Związek sportowy, geneza

Podobnie jak w przypadku klubu sportowego, historia związku również sięga XIX wieku. Rozwój sportu w tymże okresie spowodował, że już w drugiej połowie XIX wieku nawiązywał on kontakty międzynarodowe.¹²⁸ W efekcie, w 1894 roku powstał Międzynarodowy Komitet Olimpijski, zaś w 1896 roku zorganizowano pierwsze nowożytne Igrzyska Olimpijskie. W tymże okresie gwałtowny rozwój przeżywał również sport na terenach polskich, które znajdowały się pod zaborami. Z powyższego powodu polski ruch sportowy działał wówczas także w poczuciu misji narodowej i społecznej.¹²⁹ Można więc nawet zaryzykować tezę, że społeczna funkcja sportu doceniana dziś w całej Europie, odgrywała niebagatelną rolę od zawsze, szczególnie w trudnych okresach historycznych i w krajach walczących o swoją tożsamość. Te cechy i wartości zostały następnie przeniesione do sportu dwudziestolecia międzywojennego. Chciałbym również zauważyć, że ogromną rolę w tym czasie odgrywały ośrodki krakowski oraz lwowski, skupione m .in. wokół klubów sportowych

"Cracovia" Kraków oraz "Pogoń" Lwów.¹³⁰

Ważna rola w zakresie realizacji celów kultury fizycznej przypadała również związkom sportowym na gruncie ustaw z 3 lipca 1984 oraz 18 stycznia 1996 roku. Przepisy rozdziału drugiego tej ostatniej z ustaw, zatytułowanego "struktura organizacyjna kultury fizycznej" uzasadniały wyróżnienie czterech rodzajów związków sportowych tj. związków klubów,

128M. Rotkiewicz, K. Hądzelek, Powstanie i działalność polskich związków sportowych (I), Sport Wyczynowy nr 7-9/2007, str. 126

129M. Rotkiewicz, K. Hądzelek, Powstanie i działalność polskich związków sportowych (II), Sport Wyczynowy nr 10-12/2007, str. 125

130por. np. J. Hałys, Polska piłka nożna, KAW 1977

polskich związków sportowych, Polskiego Komitetu Olimpijskiego oraz Polskiego Komitetu Paraolimpijskiego.¹³¹

Centralne miejsce wśród powyższych podmiotów zajmował oczywiście związek sportowy o zasięgu ogólnokrajowym, czyli tzw. „polski związek sportowy”. Jego ustrój, zasady tworzenia oraz zadania precyzowała ustawa o sporcie kwalifikowanym. Zgodnie z art.7 tego aktu, do utworzenia polskiego związku sportowego niezbędne było uzyskanie zgody ministra właściwego do spraw kultury fizycznej i sportu. Ustawa ustalała dodatkowo zasadę, że w danej dyscyplinie lub dziedzinie sportu może działać tylko jeden polski związek sportowy¹³². Polskie związki sportowe już na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów miały status pewnej kwalifikowanej formy „zwykłego związku sportowego”, które działały w oparciu o ogólne zasady ustawy o kulturze fizycznej. Do charakterystycznych cech polskich związków sportowych należały przede wszystkim ogólnokrajowy zasięg, szczególna procedura tworzenia, ściśle określone zadania oraz szeroki wachlarz kompetencji.

W celu utworzenia polskiego związku sportowego podmioty podejmujące tę inicjatywę musiały uchwalić statut oraz uzyskać, zgodnie z art.9.1 ustawy o sporcie kwalifikowanym, jego zatwierdzenie przez Ministra właściwego do spraw kultury fizycznej. Po drugie, jednocześnie z wnioskiem o zatwierdzenie statutu polskiego związku sportowego, komitet założycielski miał obowiązek zwrócić się do Ministra właściwego do spraw kultury fizycznej i sportu o udzielenie zgody na jego założenie. Po trzecie, należy również zwrócić uwagę, że tworzenie polskich związków sportowych podlegało też pewnym ograniczeniom ilościowym. Zgodnie bowiem z art.8.3 ustawy o sporcie kwalifikowanym, Minister właściwy do spraw kultury fizycznej i sportu mógł odmówić wyrażenia zgody na utworzenie polskiego związku sportowego nie tylko wtedy, gdy wnioskodawca nie

131 A. Kabat, Status prawny związku sportowego, Sport i Prawo, Poznań 2000

132 Art.11.1 ustawy o sporcie kwalifikowanym

przedłożył dokumentów lub nie wykazał spełnienia określonych warunków, ale również w przypadku gdy w danej dyscyplinie sportu działał już polski związek sportowy (tzw. zasada monopolu polskich związków sportowych)¹³³. Możliwość działania polskiego związku sportowego w większej liczbie dyscyplin sportu ustawodawca uznawał tylko wyjątkowo, a taka ewentualność również wymagała stosownej, odrębnej decyzji¹³⁴. Ograniczony był również sam zakres dziedzin sportu w jakich polskie związki sportowe mogły funkcjonować. Na podstawie art.10 ustawy o sporcie kwalifikowanym, Minister właściwy do spraw kultury fizycznej i sportu (biorąc pod uwagę dane dotyczące zasięgu i potencjału rozwojowego danej dyscypliny sportu, a także stopnia jej zorganizowania) określał, w drodze rozporządzenia, wykaz dyscyplin sportu, w których mogą działać polskie związki sportowe.

