Najogólniej rzecz ujmując, sport oznaczać powinien wszelkie przejawy aktywności fizycznej, które stawiają sobie za cel w szczególności wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiągnięcie wyników sportowych na określonym poziomie. "Uprawnienie" zaś do uprawiania sportu nie wynika oczywiście z istnienia jakiegokolwiek przepisu prawa bądź też funkcjonowania jakiegokolwiek organu czy instytucji publicznej. Jest natomiast przejawem i konsekwencją niezbywalnej wolności każdego człowieka. Wolność ta stanowi istotne podstawowe dobro każdego obywatela państwa, które powinno stać straży tego dobra oraz dbać o pełną możliwość jego realizacji. Naczelną zasadę reglamentacji bądź szerzej - regulacji prawnej sportu powinna więc stanowić ochrona określonych powszechnie uznanych dóbr lub interesów, jakie wiążę się ze sportem, niezależnie od jego formy. Sport będzie więc dobrem publicznym, jakie państwo powinno wspierać ze względu na jego kluczowe społeczne znaczenie, w tym w szczególności ochronę zdrowia, ale też np. promocję kraju, czy często podkreślaną jako czynnik związany ze sportem - tzw. spójność społeczną. Wszystkie powyższe aspekty znajdą w niniejszej pracy swoje rozwinięcie, na potrzeby niniejszego rozdziału za najistotniejsze uznać należy natomiast podkreślenie, że punktem wyjścia dla rozważań na temat miejsca sportu oraz prawa sportowego w państwie stanowi oczywiście Konstytucja RP. Artykuł 68, umiejscowiony w rozdziale Konstytucji poświęconym wolnościom i
prawom ekonomicznym socjalnym i kulturalnym przyznaje każdemu prawo do ochrony zdrowia. To zdrowie będzie zatem tym dobrem chronionym w Ustawie Zasadniczej w którym najłatwiej dopatrzyć się związku ze sportem. Każdy ma bowiem prawo chronić i dbać o swoje zdrowie uprawiając określoną dyscyplinę sportu. W art. 68 ust. 5 Konstytucji ustrojodawca wskazuje wprost, że władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
W konsekwencji, z całą pewnością można zatem stwierdzić, że sport oraz jego płaszczyzna objęta zainteresowaniem prawa zaczyna się na zdrowiu i jego ochronie. Równocześnie należy zauważyć, że owa wzajemna relacja prawa i sportu na zdrowiu się nie kończy. Ochrona zdrowia jest bowiem, w mojej ocenie, tylko jedną z co najmniej kilku istotnych, współczesnych funkcji sportu. Wraz ze swym rozwojem sport staje się więc płaszczyzną coraz szerszego zainteresowania państwa, które zaczyna w nim dostrzegać ogromny społeczny potencjał oddziaływania.
Wśród głównych przyczyn coraz większego zainteresowania prawa w świecie sportu można też wymienić procesy komercjalizacji i profesjonalizacji sportu, generalny wzrost ilości prawnych regulacji, zwłaszcza w odniesieniu do nowych, nieuregulowanych dotąd dziedzin życia, zainteresowanie prawników w kolonizacji i eksploatacji tego obszaru czy wreszcie konieczność rozwiązywania problemów wynikających z dynamicznego rozwoju sportu powodujących "moralną panikę"
prowadzącą do konieczności prawnej interwencji
.6 Trzeba też zauważyć, że sport zawsze był dziedziną charakteryzującą się pewną niezależnością oraz samodzielnością, funkcjonując w oparciu o własne, wypracowane zasady i reguły. Swoista niezależność nie może być jednak uznawana za wyraz oderwania sportu od innych dziedzin życia i otaczającej6 tak: H. Radke w: Sport i prawo, jakie regulacje, jaki zakres?, Sport Wyczynowy, Poznań 2007 za T. Davis:
Sports and the law: a modern anthology. Durham, North Carolina 1999, Carolina Academic Press s.
