2.2. Społeczna funkcja gospodarczego wymiaru sportu
2.2.1. Widowisko sportowe
Wydaje się oczywiste, że podstawowym celem każdego podmiotu
działającego na polu sportu profesjonalnego będzie szeroko rozumiany cel zarobkowy. Ów zarobkowy cel nie wyczerpuje jednak całego zakresu działalności, jakie wszelkie profesjonalnie zorganizowane podmioty będą mogły na omawianej płaszczyźnie podejmować. Co więcej, kluby bądź związki sportowe będą często stykały się, na niniejszym obszarze, z nakładanymi na nie przez organy państwowe lub sportowe federacje, obowiązkami wykonywania i realizowania określonych zadań. Dobrym przykładem może być tutaj ciążący na każdym profesjonalnym piłkarskim
klubie sportowym obowiązek utrzymywania co najmniej jednej drużyny juniorskiej czy też młodzieżowej.98 Właśnie w takim znaczeniu można stwierdzić, że mimo zupełnie innego podstawowego celu działalności każdego profesjonalnie zorganizowanego podmiotu sportowego, mogą one, a czasem nawet są zmuszone do realizowania pewnego „celu wyższego”, na przykład określonego w art. 68.4 Konstytucji. W tym kontekście, niezwykle ciekawą kwestią jest pytanie o występowanie jeszcze jednego szczególnego prawa związanego ze sportem, łączącego się jednocześnie z prawem do korzystania z dóbr kultury tj. prawa do korzystania z wartości, czerpania emocji itd. wiążących się ze śledzeniem rywalizacji sportowej i korzystania z uroków tzw. widowisk sportowych.
Odpowiedź zatem na pytanie o przestrzeń, która mogłaby pełnić funkcję
„wspólnego mianownika” dla obu płaszczyzn sportu, w ramach zaproponowanej w niniejszej pracy linii podziału, w moim przekonaniu należy rozpocząć od art. 73 Konstytucji RP w związku z art. 2 ust. 2 ustawy o sporcie. Jak już wspomniano, art. 2 ust. 2 ustawy o sporcie wskazuje, że sport wraz z wychowaniem fizycznym oraz rehabilitacją ruchową składają się na kulturę fizyczną. Kultura fizyczna z kolei powinna wchodzić w skład jeszcze szerszego pojęcia tj. kultury bądź też kultury narodowej. Zarówno kultura fizyczna jak również kultura w ogóle znajdują swoje miejsce w postanowieniach Konstytucji.
Jednym z podstawowych zadań każdego współczesnego państwa jest zachowanie i ochrona swojego własnego dziedzictwa kulturowego. Nie ma wątpliwości, że szeroko pojęte „dobra kultury”, historia, język czy też najcenniejsze przejawy myśli twórczej (np. osiągnięcia naukowe) powinny stanowić przedmiot szczególnej troski ustawodawcy. Warto również zwrócić uwagę, że każde państwo chroniąc swój własny narodowy dorobek realizuje jednocześnie cel jeszcze wyższy, a więc zabezpieczenie dziedzictwa kulturowego ludzkości.
98 zob. np. A. Wach, Prawna ochrona niepełnoletniego sportowca, Sport Wyczynowy, nr 1-2/2005
Z oczywistych względów ogólnie przyjęta ochrona integralności narodowego dziedzictwa kulturowego znalazła wyraz również w polskiej Konstytucji. Wniosek taki można, w moim przekonaniu, wysnuć już z art.
1, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Istotne odwołanie do „narodowego i ogólnoludzkiego” dziedzictwa zawiera również preambuła. W związku z przyjętą w art. 2 Konstytucji, zasadą państwa prawnego, ogólnie rozumiana ochrona integralności narodowego dziedzictwa kulturowego powinna być ujęta w prawie w sposób kompleksowy99. Punktem wyjścia są w tej materii przepisy Konstytucji – np. art. 6, art. 68 i art. 73. Już na tym (najwyższym) szczeblu państwo bierze na siebie obowiązek stwarzania odpowiednich warunków do upowszechniania i równego dostępu do tzw. dóbr kultury. Jak już wspomniano, w moim przekonaniu częścią tychże dóbr kultury jest kultura fizyczną i sport. Warto też przypomnieć, że poprzednio obowiązujące przepisy definiowały kulturę fizyczną jako wszelką wiedzę, wartości, zwyczaje i działania, podejmowane dla zapewnienia rozwoju psychofizycznego, wychowania, doskonalenia uzdolnień i sprawności fizycznej człowieka, a także dla zachowania oraz przywracania jego zdrowia.
