych.
Obawiano się w głównej mierze, że pracownicy z nowych państw człon-kowskich będą wykorzystywać swobodę przemieszczania się przysługują-cą pracownikom i w związku z tym naruszą zasady i warunki zatrudnienia pracowników w państwie przyjmującym, a w dalszej perspektywie system pomocy społecznej.
Rzeczywiście rezultatem rozszerzenia UE była zwiększona migracja z krajów przystępujących do Unii. W latach 2004–2006 połowa pracowni-ków z państw UE 8 przybyła z Polski, zaś znaczna liczba przybyła z trzech krajów bałtyckich, zwłaszcza z Litwy i Estonii. Pomimo tego, wzrost liczby osób przyjeżdżających do Szwecji był mniejszy niż się spodziewano przed majem 2004 r. Istnieją trzy możliwe wytłumaczenia takiego stanu rzeczy:
A) W latach 2004–2006 szwedzki rynek pracy nie dysponował wieloma wolnymi miejscami pracy, ze względu na wzrost liczby zatrudnionych.
Sytuacja ta może ulec zmianie w 2007 r.
B) Z badań przeprowadzonych przed rozszerzeniem Unii (Doyle) wynika, że niewielu pracowników z krajów przystępujących do Unii, traktuje Szwecję jako ich państwo docelowe.
C) Jednym z potencjalnych czynników, dla których Szwecja jest mniej atrakcyjnym krajem pod względem pracy w porównaniu z krajami an-glojęzycznymi, jest język szwedzki.
Okres krótszy niż trzy lata to za krótko, aby ocenić wpływ rozszerze-nia Unii na szwedzki rynek pracy. Ramy czasowe dla danych statystycz-nych są nawet krótsze, ze względu na opóźnienia w dostarczaniu dastatystycz-nych.
Nawet jeżeli niemożliwa jest obecnie pełna ocena wpływu, to jednak nie zaobserwowano żadnych oznak tzw. „turystyki socjalnej”. Na przykładzie przypadków opisanych w nowych dokumentach oraz przez związki zawo-dowe można stwierdzić, że swobodne przemieszczanie się pracowników nie jest największym problemem. Większym problemem jest swobodne przemieszczanie się osób pracujących na własny rachunek oraz swobodny przepływ usług. Traktat Akcesyjny nie zezwala na zawieranie porozumień przejściowych w odniesieniu do swobodnego przepływu usług, w związ-ku z tym problemami wynikającymi z tej kategorii należy zajmować się w inny sposób. Interesującym może być sprawdzenie, czy inne kraje mają te same doświadczenia. W kilku przypadkach zaobserwowaliśmy pewne zakłócenia na szwedzkim rynku pracy, przykładowo sprawa Vaxholm. Py-tanie brzmi, jaki wpływ na szwedzkie prawo pracy będzie miało orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości WE w sprawie Vaxholm. Orzeczenie to może oznaczać dla Szwecji konieczność przeprowadzenia pewnych zmian lub dostosowań. Niezależnie od wpływu sprawy Vaxholm, przedstawimy kilka propozycji zmian w szwedzkim prawie pracy.
1. W szwedzkim prawie pracy narzędziami regulacji standardów i wa-runków pracy są zarówno prawa ustawowe jak system autonomicznych porozumień zbiorowych zawieranych na różnych poziomach. W tym sys-temie wyłącznie związki zawodowe są odpowiedzialne za zabezpieczenie ogólnego poziomu płac i warunków zatrudnienia. Związki zawodowe wykonują swoje zadania poprzez podejmowanie prób nakłonienia pra-codawców krajowych i zagranicznych, którzy nie należą do organizacji zrzeszających pracodawców, do zawarcia porozumień o stosowaniu.
