Prawo do odmowy składania zeznań

Prawo do odmowy składania zeznań przez świadka stanowi niewątpliwie jedną z najistotniejszych form ochrony i gwarancji przysługujących świadkowi w postępowaniu karnym. Otóż, powyższą kwestię reguluje treść art. 182 k.p.k., zgodnie z którym osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić składania zeznań (art. 182 § 1 k.p.k.). Nadto, prawo do odmowy składania zeznań przysługuje pomimo ustania stosunku małżeństwa bądź

166

przysposobienia (art. 182 § 2 k.p.k.). Kolejno, bardzo istotnym rozstrzygnięciem jest treść art. 182 § 3 k.p.k., który stanowi o tym, że prawo do odmowy składania zeznań przysługuje również świadkowi, który w innym trwającym postępowaniu jest oskarżony o współudział w popełnieniu czynu zabronionego objętego postępowaniem. Art. 182 k.p.k. statuuje instytucję prawa do odmowy składania zeznań w toku procesu karnego, która niewątpliwie stanowi wyjątek od reguły określonej w art. 177 § 1 k.p.k., zgodnie z którą każdy świadek wezwany w tym charakterze przez organ procesowy ma obowiązek stawić się, a następnie złożyć zeznania. Przepis art. 182 k.p.k. jako wyjątek od reguły winien być ściśle interpretowany.⁴⁴⁶ Mając powyższe na względzie należy wskazać, że uprawnienie to zostało przyznane wobec trzech kategorii świadków. Pierwszą kategorię stanowią osoby najbliższe dla oskarżonego, drugą – byli małżonkowie oskarżonego oraz byli przysposabiający lub przysposobieni oskarżonego pomimo tego, że nie są już wobec oskarżonego osobami najbliższymi. Trzecią kategorię stanowią świadkowie, którzy w innym toczącym się postępowaniu są oskarżeni o współudział w czynie zabronionym objętym postępowaniem, w którym składa swoje depozycje447. Regulacja powyższa stanowi głównie przejaw humanizmu oraz dążenia do uchronienia danej osoby przed dylematem wynikającym z jednej strony z konieczności zeznawania prawdy, a z drugiej dążenia do nieszkodzenia interesom najbliższych osób448. Jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie, podstawą uprawnienia świadka jest istniejący konflikt sumienia pomiędzy obowiązkiem złożenia prawdziwych zeznań a więzami rodzinnymi z oskarżonym, którego zeznania mają dotyczyć449. Celem regulacji z art. 182 k.p.k. jest zapewnienie ochrony świadkowi przed ewentualnym konfliktem sumienia związanym z czynnością składania zeznań, ale również eliminacja okoliczności, w których wiedza przekazywana przez świadka organom ścigania na uprzednim etapie procesu może skutkować obciążeniem osoby najbliższej odpowiedzialnością karną450. Nadto, treść art. 182 § 3 k.p.k. ma na celu zapobieżenie sytuacji, w której świadek dostarcza dowodów przeciwko sobie na skutek tego, że w innym toczącym się postępowaniu jest oskarżony o współudział w czynie zabronionym objętym postępowaniem.

Rozpoczynając rozważania w zakresie prawa osoby najbliższej do odmowy składania

446 Wyrok SN z dnia 25 czerwca 1974 r., V KR 184/74, Legalis; L.K. Paprzycki (w:) J. Grajewski, Kodeks..., s. 645.

447 T. Grzegorczyk, Kodeks..., s. 630.

448 Wyrok SN z dnia 25 czerwca 1974 r., Legalis, wyrok SN z dnia 11 października 1976 r., II KR 252/76, OSNPG 1977, nr 2, poz. 17.

449 Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 24 maja 2012 r., II Aka 87/12, Legalis nr 742364.

