Problematyka przemocy w funkcjonowaniu grup rówieśniczych

Uczestnictwo w grupie rówieśniczej jest jednym z najważniejszych, obok przynależności do rodziny i realizacji obowiązku szkolnego etapów socjalizacji w indywidualnym toku rozwoju jednostki. W pewnym okresie życia autorytet rówieśników wzrasta do tego stopnia, iż może przeważyć znaczenie i opinię rodziców, szczególnie wtedy, gdy zaniedbywali oni swe obowiązki wychowawcze i nie byli w stanie nawiązać z dzieckiem solidnej, pozytywnej więzi emocjonalnej. A. Szymanowska podaje, iż badania F. Streita na grupie 6000 dzieci w wieku 12 do 18 lat wykazały, że młodzież pozbawiona poczucia bliskości z rodziną jest bardziej podatna na presję rówieśniczą w zakresie między innymi używania narkotyków, picia alkoholu i dokonywania przestępstw niż młodzież, która czuje bliską więź z rodzicami i postrzega postawy rodziców mieszczące się w przedziale od kochającej swobody do kochającej kontroli.²⁴⁹

F. Znaniecki twierdzi, iż aktywność ta jest definicyjnie związana z faktem uczestnictwa w grupach rówieśniczych, jako że do podstawowych jej cech można zaliczyć prymitywizm ról społecznych, ubóstwo tradycji i żądzę nowych doświadczeń, a te często odznaczają się także w sytuacji przestępnej.²⁵⁰Jak zatem widać negatywny wpływ grupy rówieśniczej może stać się przeważającym, czy krańcowym czynnikiem ryzyka dla ostatecznego podejmowania zachowań nacechowanych przemocą i nie do końca jest to wina samej młodzieży.

Jak nazwa zdawałaby się wskazywać przez grupę rówieśniczą należałoby rozumieć małą grupę pierwotną, złożoną zasadniczo z osób w podobnym wieku, charakteryzującą się częstością interakcji oraz intymnym ich charakterem, jak też względną trwałością związków i relacji, modelowaną przecz czynnik identyfikacyjny.²⁵¹

W funkcjonowaniu pierwotnych grup rówieśniczych charakterystyczną cechą będzie powielanie doświadczeń, co ma związek zazwyczaj z określonym, niezmiennym

249 Szymanowska A., Rodzina polska i jej rola w przeciwdziałaniu patologii młodzieży, [w:] M. Porowski (red.), IPSiR…, s. 500-501

250 Znaniecki F., Socjologia wychowania, t.1, Warszawa 1973

251Błachut J. i in., Kryminologia…, s. 64

rytuałem ich funkcjonowania i osłabia znaczenie czynnika wieku.²⁵² Doświadczeń grupowych nie różnicują również stosunki rodzinne i szkolne, gdyż jak wynika z badań B.

Browna młodzież szkół średnich spędza w ramach tych grup dwukrotnie więcej czasu niż z rodzicami, czy innymi dorosłymi.²⁵³ Można zatem założyć, iż w „okresie przebudowy”

normy życia grupowego będą dominowały w procesie socjalizacyjnym, szczególnie w sytuacji niewydolności wychowawczej pozostałych dwóch środowisk socjalizacyjnych.

Bardzo istotną kwestią jest również poczucie odrębności, które kształtuje się w zbiorowych relacjach rówieśniczych w oparciu o silną potrzebę przynależności. Czynnik wieku, podobnie jak inne czynniki zwiększające podobieństwo odgrywają rolę dopiero w szczególnym rodzaju grup rówieśniczych, jakimi są paczki przyjacielskie (ang. cliques).