rzeczywistości. Przeciwnie, jak twierdzi M. Mitten: "Istnieje wzajemna zależność pomiędzy sportem i wartościami społecznymi. Sport inkorporuje istniejące w społeczeństwie wartości i pogłębia je na polu gry, poprzez swoje reguły i ustanowione instytucje. Sport także eksportuje swoje zasady i wnioski wyciągnięte z uczestniczenia w rywalizacji oraz podstawy swojej organizacji do społeczeństwa w ogóle"7. Obecnie zależność powyższa nabrała zdecydowanie bardziej formalnego charakteru. Sport został na stałe wpisany w kontekst ogólny i stał się przedmiotem wielu szczegółowych regulacji prawnych8. W moim przekonaniu zasadne może być zatem pytanie czy dopuszczalne jest już posługiwanie się pojęciem
"prawa sportowego" w odniesieniu do porządku normatywnego istniejącego w świecie sportu. Dyskusje na temat istnienia autonomicznego prawa sportowego trwają w Europie zachodniej od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Natomiast w Stanach Zjednoczonych prawo sportowe jest już od conajmniej dwóch dekad uznawane za w pełni samodzielną dyscyplinę prawa9.
W tym miejscu należy więc postawić pytanie czy tzw. "prawo sportowe"
można już uznać za dziedzinę w Polsce ukształtowaną, czy też raczej dopiero rozwijającą się w kierunku samodzielnej dyscypliny. W moim przekonaniu, dziś jest to jeszcze dziedzina nieukształtowana i z pewnością, o czym niżej, nie może być nazywana autonomiczną.
Z powyższego powodu, szczególnej wagi nabierać będzie próba zrekonstruowania tzw. modelu regulacji sportu w Polsce, ponieważ w jego skład wchodzić będą rozwiązania prawne charakterystyczne dla wielu dziedzin prawa, dla których wspólnym mianownikiem będzie działalność sportowa.
7 M. Mitten, T. Davis, R.K. Smith, R.C. Berry: Sports law and regulation, cases, materials and problems, New York 2005 s.5
8 H. Radke: Sport i prawo, jakie regulacje, jaki zakres?, Sport Wyczynowy, Poznań 2007
9 por. H. Radke: Sport i prawo, jakie regulacje, jaki zakres?, Sport Wyczynowy, Poznań 2007 s. 140-141
1.1.2. Prawo sportowe jako kompleksowa dziedzina prawa
Odpowiedź na pytanie czy istnieją w chwili obecnej już jakieś kryteria pozwalające na wyodrębnienie prawa sportowego jako odrębnej gałęzi prawa10 nie stanowi głównego celu niniejszej pracy. Z uwagi jednak na konieczność dokonania pewnych ustaleń terminologicznych, jak również usystematyzowania źródeł "prawa sportowego", przedmiotowy problem warto, moim zdaniem, zasygnalizować. Po pierwsze należy wyraźnie podkreślić, że tzw. prawo sportowe nie zajmuje naturalnie autonomicznego miejsca w klasycznym, podstawowym podziale na gałęzie prawa, scharakteryzowanym przez S. Wronkowską11. Przyjęte kryteria metody unormowania, materii będącej przedmiotem unormowania oraz podmiotów - adresatów norm prawnych pozwalają bowiem na wyodrębnienie trzech podstawowych gałęzi prawa a to - prawa karnego, prawa cywilnego oraz prawa administracyjnego.12 Równocześnie jednak warto zauważyć, że obok podstawowych gałęzi prawa wyróżnia się niekiedy tzw. gałęzie kompleksowe, np. prawo gospodarcze czy prawo rolne.13 Najogólniej rzecz ujmując, podział na gałęzie kompleksowe stanowił będzie więc podział na pewne podzespoły norm prawnych, które ze względu na określone kryterium konstytuują względnie spójną całość.14 Jednym z takich podziałów będzie np. podział na gałęzie przez uwzględnienie metody regulacji, który powinien pozwolić na wyodrębnienie np. prawa konstytucyjnego, prawa pracy czy też prawa finansowego. Wśród powyższych dziedzin, z uwagi kryterium metody
10 na temat systemu prawa zob. szerzej, J. Stelmach, R. Sarkowicz, Teoria Prawa, Kraków 1998
11 zob. A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys Teorii Państwa i Prawa, rozdział 11, Warszawa 1992, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys Teorii Prawa, Warszawa 2007
12. A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys Teorii Państwa i Prawa, rozdział 11, Str. 230 - 232 Warszawa 1992,
13 ibidem, Str. 231
14 por. szerzej, Z. Duniewska w: R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, System Prawa Administracyjnego, t. I Instytucje Prawa Administracyjnego, str. 159 i n.