167

zeznań, w pierwszej kolejności należy wskazać na definicję legalną osoby najbliższej, która została określona w art. 115 § 11 k.k. Zgodnie z tą regulacją za osobę najbliższą uważa się małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii i stopniu, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia i jej małżonka, jak również osobę pozostającą we wspólnym pożyciu. Stanowisko doktryny w tym zakresie jednoznaczne, a zgodnie z nim przyjmuje się, że w ujęciu powyższej definicji osobami najbliższymi dla oskarżonego są: małżonek, krewni w linii prostej (wstępni- rodzice, dziadkowie i pradziadkowie oraz zstępni- dzieci, wnusi i prawnuki), krewni w linii bocznej (rodzeństwo oraz rodzeństwo przyrodnie). Osobami najbliższymi dla oskarżonego są także powinowaci w linii prostej czyli wstępni (ojczym, mąż babki, prababki, macocha, żona dziadka, pradziadka, jak też rodzice, dziadkowie i pradziadkowie małżonka) oraz zstępni (zięć, synowa, dzieci wnuków, prawnuków własnych oraz dzieci tj. pasierb451, pasierbica, wnuki i prawnuki małżonka), powinowaci w linii bocznej (rodzeństwo małżonka tj. szwagier i bratowa, maż siostry oraz żona brata452). Do ostatniej kategorii osób najbliższych należy przysposabiający i jego małżonek lub przysposobiony i jego małżonek.

Nadto, za osobę najbliższą uznaje się również osobę, która pozostaje z daną osobą we wspólnym pożyciu. Słusznie podkreślił w swym orzecznictwie Sąd Najwyższy, że uprawnienie przysługujące powinowatemu polegające na możliwości odmowy składania zeznań nie dezaktualizuje się wobec ustania małżeństwa jego krewnego wraz z oskarżonym. Mając na względzie metodę definiowania powinowactwa na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego należy wskazać, że okoliczność ta nie pozbawia powinowatego statusu osoby najbliższej w trybie art. 115 § 11 k.k. Posiłkując się bowiem treścią art. 618 § 1 k.r.o. należy wskazać, że powinowactwo trwa nadal mimo ustania małżeństwa453. Prawo do odmowy składania zeznań posiada także osoba małoletnia454. Niezależnie od powyższego podkreślić wypada, że powyższe rozważania mają również zastosowanie wobec świadka małoletniego oraz świadka – pokrzywdzonego. Tym niemniej, aby uniknąć powielenia wywodu w tym zakresie, instytucję omówiono w rozdziale dotyczącym ochrony świadka o statusie

451 Wyrok SN z dnia 10 listopad 1976 r., V KR 184/76, OSNKW 1977, Nr 3, poz. 27 z akceptującymi uwagami M. Cieślaka. Z. Dody, Pal. 1978, nr 1, s. 41 oraz A. Kafarskiego, NP 1978, nr 9, s. 1315.

452 Wyrok SN z dnia 5 listopada 1982 r., I KR 240/81, OSNKW 1981, nr 12, poz. 73 z aprobującymi uwagami F. Prusaka, NP 1983, Nr 9-10, s. 175 oraz M. Cieślaka, Z. Dody, Pal. 1984, Nr 10, s. 66.

453 Wyrok SN z dnia 26 kwietnia 2012 r., II KK 268/11, OSNKW 2012, Nr 10, poz. 100, s. 17.

454 Uchwała SN z dnia 19 lutego 2003 r., I KZP 48/02, OSNKW 2003, Nr 3-4, poz. 23; wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2013 r., III KK 307/12, KZS 2013, Nr 6, poz. 56; K. Paszek, K. Pawelec, Prawo małoletniego do

168

zwyczajnym, bowiem środki ochrony poddane analizie w niniejszej części rozprawy stanowią niejako punkt odniesienia wobec środków ochrony przyznanych świadkom innego rodzaju. Warto jednoznacznie zaakcentować, że powyższy katalog ma charakter zamknięty, zatem nie jest dopuszczalne zastosowanie wykładni rozszerzającej w tym zakresie, skutkującej objęciem tym katalogiem innej kategorii osób, choćby były one w jakimś stopniu związane z oskarżonym, jednakże więzami innymi aniżeli wskazane w art. 182 § 1 i 2 k.p.k. Odrębne rozważania dotyczą kwestii uprawnienia osób do korzystania z instytucji przewidzianej w art. 185 k.p.k. bądź też odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania w trybie art. 183 § 1 k.p.k.