Według ustaleń L. Steinberga do innych prominentnych czynników charakteryzujących ten najbardziej zintegrowany podtyp grupy rówieśniczej należy płeć, rasa oraz pochodzenie społeczne, definiowane przez poziom dochodów, zamieszkanie oraz społeczną estymę.²⁵⁴

Grupa rówieśnicza zapewnia wreszcie dziecku po raz pierwszy możliwość interakcji na równych zasadach, bez typowej w relacjach z dorosłymi sfery podporządkowania ich wymaganiom i nakładanym przez nich obowiązkom.²⁵⁵ Grupy rówieśnicze są w tym względzie jakby namiastką relacji obowiązujących w świecie dorosłych i przygotowują dzieci do normalnego uczestnictwa w życiu społecznym, a także uczą prawidłowych relacji z płcią przeciwną.

Mimo zatem tylko względnej odmienności funkcjonowania grup rówieśniczych od zbiorowości dorosłych funkcjonowanie w tych grupach odbywa się podobnie wedle ściśle określonych reguł wpływu społecznego, w szczególności procesu skłaniania do konformizmu i w ten sposób tworzy horyzontalny wymiar procesu socjalizacji, oddziaływujący jakby obok wzorców normatywnych płynących z góry.²⁵⁶ S. Kowalski wskazuje, że uczestnictwo w grupie rówieśniczej pogłębia i demokratyzuje mechanizmy procesu uspołecznienia, urealniając rolę społeczną dziecka w stopniu nieporównywalnie wyższym, niż ma to miejsce w rodzinie.²⁵⁷

252 Zob. J. Pieter, Poznawanie środowiska wychowawczego, Wrocław-Kraków 1960, s.75; K. Schulz, Nieformalne grupy rówieśnicze, "Edukacja i Dialog" 2001, nr 6 (129)

253 Por. S. S. Feldman, G. R. Elliott, At The Threshold: The Developing Adolescent. Cambridge 1990

254 Por. L. Steinberg, Adolescence (Third Edition), Thousand Oakes, 1993

255 Gaberle A., Nierozłączna…, s. 155

256 Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1999, s. 39

257 Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa 1974, s. 156

Podobnie jednak jak we wszystkich innych strukturach społecznych podstawą uformowania się grupy rówieśniczej są wspólne normy i wartości, wokół których grupuje się młodzież. Wartości te stoją częstokroć w opozycji do norm świata dorosłych, co jest egzemplifikacją młodzieńczego buntu i ekspresją potrzeby niezależności, kształtującej się w procesie społecznego dojrzewania. Problem w tym, iż bunt dzisiejszej młodzieży, jak pisze K. Pospiszyl nie ma fundamentalnego podłoża ideologicznego, przez co podkultura zrodzona na jego gruncie jest dziś o wiele bardziej różnorodna, ale też agresywniejsza i radykalniejsza, bądź wręcz odwrotnie bardziej bierna i destruktywna.²⁵⁸ Niemniej zawsze znajduje też odniesienie do szerszej wymiarowości kultury i funkcjonuje w jej kontekście, jako zniekształcone zwierciadlane odbicie, przez co nie możemy mówić o niej jako o całkowicie odmiennej, obcej kulturze, lecz jedynie kulturze alternatywnej.²⁵⁹

Można wyróżnić wiele rodzajów grup rówieśniczych w zależności od celów, które realizują, wartości, które wyznają oraz potrzeb, które zaspokajają. S. Kosiński i J.

Suprowicz dzielą grupy rówieśnicze na nieformalne, półformalne oraz formalne, a zatem według przebiegu relacji i schematu tworzenia się grupy oraz stopnia spontaniczności wytwarzanych norm życia zbiorowego. Wśród grup nieformalnych podstawową rolę odgrywają grupy zabawowe, paczki, bandy i gangi. Grupy półformalne to grupy podwórkowe, zespoły samorządowe, grupy związane z placami gier oraz szkolne klasy. Grupy formalne według autorów to przede wszystkim związki młodzieżowe, organizacje dziecięce, zespoły wychowawcze (np. drużyny harcerskie).²⁶⁰Uwzględniając czynnik płci możemy wyróżnić grupy homogeniczne i heterogeniczne, z których każda uczy zasad współdziałania, zespołowego wykonania zadań, a także zaspokaja potrzebę wspólnego przeżywania emocji, sprzyja rywalizacji, umożliwia osiągnięcie sukcesu, ale także kształtuje poczucie odpowiedzialności i aktywnego uczestnictwa społecznego, oczywiście pod warunkiem, że grupy te funkcjonują prawidłowo i skupiają się wokół społecznie akceptowanych wartości.