regulacji nie można jednak, w chwili obecnej, umieścić prawa sportowego. Wydaje się, że jedynym kryterium przydatnym dla ewentualnego wyodrębnienia prawa sportowego powinno być natomiast kryterium przedmiotu regulacji. Jako przykładowe gałęzie funkcjonujące wedle takiej linii podziału można wymienić np. prawo autorskie, budowlane, energetyczne, rolne, gospodarcze. Wyróżniając np. prawo rolne można zatem wskazywać, że obejmuje ono ogół norm regulujących stosunki prawne w rolnictwie, prawo gospodarcze - ogół norm dotyczących stosunków w gospodarce (np. pomiędzy przedsiębiorcami).
W tej sytuacji za "prawo sportowe" można by więc uznać ogół norm regulujących szeroko rozumianą sferę sportu. Pytanie jednak czy wyżej wskazane kryterium już wystarczy do uznania prawa sportowego za taką samodzielną, kompleksową gałąź prawa. W chwili obecnej, w moim przekonaniu, również na to pytanie odpowiedź powinna być przecząca.
Należy bowiem zauważyć, że wyróżnianie poszczególnych gałęzi prawa ma w praktyce sens jeżeli przepisy z danej gałęzi będą interpretowane i stosowane zgodnie z przyjętymi w danej gałęzi zasadami prawa i w taki sposób, iżby zapewnić ich zgodność prakseologiczną i powiązania funkcjonalne z innymi normami tej gałęzi prawa.15 Prawo sportowe nie wyodrębniło natomiast swych własnych zasad, korzystając w tym zakresie z norm wypracowanych przez tradycyjne dziedziny prawa. Za istotne należy jednak uznać zastrzeżenie, że jest to aktualnie dziedzina bardzo dynamicznie rozwijająca się, co być może pozwoli w przyszłości na ich ukształtowanie.
Z powyższego powodu, mimo że dziś skłaniam się do poglądu odmawiającego prawu sportowemu przymiotu dyscypliny samodzielnej, ostrożnie można założyć, że "prawo sportowe" należy do jeszcze nie ukształtowanych i niesamodzielnych, niemniej rozwijających się dziedzin
15 ibidem, Str. 232
prawa. Jak już wspomniano "prawo sportowe" nie jest i nigdy nie będzie dyscypliną autonomiczną. Zwrot "autonomiczny" nie jest tu uprawniony.
Można go jednak ostrożnie nazywać dziedziną kompleksową w znaczeniu, w jakim "kompleksowa" oznacza po prostu dziedzinę czerpiącą z różnych obszarów prawa, w których problematyka sportu jest uregulowana. W konsekwencji, poprzez publicznoprawną regulację sfery sportu, która wchodzi w skład wielu różnorodnych gałęzi prawa (np. prawa gospodarczego) kształtuje się, w chwili obecnej, nieautonomiczna, kompleksowa dziedzina prawa tj. "prawo sportowe".
Mając powyższe na uwadze, warto zauważyć jeszcze, za H. Radke, pogląd Simona Gardinera: "Prawdą jest, że prawo sportowe jest w znacznej mierze połączeniem różnych dyscyplin prawa, obejmujących takie dziedziny jak prawo umów, prawo podatkowe, prawo pracy, prawo antymonopolowe czy też prawo karne. Jednakże należy pamiętać, że legislacja i prawotwórcze orzecznictwo sądowe oddane sprawie sportu rozwinęło się i dalej będzie się rozwijać"16.
Niezależnie od powyższych rozważań, z punktu widzenia założeń niniejszej pracy za istotniejszy problem przyjmuję jednak nie charakter norm prawa obejmującego sport lecz jego funkcje oraz cele jakim to prawo służy.