Niewątpliwie na gruncie powyższych rozważań warto usystematyzować, jakie osoby nie mogą być, zgodnie ze stanowiskiem judykatury, określane mianem osoby najbliższej. I tak, w katalogu osób najbliższych nie mieści się narzeczona oskarżonego, która nie znajduje się wraz z nim we wspólnym pożyciu455. Taka sama sytuacja dotyczy byłej konkubiny lub konkubenta456, bowiem osoby te nie pozostają we wspólnym pożyciu, jak również brata konkubiny lub konkubenta457. Także rodzic zastępczy nie jest osobą najbliższą w rozumieniu art. 182 k.p.k., gdyż umieszczenie osoby małoletniej jedynie tymczasowo w rodzinie zastępczej, a w dalszej kolejności również na stałe, z jednoczesnym powierzeniem rodzicom zastępczym opieki na małoletnim dzieckiem, nie może być utożsamiane z ukształtowaniem się między dzieckiem a rodzicami zastępczymi stosunku z art. 115 § 11 k.k.458 Tym niemniej warto wskazać, że Sad Najwyższy zajmował również stanowisko zgodnie z którym relacja łącząca oskarżonego z wychowankiem wspólnie z nim zamieszkującym stanowi pozostawianie we wspólnym pożyciu459. Za osobę najbliższą nie można uznać syna siostry oskarżonego460, ani rodzeństwa rodziców oskarżonego i małżonków tego rodzeństwa461.

Skorzystanie z uprawnienia do odmowy składania zeznań w postępowaniu karnym jest możliwe dopiero wówczas, gdy w procesie występuje oskarżony, ergo w trybie art. 71 § 3 k.p.k. także podejrzany. Posiłkując się wykładnią językową w tym zakresie należy wskazać, że z uprawnienia określonego w art. 182 § 1 i 2 k.p.k. może skorzystać dopiero, gdy

455 Wyrok SN z dnia 9 listopada 1990 r., WR 203/90, OSP 1991, Nr 9, poz. 205 z aprobującą glosą L. Steckiego, OSP 1991, Nr 9, s. 395 oraz akceptującymi uwagami Z. Dody, J. Grajewskiego, PS 1996, Nr 5, s. 43.

456 Wyrok SN z dnia 23 lipca 2008 r., V KK 12/08, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 1527; wyrok SN z dnia 13 sierpnia 1987 r., II KR 187/87, OSNKW 1988, nr 1-2, poz. 11 z glosą Z. Wrony, OSPiKA 1988, nr 10, poz. 231; wyrok SA w Krakowie z dnia 10 listopada 2010 r., II Aka 185/10, KZS 2010, nr 12, poz. 43.

457 Wyrok SA w Łodzi z dnia 30 stycznia 2002 r., II Aka 234/01, KZS 2004, nr 5, poz. 39, s. 22.

458 Postanowienie SN z dnia 4 lutego 2010 r., V KK 296/09, OSNKW 2010, nr 6 poz. 51.

459 Wyrok SN z dnia 21 marca 2013 r., III KK 268/12, Legalis nr 662855.

460 Wyrok SA w Krakowie z dnia 14 marca 1991 r., II Akr 16/91, Legalis nr 288947.

169

postępowanie jest w fazie in personam. Taki sposób rozumienia dyspozycji przepisu mającego charakter gwarancyjny nie uwzględnia prawa do odmowy składania zeznań. Należy zatem założyć za przedstawicielami doktryny, że ratio legis art. 182 k.p.k. wskazuje na to, aby uznać na dopuszczalną możliwość korzystania z tegoż uprawnienia również wtedy, gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje na to, że zarzut zostanie przedstawiony osobie najbliższej wobec świadka462.