Powyższe wyliczenie, dotyczące przecież jedynie obowiązków o charakterze szczególnym (ponadto np. polski związek oczywiście musiał zostać zarejestrowany w systemie Krajowego Rejestru Sądowego) obrazuje zakres reglamentacji jaka, już na etapie założenia, dotykała polskie związki sportowe.

Co więcej, w odróżnieniu od ich „zwykłych” odpowiedników, polskie związki sportowe miały ściśle określone w przepisach zadania oraz cele.

Zgodnie z art.12 ustawy o sporcie kwalifikowanym, do kluczowych zadań polskich związków sportowych należały - organizacja lub prowadzenie współzawodnictwa sportowego; przygotowywanie reprezentantów Polski do uczestnictwa w międzynarodowym współzawodnictwie sportowym; prowadzenie działalności edukacyjnej, wychowawczej i popularyzatorskiej w zakresie sportu; reprezentowanie danej dyscypliny sportu w międzynarodowych organizacjach sportowych oraz organizowanie

udziału w międzynarodowym współzawodnictwie

133 Zob. W. Cajsel, - Ustawa o sporcie kwalifikowanym, Komentarz, str.83, Warszawa 2006

134 Art.11.1 i art.11.2 ustawy o sporcie kwalifkowanym

sportowym; przedstawianie propozycji składu kadry narodowej ministrowi właściwemu do spraw kultury fizycznej i sportu; szkolenie oraz doskonalenie zawodowe trenerów, a także szkolenie sędziów sportowych; określanie warunków i trybu zmiany przynależności zawodnika do klubu sportowego w danej dyscyplinie sportu; prowadzenie spraw związanych z przyznawaniem licencji klubom sportowym, zawodnikom, trenerom i sędziom sportowym; prowadzenie postępowań dyscyplinarnych na zasadach ustalonych w regulaminach polskiego związku sportowego.

W ten sposób ustawodawca wskazując powyższy zakres celów każdego polskiego związku sportowego przesądzał w konsekwencji o braku ich pełnej swobody wyboru przedmiotu działalności. Działalność określona w art.12 usk miała być zawsze uważana za podstawową w stosunku do innych podejmowanych przedsięwzięć i z całą pewnością nie mogła być w całości zaniechana¹³⁵. Wymaga podkreślenia, że w przytoczonym katalogu nie wymieniono możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez polskie związki sportowe, co już w poprzednim stanie prawnym należy uznać za rozwiązanie odstające od rzeczywistości.

Rozwiązania przyjęte przez ustawę o sporcie kwalifikowanym zwracały również uwagę na kompetencje polskich związków sportowych o charakterze publicznoprawnym tj. w szczególności przyznawanie licencji klubom sportowym (art.6) oraz sportowcom (art.28). Wyjątkową rolę polskich związków sportowych, potwierdzała też treść art.12.2 ustawy, wedle którego polski związek sportowy miał wyłączne prawo do podejmowania decyzji we wszystkich sprawach dotyczących danej dyscypliny sportu, niezastrzeżonych w ustawie dla organów administracji rządowej lub innych podmiotów.

Z treści poczynionych do tej pory ustaleń wynika, że polskie związki sportowe, na gruncie ustaw o kulturze fizycznej oraz przede wszystkim

135Statut polskiego związku sportowego nie mógł być zatwierdzony przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej w razie ustalenia, że jego postanowienia są niezgodne z prawem bądź nie dają gwarancji wykonywania zadań, o których mowa (art.9.2 ustawy o sporcie kwalifikowanym)

ustawy o sporcie kwalifikowanym zajęły szczególną pozycję w strukturze organizacyjnej polskiego sportu. Ustawa o sporcie kwalifikowanym wyposażała je w kompetencje o tak zasadniczym znaczeniu, jak nadawanie klubom licencji, kształtowanie praw i obowiązków zawodników, sędziów oraz trenerów a także określanie zasad przynależności do klubów sportowych oraz współzawodnictwa sportowego. Jak już wspomniano, polskie związki sportowe sprawowały również orzecznictwo administracyjne, a więc w ustalonym przez prawo zakresie wykonywały czynności administracji państwowej¹³⁶.