Dzięki wspólnym wartościom w grupie wytwarza się więź społeczna umożliwiająca porozumienie oraz skuteczne, grupowe działanie. Członkowie grup dostosowują się do norm poprzez uczenie się, nacisk grupowy, modelowanie, stosowanie przez grupę kar i

258 Pospiszyl K., Kilka uwag o genezie patologicznych form zachowania się współczesnej młodzieży, [w:] B.

Urban (red.), Dewiacje..., s. 16-17

259 Kawula S., Współczesne podkultury młodzieżowe: kontestacja czy przestępczość, [w:] B. Urban (red.), Dewiacje…, s. 290-291

260Kosiński S., Suprowicz J., Wprowadzenie do socjologii wychowania, Lublin 1978, s.127

nagród.²⁶¹ Nacisk grupowy, a właściwie podporządkowanie się woli grupy, mimo braku wyraźnie wyartykułowanego żądania z jej strony będziemy nazywać konformizmem. O stopniu konformizmu dzieci względem grup tworzących się w ramach szkoły i poza nią decyduje między innymi dążność do popularności, która, jak pisze K. Kmiecik-Baran jest ważnym czynnikiem w procesie społecznego przystosowania i zaspokojenia potrzeby stratyfikacji, stąd też istnieje niebezpieczeństwo, iż dzieci niepewne siebie, zamknięte w sobie, zaniedbane emocjonalnie i fizycznie, z rodzin targanych konfliktami będą szukać zaspokojenia potrzeb emocjonalnych w takim środowisku, które będzie ich akceptowało i zapewni pomoc, najczęściej zatem w nieformalnych grupach, stanowiących zbiorowości jednostek podobnych, a więc problemowych, co sprzyja społecznemu wykolejeniu oraz następczym aspołecznym zachowaniom.²⁶²

Używanie przemocy w takich grupach może być elementem budowania pozycji społecznej, ale również i testem lojalności względem grupy. Oba te elementy powodują fatalne niejednokrotnie skutki społeczne. Trzeba bowiem pamiętać, iż wybór grupy rówieśniczej u dziecka problemowego nie odbywa się na zasadzie preferencji zainteresowań i dążeń grupy, ale na podstawie akceptacji, jaką grupa takie dziecko obdarza, a zatem dochodzi tu do zawiązania się pewnej formy zależności, w której dziecko jest zdolne wiele zrobić dla podtrzymania zrozumienia.²⁶³

Atrakcyjność tworzenia się grup rówieśniczych w wieku szkolnym warunkowana jest możliwościami osiągania przez nie celów i podejmowania aktywności, których jednostka nie jest w stanie osiągnąć indywidualnie, a nadto poprzez poczucie integracji i siły pozwalającej wyzwolić właściwą energię do twórczej rywalizacji. Ze względu na wielość możliwych wariantów pozycji społecznej poszczególnych uczniów w ramach klasy, struktura ta może sprzyjać większej lub mniejszej integracji, a zatem być zarodkiem współpracy i tolerancji, bądź konkurencji i przemocy. W piśmiennictwie spotkać można następujące opisy pozycji grupy rówieśniczej względem jednostki:

• akceptacji lub przeciętnej akceptacji, w ramach której dana osoba spotyka się z pozytywnym odbiorem i jest w stanie nawiązać kontakty rówieśnicze z kilkoma grupami lub zbiorowościami funkcjonującymi na terenie szkoły,

261 Mika S., Psychologia społeczna, Warszawa 1981; zob. też P. G. Zimbardo, M. R. Leippe, Psychologia…

262 Kmiecik-Baran K., Młodzież…, s. 62

263 Por. D. Pledge, Peer Groups, Urbana-Champaign, Illinois 2003

• polaryzującej akceptacji, kiedy to uczeń należy do określonej grupy rówieśniczej, w ramach której realizuje się społecznie, ale pozostaje w konflikcie z resztą społeczności klasowej lub szkolnej. Sytuacja ta będzie bardzo często dotyczyła jednostek w charakterystyczny sposób odmiennych od reszty społeczeństwa, a więc np. mniejszości etnicznych, religijnych czy seksualnych. Na tym tle mogą się jednak ukształtować grupy podkulturowe lub przestępcze.

