Przesłanki uchylenia ochrony wobec świadka o statusie zwyczajnym

Kwestię dotyczącą uchylenia środków ochrony i pomocy przyznanych świadkowi należy rozpatrywać w dwójnasób. Otóż, skoro ochrona może zostać przyznana świadkowi zarówno na podstawie przepisów k.p.k., jak również u.o.p.p.ś. to uchylenie tejże ochrony jest niejako uwarunkowane przez przepisy na podstawie których tą ochronę przyznano. Odnosząc się instytucji k.p.k., które skutkują zapewnieniem świadkowi ochrony wskazać należy, że

gros tych instytucji przysługuje danej osobie z uwagi na fakt, że występuje w postępowaniu

karnym w charakterze świadka. Mając powyższe na względzie warto wskazać, że w kontekście przepisów k.p.k. właściwie nie powinno się używać określenia „uchylenie środków ochrony i pomocy”. Można w tym przypadku stwierdzić, że niektóre instytucje wobec danego świadka nie mają zastosowania z uwagi na to, że świadek nie wnosił o zastosowanie określonej instytucji, bądź jeżeli nie zostały spełnione ustawowe przesłanki warunkujące jej zastosowanie.

Niemniej jednak, w zakresie ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka niewątpliwie uprawnione jest posługiwanie się zwrotem „uchylenie środków ochrony i pomocy”. Kwestię tą bowiem reguluje art. 17 ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka. Zgodnie z tym przepisem Komendant Policji, który uprzednio wydał zarządzenie w zakresie udzielenia środków ochrony i pomocy, posiada także kompetencję do uchylenia tych środków w ściśle określonych sytuacjach. Po pierwsze, środki mogą zostać uchylone, jeżeli ustały przesłanki uzasadniające ich udzielenie. Drugą przesłanką jest bezpodstawne uchylanie się osoby chronionej od złożenia zeznań podczas postępowania, w związku z którym zostały udzielone środki pomocy lub ochrony. Kolejne przesłanki dotyczą sytuacji, w której osoba chroniona pomimo wezwania nie złożyła pisemnego zobowiązania odnoszącego się do przestrzegania zasad i zaleceń w zakresie udzielonej ochrony oraz do wykonywania obowiązków wynikających z ustawy, prawomocnych orzeczeń sądu lub decyzji. Ostatnią przesłanka jest złożenie wniosku o uchylenie środków ochrony i

195 pomocy przez samą osobę chronioną.538

Fakultatywnie właściwy komendant Policji może uchylić środki pomocy i ochrony wówczas, gdy wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów osobie chronionych w zakresie składania przez nią fałszywych zeznań w toku postępowania, w związku z którym udzielono osobie środków ochrony i pomocy. Nadto uchylenie środków może nastąpić, jeżeli osoba chroniona nie stosuje się do zasad lub zaleceń odnoszących się to stosowania środków ochrony i pomocy. Kolejną przesłanką jest umyślne wprowadzenie przez osobę chronioną w błąd lub zatajenie przez nią informacji co do okoliczności, w związku z którymi została jej udzielona ochrona. Wymieniono również okoliczność, w której można uchylić środki ochrony z uwagi na korzystanie przez osobę chronioną ze środków w sposób niezgodny z ich przeznaczeniem.⁵³⁹

Mając na względzie powyższe przesłanki nie sposób pominąć również innych konsekwencji uchylenia środków pomocy i ochrony wobec osoby chronionej. Otóż, w wypadku uchylenia tychże środków, ustają także środki ochrony i pomocy udzielone osobie najbliższej. Nadto, właściwy Komendant Policji wydający zarządzenie w przedmiocie środków ochrony może również zarządzić o zwrocie równowartości otrzymanej pomocy finansowej, jednocześnie określając wysokość zobowiązania, jak też organ uprawniony do jego przyjęcia.

W kontekście powyższych rozważać warto również powołać się na treść art. 14 u.o.p.p.ś., zgodnie z którym właściwy komendant Policji może zmienić zastosowane środki ochrony i pomocy, w tym również wysokość pomocy finansowej, jeżeli wynika to z okoliczności. Zaakcentować jednak należy, że każda zmiana środków ochrony i pomocy musi być poprzedzona wysłuchaniem osoby chronionej. Z powyższego zaś można wywodzić, że stanowisko osoby chronionej jest istotne, głównie w zakresie zasadności i efektywności stosowanej ochrony. Wobec powyższego świadek może zasygnalizować organom, że stosowany środek nie spełnia swojej funkcji bądź też jest nadmiernie dolegliwy w stosunku do osoby chronionej, co z kolei uzasadnia zmianę tegoż środka na inny.

Nadto, organy przed ewentualnym uchyleniem stosowanych środków ochrony i pomocy winny w sposób szczegółowy przeanalizować całokształt sytuacji, w jakiej doszło do naruszenia zasad lub zaleceń. Kolejno, należy także dokonać analizy w zakresie tego, czy

538 E. Bieńkowska, Pokrzywdzony w świetle najnowszych nowelizacji przepisów prawa karnego, Prok. i Pr. 2014, nr 3, s. 16 i nast.; E. Bieńkowska, Wokół projektu…, s. 1; E. Bieńkowska, Nowe środki…, s. 12 – 13.

196

osoba chroniona naruszyła tylko jeden, czy większą liczbę warunków ochrony oraz czy powyższe było wynikiem sytuacji, która może zostać chociażby częściowo usprawiedliwiona czyli tzw. sytuacja motywacyjna. Organy winny także wziąć pod uwagę czy osoba objęta ochroną miała możliwość zachowania się w sposób odmienny bądź czy mogła uzgodnić z organem chroniącym jednorazowego bądź czasowego odstąpienia od zachowania zasady lub zalecenia ochrony. Ważne jest również, czy osoba chroniona na wcześniejszym etapie również dopuszczała się naruszenia zasad oraz czy spowodowane naruszenie powodowało zagrożenie i realną szkodę wobec osoby chronionej, osób trzecich bądź dla funkcjonariuszy organu realizującego ochronę.

Warto również wskazać, że wobec uchylenia środków pomocy i ochrony może zaistnieć poważny problem dotyczący sposobu podjęcia decyzji w sytuacji, gdy program ochrony dotyczy kilku osób, nie zaś jednej (czyli np. świadek o statusie zwyczajnym i jego najbliżsi), a naruszenia zasad i zaleceń dopuszcza się tylko jedna z tych osób. W takiej sytuacji, gdy istnieje możliwość wyeliminowania z programu ochrony jedynie osoby dopuszczającej się naruszenia zasad i zaleceń przy jednoczesnym zachowaniu efektywnej ochrony wobec pozostałych osób objętych ochroną, to wówczas należy rozważyć pozostawienie ochrony w stosunku do tych osób, a w szczególności jeżeli dotyczy to osób małoletnich i ich opiekunów.

197

ROZDZIAŁ IV