Sposobami dostosowania tego systemu do rozporządzeń UE dotyczących swobodnego przemieszczania się osób, może być nadanie związkom za-wodowym przez ustawę o współdecydowaniu, pkt 19, prawa uzyskiwa-nia informacji zarówno od pracodawców krajowych, jak i zagranicznych, w celu zwiększenia możliwości kontroli i monitorowania ułatwiających obserwację i kontrolę, czy pracodawcy przestrzegają porozumień zbioro-wych. Pracodawca byłby zobowiązany udzielać związkom zawodowym potrzebnych informacji. Miałoby to zastosowanie dla wszystkich zatrud-nionych, zarówno będących członkami związków, jak i niebędących zrze-szonymi w związkach.
2. Proponujemy przeprowadzenie dostosowań lub zmian w Lex Britan-nia w taki sposób, aby uczynić spór zbiorowy bezprawnym, jeżeli ma on
na celu zastąpienie lub wymuszenie zmian w istniejącym porozumieniu zbiorowym, kiedy to porozumienie zaleca przynajmniej taki sam poziom ochrony, co porozumienia zbiorowe zawierane przez najbardziej repre-zentatywnych pracodawców i organizacje pracownicze na poziomie ogól-nokrajowym. Lex Britannia oraz ustawa o współdecydowaniu zapewniają ochronę szwedzkim pracodawcom przed sporami zbiorowymi, które mają na celu zastąpienie porozumień zbiorowych, którymi są związani, podczas gdy pracodawcom zagranicznym formalnie nie przysługuje identyczna ochrona. Ustawodawstwo szwedzkie dotyczące prawa do organizowania sporów zbiorowych nie może dyskryminować pracodawców zagranicz-nych. Jest to ważne zarówno dla ustawodawstwa krajowego jak i rozpo-rządzeń UE, aby wyważyć kwestię korzystania z zasady swobodnego prze-pływu usług i prawo do organizowania sporów zbiorowych.
3. Związki zawodowe powinny w mniejszym stopniu skupiać się na ochronie swoich członków, a większą wagę przykładać do zagwaranto-wania praw wszystkim pracownikom, niezależnie od tego, czy są człon-kami związków zawodowych, czy też nie. Związki powinny być prawnie zobowiązane do zagwarantowania praw również pracownikom niebę-dącym członkami związku, jak to ma miejsce w systemie amerykańskim.
Ta sugestia jest zgodna z sugestią pierwszą. Jeżeli związek zawodowy bę-dzie miał prawo uzyskiwania informacji o warunkach pracy, płacach itp.
W odniesieniu do wszystkich pracowników, wówczas będzie zobowiązany do ochrony wszystkich pracowników, nie tylko własnych członków. Poważ-nym pytaniem jest, w jaki sposób zostanie to sfi nansowane.
4. W wielu przypadkach obserwujemy problemy dotyczące środowi-ska i bezpieczeństwa pracy, a także kwestii zabezpieczenia socjalnego.
Należałoby przeprowadzić pewne działania w celu wzmocnienia ochrony pracowników zagranicznych.
• Nałożenie odpowiedzialności za opodatkowanie podwykonawcy na głównego wykonawcę oraz poprawa przejrzystości ustawodawstwa do-tyczącego podziału odpowiedzialności za środowisko pracy pomiędzy głównego wykonawcę i podwykonawcę.
• Większa kontrola fi rm zajmujących się rekrutacją, najlepiej przez odpo-wiednie ustawodawstwo, a także poddanie ich procedurze wydawania upoważnień. Piętnaście lat temu prowadzenie fi rm zajmujących się re-krutacją było zabronione w Szwecji. W chwili obecnej odgrywają one ważną rolę na rynku pracy.
• Wzmocnienie regulacji i standardów dotyczących płatności podatku wstępnego przez osoby pracujące na własny rachunek; przyznanie lep-szych narzędzi Krajowemu Urzędowi Podatkowemu, koniecznych do
prowadzenia kontroli płatności podatków wstępnych przez osoby po-chodzące z zagranicy pracujące na własny rachunek.
• Poświęcenie większej uwagi warunkom socjalnym w trakcie przetargów publicznych, w które zaangażowane są władze publiczne. Oznacza to, stawianie konkretnych wymagań socjalnych wobec wykonawców pra-cujących dla organizacji publicznych. Najniższa cena nie może być je-dynym kryterium wygrania przetargu publicznego. Zmiana treści rozpo-rządzeń UE, dotyczących przetargów publicznych, w celu umożliwienia stosowania większej liczby postanowień prawa socjalnego i prawa pracy przy ocenie ofert przetargowych.