• izolacji, w której jednostka spotyka się z obojętnością, przy czym może ona uczestniczyć w różnych zadaniach grup rówieśniczych na zasadach usługowych, tym nie mniej zawsze pozostając poza jej obrębem nie zyska akceptacji, ani nie nawiąże kontaktów o nieformalnym charakterze.

• odrzucenia, w której jednostki spotykają się z jednoznacznie negatywnym odbiorem, agresją, co utrudnia zdecydowanie proces ich socjalizacji i współdziałanie z kolegami.²⁶⁴

Zważywszy na siłę potrzeby akceptacji jaka kształtuje się u młodych, dojrzewających ludzi widać jak niebezpieczny może okazać się opisany wcześniej proces przechodzenia z szkoły podstawowej do gimnazjalnej, w ramach którego poprzednie więzy rówieśnicze ulegają powolnemu obumieraniu, a na ich miejsce natychmiast muszą wytworzyć się nowe, zapobiegając tym samym wystąpieniu dwóch wyżej opisanych postaw izolacji i odrzucenia.

Kwestia takiej transmisji i jej następstw została dosyć dobrze opisana w Wielkiej Brytanii przez S. Burgessa i innych, którzy badali w tym celu grupę ponad czterystu tysięcy uczniów w okresie zmiany szkoły i analizowali ją pod względem wyselekcjonowanych zmiennych społecznych oraz szkolnych osiągnięć. Okazało się, iż podziały społeczno-ekonomiczne i etniczne odgrywają znaczącą rolę w procesie zmiany i wyboru nowej szkoły.²⁶⁵ Rezultat ten potwierdziły również inne badania prowadzone po reformie brytyjskiego systemu edukacji z 2006 roku. Dodatkowym czynnikiem okazała się bliskość zamieszkania jako zmienna przy wyborze nowej szkoły.

Oddziaływanie tej zmiennej jest tym słabsze z im lepszą szkołą mamy do czynienia, co sprzyja grupowaniu się środowisk o niższych kompetencjach społecznych i gorzej wykształconych w jednym miejscu. Co prawda dzieci biedniejsze były kierowane do

264 Zob. M. Pilkiewicz, A. Jurkowski, A. Gurycka (red.), Skuteczność wychowania w świetle badań psychologicznych 1976-1977, Warszawa 1985

265Burgess S., Johnston R., Key T., Propper C, Wilson D., The Formation of School Peer Groups: Pupils’

Transition from Primary to Secondary School in England, “CMPO Working Paper Series” Bristol 2007, nr.

07/172

większej liczby szkół średnich niż dzieci bogatsze, tym nie mniej były to szkoły o znacznie niższych wynikach w narodowych testach osiągnięć. Oznacza to, iż poziom dochodów de facto defaworyzował dzieci pochodzące z rodzin o niższych zarobkach i tym samym modelował tworzenie się nowych grup rówieśniczych w ramach środowisk problemowych w tej grupie badanych, oraz grup nastawionych na sukces i osiągnięcia w ramach środowisk o wyższych dochodach. Czynnik etniczny odgrywał tu również znaczącą rolę.