Na gruncie powyższych rozważań nie sposób pominąć kwestii podjęcia osoby, która pozostaje z oskarżonym we wspólnym pożyciu. Otóż, więź łącząca osoby najbliższe wraz z oskarżonym jest wynikiem regulacji prawnej, zaś odnosząc się do osoby pozostającej we wspólnym pożyciu należy wskazać, że powyższe odnosi się do relacji faktycznej. I tak, pojęcie wspólnego pożycia nie zostało w żaden sposób uregulowane przez ustawodawcę, jednakże jego definicję można wywodzić zarówno z orzecznictwa jak też z doktryny. Co do zasady pozostawanie we wspólnym pożyciu określa się jako konkubinat, czy swoistą analogię do instytucji małżeństwa, ale o charakterze jedynie faktycznym i pozbawionym węzła prawnego463. Jednocześnie warto nadmienić, że tej rodzaj wykładni zakłada, że wspólnym pożyciem nie można określać pożycia dwóch osób tej samej płci, co wynika z treści art. 115 § 11 k.k. w zw. z art. 182 k.p.k.⁴⁶⁴, co wyklucza tym samym związki z większą liczbą partnerów. Rozwijając tą kwestię warto wskazać, że zgodnie z obowiązującym stanowiskiem judykatury jako konkubinat określa się co do zasady związek kobiety i mężczyzny w ślad za instytucją małżeństwa, a mając na względzie regulacje konstytucyjne, należy wskazać, że małżeństwem określa się jedynie związek kobiety i mężczyzny. Nie sposób jednak stracić z pola widzenia okoliczności coraz liczniejszego występowania otwartych i trwałych związków osób jednakowej płci. Nadto, argument dotyczący instytucji małżeństwa można także wykorzystać na poparcie tezy o uznaniu również związków osób tej samej płci za pozostawanie we wspólnym pożyciu, bowiem okoliczność polegająca na uznaniu, że dana relacja nie jest prawnie uznana za małżeństwo stanowi wręcz element konstytutywny konkubinatu. Z powyższego zaś można wywodzić, że jako słuszny jawi się sposób interpretacyjny Sądu Najwyższego odnośnie dążenia do przełamania obecnego poglądu

462 R.A. Stefański (w:) R.A. Stefański, Kodeks..., s. 822; R.A. Stefański, Prawo odmowy zeznań w nowym

kodeksie postępowania karnego, Prok i Pr 1998, nr 7-8, s. 117.

463 A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym, Warszawa 2010, s. 291; wyrok SN z dnia 31 marca 1988 r., I KR 50/88, OSNKW 1988, Nr 9-10, poz. 71.

464 R.A. Stefański (w:) R.A. Stefański, Kodeks...., s. 819; P.K. Sowiński, Zwolnienie z obowiązku zeznawania w

procesie karnym świadka pozostającego z oskarżonym w „szczególnie bliskim stosunku osobistym”, ZNURz-

170

dotyczącego uprawnienia do odmowy składania zeznań między osobami jednakowej płci, pod warunkiem że ich faktyczna relacja spełnia wszelkie warunki konkubinatu. Mając jednocześnie na względzie dyspozycje norm Kodeksu cywilnego uznano, że osobą, która pozostaje we wspólnym pożyciu z oskarżonym jest osoba połączona więzią fizyczną, uczuciową oraz gospodarczą, również z uwzględnieniem osób jednakowej płci465. Z kolei w innym orzeczeniu podkreślono, że odnosząc się do treści art. 182 k.p.k. należy zauważyć, iż określenie „wspólnego pożycia” dotyczy również osób, które niezależnie od płci i wieku razem żyją, co wymusza niejako prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, jak również istnienie między tymi osobami więzi psychicznej466.