Przepisami, które w Konstytucji RP odwołują się do zakresu objętego moim zainteresowaniem są przede wszystkim art. 6 i art. 73, gwarantujące obywatelom warunki do równego dostępu oraz zapewniające każdemu wolność korzystania z dóbr kultury. Trzeba pamiętać, co już zostało podniesione, że w odniesieniu do sfery sportu (w szczególności sportu zawodowego), za element kultury masowej, a w pewnym zakresie prawdopodobnie również narodowej, będzie można uznać efekty działań czy też pracy zaangażowanych w tym zakresie jednostek. Mowa oczywiście o widowisku sportowym, które spełnia w
99 Monika Drela, Dobro kultury jako przedmiot ochrony prawnorzeczowej, Pip 11/2002
moim przekonaniu wszelkie kryteria widowiska artystycznego. W zależności od rozmiaru takiego widowiska czy też wypływających z niego treści będą one miały, moim zdaniem, istotny wpływ na współczesny wymiar chronionej konstytucyjnie kultury narodowej. Widowisko sportowe jest z reguły publicznym wydarzeniem tego rodzaju, w ramach którego i przy okazji którego stykamy się z rezultatami różnej działalności100. Wystarczy tutaj wspomnieć o utworach muzycznych i ich artystycznych wykonaniach, stanowiących integralną część i w pewnym sensie splatających się z widowiskiem sportowym, utworach służących celom reklamowym czy też wreszcie zdjęciach, transmisjach a nawet komentarzach z takiego widowiska. Wszystkie te elementy stanowią nierozerwalną całość i mogą a nawet powinny mieć istotny wymiar kulturalny. Takie podejście do niniejszego zagadnienia dostarcza jednocześnie drugiego argumentu za tym, że sport profesjonalny, ujęty w ramach kultury fizycznej może spełniać ważną funkcję na płaszczyźnie kształtowania chronionej w Konstytucji kultury narodowej. Wyrazem troski ustawodawcy o powyższe dobro w kontekście roli, jaką ma tu do spełnienia zawodowy sport są np. regulacje ustawy z dnia 29 grudnia 1992 roku o Radiofonii i Telewizji. Art. 20b tego aktu przewiduje, że nadawca programu telewizyjnego może nadać bezpośrednią transmisję z wydarzenia o zasadniczym znaczeniu społecznym, zwanego dalej
"ważnym wydarzeniem", tylko w programie ogólnokrajowym (w rozumieniu ustawy lub koncesji), dostępnym w całości bez opłaty, z wyłączeniem opłat abonamentowych oraz podstawowych opłat pobieranych przez operatorów sieci kablowych, lub jeżeli to samo wydarzenie jest transmitowane przez nadawcę programu spełniającego wymogi określone wyżej, na podstawie umowy z nadawcą, który nabył prawa do transmisji danego wydarzenia, lub z innym uprawnionym.
100 R. Markiewicz, J. Barta – „Widowisko sportowe a prawo autorskie”, Zeszyty Naukowe UJ 67/1996
Zgodnie z ust. 2 niniejszego przepisu, ze względu na duże zainteresowanie społeczne za owe „ważne wydarzenia” uważa się przede wszystkim imprezy, widowiska sportowe, między innymi: letnie i zimowe Igrzyska Olimpijskie, półfinały i finały mistrzostw świata i Europy w piłce nożnej, a także wszelkie inne mecze w ramach tych imprez z udziałem reprezentacji Polski, w tym mecze eliminacyjne, inne mecze z udziałem reprezentacji Polski w piłce nożnej w ramach oficjalnych rozgrywek oraz mecze z udziałem polskich klubów w ramach Ligi Mistrzów i Pucharu UEFA. Taki zapis ustawy jest oczywiście konsekwencją głośnego sporu o prawa do transmisji dotyczące przede wszystkim meczów piłkarskiej reprezentacji Polski. Z podobnym problemem zetknięto się również w Republice Federalnej Niemiec gdzie Sąd Najwyższy, uznając powyższe prawa za „dobro ogólne” unieważnił umowy, na podstawie których relacje z rozgrywek reprezentacji Niemiec uzyskała na zasadzie wyłączności prywatna stacja komercyjna. Najistotniejsze dla omawianego zagadnienia jest jednak to, że ustawodawca wyraźnie wskazał, że dostrzega pewne ściśle związane ze sportem dobro o istotnym znaczeniu społecznym oraz, co równie ważne, zapewniając mu ustawową ochronę podniósł niesłychanie jego rangę.
Powyższe argumenty wskazują, że umieszczenie na jednej płaszczyźnie społecznego oraz gospodarczego aspektu sportu może znaleźć swoje uzasadnienie. W oparciu o art.6, art. 68 i art. 73 Konstytucji RP, można zatem podjąć próbę obrony tezy, zgodnie z którą pewien zakres sportu profesjonalnego realizuje jednocześnie istotne „wyższe” funkcje wyznaczając tym samym granice owego „wspólnego mianownika”
łączącego sport profesjonalny z amatorskim.
Istota społecznej funkcji sportu zorganizowanego będzie więc bardzo podobna do istoty powszechnego prawa do korzystania z dóbr kultury, którego treść można w dwóch zdaniach określić jako prawo do bezpłatnego i powszechnego korzystania z określonych „wartości
wspólnych”101. Kluczowy dla tego przedmiotu art. 6 Konstytucji pozwala na wyinterpretowanie z jego treści dwóch podstawowych obowiązków państwa w tej dziedzinie. Pierwszy z nich zobowiązuje do upowszechniania dóbr kultury, co ma istotne znaczenie w jej poznawaniu, w procesie wychowania społeczeństwa i kształtowaniu postaw obywatelskich102. Drugi to spoczywający na państwie obowiązek zapewnienia każdemu równego dostępu do tych dóbr. Oba aspekty zasady wyrażonej w art.6 Konstytucji znajdują się, w moim przekonaniu, również w centrum proponowanej konstrukcji.
Drugą niezmiernie istotną kwestią związaną z omawianym zagadnieniem jest podkreślenie międzynarodowego charakteru takiej "kulturalnej"
funkcji sportu. Jest oczywiste, że zakres oddziaływania widowisk sportowych wykracza poza granice jednego państwa. Warto zatem przypomnieć o postanowieniach Traktatu Lizbońskiego (art. 167), wedle których