5. Część szwedzkiego prawa pracy jest prawem publicznym, zaś część jest prawem prywatnym. Sposoby upewnienia się, że zasady i regula-cje są przestrzegane, są różne dla obu tych praw. W prawie prywatnym związki odgrywają dużą rolę w gwarantowaniu praw pracowniczych, a także systemu praw indywidualnych oraz prawa do kwestionowania przepisów, które może być rozpatrzone przez sąd. Prawo publiczne nie jest przedmiotem prawa indywidualnego, jako że system kontroli jest oparty na różnych organizacjach publicznych, które nadzorują i przeprowadza-ją inspekcje, jak np. Szwedzki Urząd Środowiska Pracy (AMV). Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez Szwedzką Konfederację Związków Zawodowych, dotyczącym czterech władz – Urzędu Podatkowego, Urzę-du Imigracyjnego, Instytutu Badania Rynku Pracy oraz UrzęUrzę-du Środowi-ska Pracy, szwedzkie władze nie są wystarczająco dobrze przygotowane do kontrolowania mobilności pracowników pomiędzy państwami człon-kowskimi. Rząd bardzo późno zdecydował się na wprowadzenie nadzoru nad mobilnością na rynku pracy, na który wpływ miało rozszerzenie Unii.
Urząd Środowiska Pracy musi w większym stopniu skupić się na przepro-wadzaniu inspekcji w małych i zagranicznych przedsiębiorstwach. AMV powinno uzyskać prawo nakładania grzywien na przedsiębiorstwa nie-przestrzegające ustawy o środowisku pracy lub porozumienia zbiorowego na poziomie minimum.
6. W naszej opinii, należy kontynuować dostosowywanie warunków pracy oraz ochrony socjalnej na obszarze całej Unii Europejskiej. Z do-świadczenia skandynawskich rynków pracy wynika, że mobilność jest uła-twiona, jeżeli struktury prawne dotyczące ochrony pracy i ochrony socjal-nej są w większym stopniu ujednolicone. Niektóre z tych kwestii wymagają dłuższego czasu niż ten, który posłużył jako kanwa niniejszego raportu.
Raport ten został sporządzony głównie ze strukturalnego i systemowego punktu widzenia. Jedynym sposobem na zdobycie wiedzy o pojedynczych osobach i ich punkcie widzenia jest przeglądanie artykułów prasowych.
Uwa-żamy, że interesujące byłoby podjęcie próby nakreślenia lepszego obrazu sytuacji, który pokazałby, w jaki sposób pracownicy polscy oraz pracownicy z innych państw UE 8 postrzegają możliwość swobodnego przemieszczania się pracowników oraz zagraniczny rynek pracy. Jest uderzające, że nikt, lub niewiele osób, przeprowadziło rozmowy z pracownikami przemieszczają-cymi się pomiędzy państwami, aby uzyskać pozytywne i negatywne opinie, które wynikają z ich doświadczeń. Związek zawodowy robotników budowla-nych, który ustanowił blokadę miejsca pracy w Vaxholm, nie przeprowadził żadnych rozmów z pracownikami łotewskimi, którym wspomniana blokada miała pomóc. Nikt ze szwedzkiego rynku pracy nie rozmawiał z pracowni-kami i nie wysłuchał ich opinii na temat tej sytuacji. Poprzez przeprowadze-nie wywiadów z pewną liczą osób z kluczowych kategorii pracowników, tj.
Z robotnikami budowlanymi, pielęgniarkami, dentystami, można by było uzyskać obraz tego, w jaki sposób wyglądają doświadczenia tych osób z pra-wem do swobodnego przemieszczania się, zagranicznym rynkiem pracy, systemem prawnym, związkami zawodowymi itp., co być może dałoby nam możliwość uwzględnienia sugestii zmian w celu ułatwienia mobilności.