W kanadyjskim badaniu zachowań aspołecznych, przeprowadzonym na grupie 526 uczniów klas od piątej do ósmej, którzy potwierdzili swój udział w dewiacyjnych formach aktywności okazało się, że wpływ grup rówieśniczych na rodzaj podejmowanych zachowań był przeważający. Podstawowym wnioskiem płynącym z wstępnego badania sondażowego była negatywna zależność między wpływem grupy rówieśniczej na jej członków a stopniem jej akceptacji przez szerszą społeczność szkolną. Oznacza to, iż im mniej lubiana jest dana grupa, np. ze względu na agresywne zachowania lub tworzenie zamkniętego kręgu osób popularnych, tym większy wpływ ma na poszczególne osoby ją tworzące. W ciągu trzymiesięcznej obserwacji potwierdziły się wyniki badań preliminarzowych, iż silniejszy wpływ integrujący zaznacza się tylko w przypadku grup nielubianych przez otoczenie. Okazało się również, iż poziom dewiacji w grupach, które nie były lubiane z czasem rósł. Tym nie mniej, we wnioskach z badań autorzy zawarli także sugestię, iż o ile członkostwo w popularnych grupach niesie ze sobą takie pozytywne cechy i wartości jak uznanie oraz pozytywny wizerunek społeczny, to nie unika również ryzyka angażowania się w ryzykowne formy zachowań oraz akty przemocy emocjonalnej służące segregacji i wykluczeniu, co często jest warunkiem przetrwania w takiej grupie.²⁶⁶

D. Espelage oraz współpracownicy w swoich wielokrotnych badaniach nad zjawiskiem bullyingu zwracają uwagę, iż jest on pochodną procesów formowania się grup rówieśniczych. Ilekroć dane im było badać określone zbiorowości rówieśnicze okazywało się, iż osoby „trzymające” z grupami stosującymi przemoc fizyczną lub emocjonalną same nabywają tendencję do jej ekscesywnego stosowania. Udało się zatem potwierdzić tak zwaną hipotezę podobieństwa, mówiącą iż podobne środowisko społeczne

266 Ellis W. E., Zarbatany L., Peer Group Status as a Moderator of Group Influence on Children's Deviant, Aggressive and Prosocial Behavior, “Child Development” 2007, nr 4 (78) (reprint)

modeluje i wzmacnia zachowania zgodne z normami grupowymi.²⁶⁷ W badaniach polskich tezę tą zweryfikował pozytywnie E. Bielicki.²⁶⁸ Badania D. Espelage dowiodły, iż kontekst grupowy odgrywa silniejszą rolę przy bardziej miękkich odmianach przemocy, co wcale nie oznacza, iż nie ma wpływu na stosowanie przemocy fizycznej.²⁶⁹ W tym ostatnim przypadku, gdy dojdzie już do grupowej ekspresji przemocy, zazwyczaj ma ona niekontrolowany, brutalny i zwielokrotniony przebieg w warunkach dehumanizacji ofiary.²⁷⁰

Trzeba pamiętać, iż istnieje dobrze w piśmiennictwie udokumentowana tendencja do grupowania się młodzieży problemowej we własnym gronie i tym samym wzajemnego modelowania własnych zachowań dewiacyjnych, co sprzyja popełnianiu przestępstw, a w szczególności przestępstw z użyciem przemocy. Cechą charakterystyczną będą tu typowe właściwości grupy, jak wzmacnianie indywidualnych zachowań i tendencji oraz rozmycie odpowiedzialności. Charakterystyczne dla osób podejmujących zachowania agresywne jest również powinowactwo do grup rówieśniczych zrodzonych z ich pierwszych doświadczeń społecznych, a zatem przede wszystkim grup podwórkowych, niepowiązanych z instytucjami szkolnymi. ²⁷¹ Udział w aktach znęcania się nad rówieśnikami poprawia przy tym status w grupie rówieśniczej, a zatem pozostawia jasny sygnał o opłacalności przemocy, jako sposobu budowania relacji hierarchicznych.²⁷²

Z badań D. Espelage i innych nie wynika, by skłonność do przemocy rówieśniczej była zależna od osiąganych w szkole wyników. Bardziej charakterystyczna jest za to dla chłopców, wzrasta wraz z wiekiem (badano grupę szósto-, siódmo- i ósmoklasistów) i wykazuje tendencję do utrzymywania się w dłuższym okresie czasu, jak i stosowania przemocy w przyszłości.²⁷³ Dobór do tego rodzaju grup rówieśniczych następuje na zasadzie podobieństwa, a więc spośród nastolatków, którzy wykazują podobny poziom zachowań agresywnych. To tłumaczyłoby późniejsze formowanie się subkultur a nawet gangów młodzieżowych. M. Jędrzejewski zauważa, iż wytworzenie się subkultury jest