Zgodnie z ugruntowanym w tym zakresie stanowiskiem judykatury warto wskazać, że pozostawanie we wspólnym pożyciu należy charakteryzować pozostając w strefie faktów, zatem sąd przed podjęciem decyzji w przedmiocie zwolnienia danej osoby z obowiązku składania depozycji winien dokonać wszechstronnych ustaleń co do relacji łączącej świadka z oskarżonym467. Analiza ta powinna być dokonywana poprzez weryfikację stopnia intensywności oraz trwałości relacji. Niezwykle istotną częścią wspólnego pożycia są elementy określane jako pożycie psychiczne, fizyczne, wspólnota ekonomiczna, jak również trwałość związku. Powyższe elementy dowodzą temu, że osoby tej samej płci mogą niewątpliwie pozostawać we wspólnym pożyciu, bowiem taki związek różni się od małżeństwa jedynie brakiem legalizacji prawnej istniejącego między tymi osobami konkubinatu⁴⁶⁸. Jednocześnie podkreślić należy, że definicja trwałości nie może być traktowana analogicznie do czasu trwania danej relacji, ale z takimi cechami które mogą świadczyć o tym, iż nie jest to dla danych osób relacja jedynie krótkotrwała i przelotna. Podtrzymywanie bowiem relacji opierającej się na stosunkach płciowych, jak też tymczasowe

465 Uchwała SN z dnia 28 listopada 2012 r., III CZP 65/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 57.

466 Wyrok SN z dnia 21 marca 2013 r., III KK 268/12, KZS 2013, Nr 6, poz. 30; M. Jachimowicz, Prawo do

odmowy składania zeznań przez osobę najbliższą, Prokurator 2007, nr 1, s. 69; A. Siostrzonek- Sergiel, Partnerzy w związkach homoseksualnych a „osoby najbliższe” w prawie karnym, Prok i Pr 2011, nr 4, s. 73;

L.K. Paprzycki, Komentarz aktualizowany do art. 183 kpk, LEX/el; T. Grzegorczyk, Kodeks...,s. 632; E. Łętowska, J. Woleński, Instytucjonalizacja związków partnerskich a Konstytucja RP z 1997 r., Prok i Pr. 2013, nr 6.

467 Wyrok SN z dnia 31 marca 1988 r., I KR 50/88, OSNKW 1988, Nr 9-10, poz. 71 z aprobującą glosą A. Szlęzaka, OSPiKA 1989, Nr 4, s. 205; wyrok SA w Katowicach z dnia 15 marca 2007 r., II Aka 24/07, KZS 2007, Nr 7-8, poz. 109.

468 Wyrok SN z dnia 12 listopada 1975 r., V KR 203/75, OSPiKA 1976, Nr 10, poz. 187 z aprobującymi uwagami M. Cieślaka, Z. Dody, Palestra 1976, nr 12, s. 61 i A. Kafarskiego, NP 1978, Nr 2, s. 277; wyrok SA w Krakowie z dnia 11 grudnia 1997 r., II Aka 226/97, Prok i Pr 1998, nr 10, poz. 23; postanowienie SN z dnia 7 lipca 2004 r., II KK 176/04, Legalis nr 65859.