Bibliografi a
1. Ahlberg Kerstin, Bruun Niklas i Malmberg Jonas: Sprawa Vaxholm z perspektywy europejskiej. ALI, Szwecja.
2. Arbetslivs fakta nr 1 2006, luty. Szwedzki Urząd Środowiska Pracy.
3. Arbetsmiljöverket. Statistikenheten, Monica Julin, 19.03.2007.
4. Björklund, Marianns Social turism uteblev. Ett år efter EU-utvidgningen har antalet som sökt uppehållstillstånd ökat mindre än väntat. Dagens nyheter 29.04.2005.
5. Borevi, Karin Välfärdsstaten i det mångkulturella samhället. Uppsala 2002.
6. Doyle, Nicola, Hughes, Gerard & Wadesjö, Eskil Swobodne przemiesz-czanie się pracowników z Europy Środkowej i Wschodniej. Doświadczenia Irlandii i Szwecji. Sieps 2006:5. Szwedzki Instytut Studiów Europejskich.
7. Edström, Örjan (ed.) Szwecja a swobodne przemieszczanie się pracow-ników w Unii Europejskiej Centrum Prawa Europejskiego, wydział nauk prawnych, Uniwersytet Umeå, Szwecja. 1998.
8. Eurobarometr 2002–2004.
9. Ekberg, Jan Invandring – en av vår tids stora frågor. Ur Södersten, Bo (red.) Den problematiska tryggheten – välfärdsstaten under tre decennier.
SNS Förlag 2006.
10. Glavå, Mats Arbetsrätt. Studentlitteratur 2006, ISBN 91-44-01342-6.
11. Handbok för Ordning och reda pa arbetsmarknaden, LO, listopad 2004 r.
12. Pettersson, Thord, Mårtensson Kristina & Bardh, Per. Arbetskraft till salu – sex månader med öppna gränser.. Landsorganisationen i Sverige.
Październik 2004. ISBN 91-566-2115-9.
13. Sigeman Tore Arbetsrätten En översikt, 4 reviderade upplagan, Nord-stedts Juridik, 2006 ISBN 91-39-20408-1.
14. Skr 2001/02:129.
15. 2003/04:104.
16. 2004:04:SFU15.
17. SOU 2005:34 Socialtjänsten och den fria rörligheten.
18. Svenska regeringens yttrande i Vaxholmsfallet till Europeiska gemen-skapens domstol, 30.01.2006, Rättssekritariatet för EU-frågor vid UD genom Anders Kurse ombud för Svenska regeringen.
19. Sveriges arbetskraftsutbud och migrationens betydelse. Bilaga 4 till LU 2003/04 SOU 2004:74.
20. Sveriges riksdag. Skriftlig fråga 2006/07:159 Företagares ansvar för svartjobbare av Luciano Astudillo (s).
21. Zaremba, Maciej Den första socialturisten? Dagens nyheter, 11.02.2004.
22. Zaremba, Maciej Den polska rörmokaren och andra berättelser från Sve-rige. Norstedts. 2006.
23. Ullgren, Marin „Den polske rörmokaren”, Riksteatern. „Dagens Nyheter”
13.03.2007.
24. Waaranperä, Ingegärd „Underbara gåvor eller den polska rörmokaren”
på Teater Västernorrland, Sundsvall. „Dagens Nyheter”, 15.01.2007.
25. Wikrén, Gerhard & Sandesjö, Håkan Utlänningslagen med kommenta-rer. Åttonde uppl. Nordstedts Juridik AB. 2006.
26. Åhnberg Lars, Arbetsrätt 2007, Aktuella lagtexter 1 januari 2007, Åhnbergs Förlag AB, Sztokholm 2007, ISBN 978-91-89076-46-4.
Internet
www.eu-upplysningen.se www.arbetsmiljoverket.se www.do.se
www.saco.se/templates/saco/document.asp?id=4082.
www.dn.se
Tandläkartidningen, www.tandlakartidningen.com
Dala-Demokraten, www.dalademokraten.se/service/archive www.byggnads.se
www.ectuc.org