267 Espelage D. L., Holt M. K., Racllael R., Henke Z., Examination of Peer-Group Contextual Effects on Aggression During Early Adolescence, “Child Development” 2003, nr 76, s. 205-220

268 Bielicki E., Młodociani przestępcy. Ich wartości i orientacja wartościująca, Bydgoszcz 1998, s. 68

269 Espelage D. L. i in., Examination…, s. 205

270 Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M., Psychologia społeczna. Serce i umysł, Poznań 1997, s. 294-306

271 Cairns R. B., Neckerman H. J., Cairns, B. D., Social networks and shadows of synchrony, [w:] G. R.

Adams, R. Montemayor, T. P. Gullota (red.), Biology of adolescent behavior and development, Thousand Oaks 1989, s. 275-305

272 Espelage D. L. i in., Examination…, s. 208

273 Espelage D. L. i in., Examination…, s. 211

konsekwencją zatrzymania się procesu uspołecznienia, efektem niedoskonałej socjalizacji do warunków zastanej kultury społecznej.²⁷⁴

Trzeba też zwrócić uwagę na fakt, iż grupy rówieśnicze posiadają dziś znacznie bardziej rozbudowany asortyment środków zastraszania i szantażowania swych ofiar, przez co problem przemocy pozostaje niejednokrotnie ukryty, a rodzice i opiekunowie dzieci nie są w stanie prawidłowo zdiagnozować źródła problemów dziecka w szkole, czy jego niechęci do nauki, będącego efektem doświadczania przemocy. Jednym z takich narzędzi jest internet i interaktywne serwisy pozwalające bez jakiejkolwiek kontroli umieszczać dowolne materiały filmowe i fotograficzne, nawet z naruszeniem dóbr osobistych i godności osób na nich uwiecznionych. Kwestia ta ma współcześnie częstokroć kontekst seksualny i staje się nową formą niszczycielskich skutków ubocznych doświadczania przemocy w relacjach rówieśniczych (cyberprzemoc).

Jak widać przemoc w relacjach rówieśniczych ma wielowymiarowy charakter, stąd nie należy zapominać o jeszcze jednym możliwym scenariuszu generowania przemocy w ramach tego typu kontaktów, a więc wikłaniu się jednostek w aktywność podkulturową.

W. Sikorski widzi taką przyczynę w niemożności znalezienia przyjaciół w najbliższym otoczeniu, szczególnie w szkolnej klasie. Zauważa równocześnie, że paradoksalnie taka ucieczka w subkulturę powoduje uzależnienie od znacznie bardziej surowych norm zachowania, niż te które się odrzuca poprzez negację świata dorosłych.²⁷⁵ Jest ona konsekwencją wielostronnego poczucia odrzucenia i samotności, które charakteryzuje sprawców zachowań agresywnych, często motywowanych potrzebą społecznego zaistnienia. ²⁷⁶ A ponieważ agresja zwykle powoduje społeczną izolację²⁷⁷, tworzy się zaklęty krąg, który będzie trwał dopóty, dopóki ktoś nie wskaże takiej osobie innych dróg realizacji, a przede wszystkim prospołecznych sposobów zyskiwania akceptacji.