171

wspólne zamieszkiwanie nie daje asumptu do uznania, że dane osoby pozostają we wspólnym pożyciu, a w konsekwencji do istnienia prawa do odmowy składania zeznań469. Za słuszne należy uznać stanowisko przyjęte w judykaturze a polegające na uznaniu, że za osobę będącą we wspólnym pożyciu zgodnie z art. 115 § 11 k.k., ergo za osobę najbliższą w rozumieniu art. 183 § 1 k.p.k. nie można uznać znajomego, który jedynie udostępnia określonej osobie swój lokal tudzież pomieszczenie do tymczasowego zamieszkania. W celu uznania danej osoby za osobę pozostającą we wspólnym pożyciu szczególne znaczenie ma ustalenie istniejącej więzi oskarżonego ze świadkiem, która to więź odpowiada tej występującej w małżeństwie, mimo że małżeństwo nie zostało przez te osoby zawarte. Aby możliwe stało się ustalenie istnienia konkubinatu muszą zaistnieć trzy więzi: psychiczna, fizyczka oraz ekonomiczna – gospodarcza. W tym zakresie należy analizować relację na datę czynu, nie zaś wówczas gdy taki związek kiedyś istniał bądź mógł istnieć między osobami, bowiem w takim wypadku należałoby ten związek traktować jako konkubinat, który nie daje asumptu do uznania stosunku najbliższości, który to samowi podstawę do prawa odmowy składania zeznań w procesie karnym470. Niebagatelną rolę w ocenie istnienia wspólnego pożycia jako przesłanki warunkującej skorzystanie z prawa do odmowy składania depozycji w trybie art. 182 § 1 k.p.k. jest aktualny stan danego związku. Mając powyższe na względzie stwierdzić należy, że prawo do nie może przysługiwać byłej konkubinie bądź byłemu konkubentowi471. Szczegółowe rozważenie treści art. 182 § 1 i 2 k.p.k. pozwala na postawienie tezy, zgodnie z którą ustalenie istnienia konkubinatu między oskarżonym i świadkiem w dacie czynu nie petryfikuje tejże okoliczności do momentu przeprowadzenia przesłuchania już przez organ procesowy, uprawniającej osobie najbliższej do korzystania z uprawnienia odmowy składania zeznań, ergo ustanie konkubinatu w dacie czynności przesłuchania świadka, w przeciwieństwie do małżeństwa oraz przysposobienia, powoduje utratę uprawnienia do odmowy składania zeznań na gruncie omawianych przepisów472.

Przechodząc do kwestii warunków i trybu skorzystania z prawa do odmowy składania zeznań w procesie karnym w pierwszej kolejności należy wskazać, że skorzystanie z tegoż uprawnienia przez świadka ma charakter osobisty, zaś decyzja w tej kwestii jest autonomiczna. Sąd w tym zakresie nie jest organem uprawnionym do analizy przyczyn oraz motywów decyzji o odmowie składania zeznań przez określoną osobę, bowiem decyzja ta

469 Wyrok SA w Krakowie z dnia 14 października 2008 r., II Aka 132/08, KZS 2008, nr 11, poz. 57.

470 Postanowienie SN z dnia 27 maja 2003 r., IV KK 63/03, OSNwSK 2003, nr 1, poz. 1132.

471 Wyrok SA z Krakowie z dnia 10 listopada 2010 r., II Aka 185/10, KZ 2010, nr 12, poz. 43.

172

należy włącznie do osoby, której to prawo przysługuje473. Organ procesowy winien jednak dokonać analizy dotyczącej tego, czy w danej sprawie zachodzi stosunek bliskości pomiędzy osobami. To na świadku ciąży obowiązek uprawdopodobnienia stosunku bliskości, a w szczególności wówczas, kiedy podstawą odmowy składania zeznań jest istnienie wspólnego pożycia między osobami474. Warto bowiem raz jeszcze nadmienić, że ustalenie istnienia wspólnego pożycia należy do ustaleń faktycznych, do których poczynienia jest zobowiązany sąd meriti.

Mając na względzie, że ustawodawca w żaden sposób nie określa granicy wiekowej dla możności bycia świadkiem w procesie karnym należy przyjąć, że również związane z tym prawo do odmowy składania zeznań przysługuje świadkowi niezależnie od jego wieku475. Tym niemniej warto wskazać, że decyzja o skorzystaniu z tegoż uprawnienia należy właśnie do małoletniego. Jednak podkreślić trzeba, że o ile w odniesieniu do nastoletnich świadków kwestia samodzielności podejmowanych decyzji nie budzi większych wątpliwości, to w zakresie kilkuletniego dziecka nie sposób mówić o świadomości i rozwadze w podejmowaniu tak istotnych decyzji procesowych. Biorąc to pod uwagę, za zasadny należy uznać pogląd przedstawicieli doktryny, zgodnie z którym w wypadku istnienia wątpliwości co to kwestii czy świadek, który nie ukończył 13 roku życia ma świadomość konsekwencji skorzystania z uprawnienia do odmowy składania zeznań, to wówczas decyzję w tym zakresie winien podjąć przedstawiciel ustawowy⁴⁷⁶, jednakże z zastrzeżeniem, że decyzja przedstawiciela ustawowego nie może być odmienna od woli dziecka, bowiem powyższe skutkowałoby akceptacją stanu, w którym przedstawiciel ustawowy właściwie wywiera na dziecku presję związaną z koniecznością zeznawania, bądź odmowy składania zeznań w procesie karnym. Jak słusznie akcentuje się w doktrynie, przedstawiciel ustawowy winien podejmować decyzję zamiast dziecka, ale nie przeciw dziecku⁴⁷⁷.

473 Wyrok SN z dnia 20 stycznia 1981 r., I KR 329/80, OSNKW 1981, Nr 6, poz. 37 z aprobującą glosą T. Gardockiej, Prok i Pr. 1983, nr 2, s. 150 oraz akceptującymi uwagami M. Cieślaka, Z. Dody, Pal. 1984, nr 10, s. 67.

474 Wyrok SN z dnia 31 marca 1988 r., I KR 50/88, OSNKW 1988, nr 9-10, poz. 71.

475 Uchwała SN z dnia 20 grudnia 1985 r., VI KZP 28/85, OSNKW 1986, nr 5-6, poz. 30 z aprobującą glosą Z. Młynarczyka, Prob. Praw. 1987, nr 1, s. 65-69 oraz z krytycznymi uwagami Z. Wrony, OSPiKa 1986, nr 11-12, s. 499-500; uchwała SN z dnia 19 lutego 2003 r., I KZP 48/02, OSNKW 2003, nr 3-4, poz. 23; wyrok SN z dnia 19 listopada 2015 r., II KK 212/15, Legalis.

476 J. Metel, Prawo do odmowy zeznań w kodeksie postępowania karnego z 1997 r., NKPK 2001, r. VIII, s. 182; K. Paszek, K. Pawelec, Prawo małoletniego do odmowy złożenia zeznań, Prok i Pr 2008, nr 12, s. 119; A.Z. Krawiec, Podmioty uprawnione do wykonania praw małoletniego pokrzywdzonego w procesie karnym, WPP 2008, nr 2, s. 48.

173

Uprawnienie przysługujące świadkowi, a polegające na odmowie składania zeznań w procesie karnym dotyczy całości depozycji świadka odnoszących się do danego oskarżonego, z którym łączy go relacja z art. 182 § 1 lub 2 k.p.k. Powyższe z kolei oznacza, że świadek nie może odmówić składania zeznań jedynie w określonym zakresie lub też zeznawać tylko korzystnie dla oskarżonego, a odmawiać składania zeznań co do okoliczności obciążających. Ustawa bowiem nie przewiduje, by świadek składał depozycje selektywnie i z pominięciem okoliczności niekorzystnych dla sytuacji procesowej oskarżonego. Odnosząc się do postępowania dotyczącego wieloosobowej konfiguracji, świadkowi przysługuje prawo do odmowy składania zeznań jedynie w części dotyczącej oskarżonego, który jest wobec świadka osobą najbliższą478. W części dotyczącej pozostałych współoskarżonych, który nie są osobami najbliższymi wobec świadka, ma on obowiązek złożenia zeznań w sprawie, jednakże