D. Patterson i inni wykazali, że uformowanie się dewiacyjnej grupy rówieśniczej jest jakby pochodną przemocy doświadczanej, wyuczonej i zinternalizowanej, która skutkuje z jednej strony odrzuceniem przez szerszą zbiorowość rówieśniczą (nieakceptującą zwykle przemocy jako modelu rozwiązywania sytuacji społecznych) oraz

274Jędrzejewski M., Młodzież a subkultury, Warszawa 1999, s. 49

275 Sikorki W., Subkulturowy epigonizm, „Problemy opiekuńczo-wychowawcze” 1999, nr 4

276Dołęga Z., Poczucie samotności a zachowania antyspołeczne uczniów, [w:] J. Papież, A. Płukis (red.), Przemoc…, s. 148, podobnie Z. Jasiński, O potrzebie badań przemocy rówieśniczej w szkole, [w:] J. Brągiel, Z. Jasiński (red.), Przemoc…, s. 11-13; D. Rode, Społeczne i psychologiczne determinanty przestępczych zachowań agresywnych młodzieży, [w:] J. Papież, A. Płukis (red.), Przemoc..., s. 121 i n.

277 Hodges E. V. E., Card N. A., Isaacs J., Learning of Aggression in the Home and the Peer Group, [w:] W.

Heitmeyer, J. Hagan (red.), International Handbook of Violence Research, Dordrecht 2003, s. 495-510

braku sukcesów szkolnych, powodowanych niedostatkiem pozytywnej atmosfery dla nabywania wiedzy w domu, z drugiej strony.²⁷⁸

Brak kontroli rodzicielskiej oraz oddziaływanie wspomnianej wyżej hipotezy podobieństwa skutkuje eskalacją zachowań przestępczych lub innymi przejawami demoralizacji. W takich warunkach, przy jednocześnie niekorzystnie ukształtowanym tle społeczno-ekonomicznym może dochodzić do uformowania się jednej z najbardziej niekorzystnych form podkulturowej zbiorowości rówieśniczej – młodzieżowego gangu.

Za dodatkowy czynnik sprawczy można tu uznać wynik uzyskany w badaniach M.

Kowalczyk-Jamnickiej, a świadczący o znacząco wyższej znajomości dorosłych, zorganizowanych środowisk przestępczych przez członków podkultur młodzieżowych i jawnie wyrażaną akceptację dla tego typu aktywności w tych grupach.²⁷⁹

Generalnie grupy rówieśnicze, szczególnie o podkulturowym charakterze możemy podzielić na hedonistyczne, autodestruktywne oraz destruktywne, do których zaliczymy zbiorowości nieletnich lub młodocianych przestępców. Samo pojęcie podkultury wywodzi się z prac M. Gordona, który określał tym mianem podspołeczność, a więc wydzieloną część kultury obejmującą zespół podlegających pomiarowi sytuacji społecznych wyznaczanych przez pozycję klasową, pochodzenie etniczne, przynależność terytorialną i wierzenia religijne, a mające całościowy wpływ na funkcjonowanie jednostki. ²⁸⁰ Podkultura może mieć przy tym charakter konformistyczny, bądź kontrkulturowy, a zatem dewiacyjny (z przypisania).

Do głównych cech subkultur młodzieżowych zalicza się posiadanie określonych założeń ideologicznych, własnej obyczajowości i potrzeby kreowania określonego odrębnego wizerunku. W ramach funkcjonujących współcześnie subkultur młodzieżowych kilka z nich może sprzyjać podejmowaniu zachowań nacechowanych przemocą, a niektóre są wręcz zbudowane na kulcie przemocy, co czyni je niebezpiecznymi. Część subkultur młodzieżowych będzie z kolei narażona na przemoc ze strony innych, a zatem cechować się będzie mniejszą lub większą podatnością wiktymizacyjną. Do takich grup będzie należała np. podkultura indie (ang.

independent), kojarzona jako późna kontynuacja ruchu hipisowskiego, charakteryzująca się nonkonformistycznym podejściem i alternatywną kreacją stylu życia. Ze względu na alternatywny sposób ubierania się, hedonistyczne podejście, duży koloryt i

278 Hodges E. V. E. i in., Learning…

279 Kowalczyk-Jamnicka M., Przestępcza…, s. 266-267

280 Ibidem, s. 269

powinowactwo do kultury inteligenckiej grupa ta, podobnie zresztą jak subkultury emo,

powinowactwo do kultury inteligenckiej grupa ta, podobnie zresztą jak subkultury emo,