Proces Charlesa Taylora

Najwiêksze zainteresowanie i emocje wzbudzi³ proces Charlesa Taylora.

W 1997 roku Tylor zosta³ wybrany prezydentem Liberii w wielce niedemo-kratycznych wyborach, gdy¿ uzyska³ stanowisko na skutek ogromnego po-czucia strachu, które wzbudza³ wœród swych wyborców. Has³em jego elekcji sta³o siê powiedzenie: „zabi³ mi ojca, zabi³ matkê. Lepiej oddam mu swój g³os, bo i mnie zabije.”⁴³

40 Ibidem, p. 41–45.

41 Wyrok Specjalnego Trybuna³u dla Sierra Leone w sprawie Prokurator przeciwko Issa Hassan Sesay, Morris Kallon, Augustine Gbao z 26.10.2009 r., nr sprawy SCSL-04-15-A, p. 19.

42 Ibidem, p. 22.

43 W: http://wyborcza.pl/1,76842,11620236,Byly_prezydent_Liberii_winny_zbrodni_wo-jennych.html.

Liberia by³a jednym z najzamo¿niejszych krajów afrykañskich, jednak by³o tak do czasu. Po objêciu w³adzy przez Tylora sta³a siê krajem biednym, pe³nym chaosu i bezprawia. Prezydent zacz¹³ snuæ marzenia o stworzeniu rozci¹gaj¹cego siê na ca³y region imperium. W celu realizacji tego planu rozpocz¹³ politykê opart¹ na licznych grabie¿ach i chêci z³upienia kolejnych krajów. Bogate w z³o¿a diamentów Sierra Leone sta³o siê dla Tylora obiek-tem po¿¹dania. Zacz¹³ on wspieraæ i finansowaæ miejscowych rebeliantów ze Zjednoczonego Frontu Rewolucyjnego, czego skutkiem by³a krwawa wojna, która poch³onê³a liczne ofiary.

Zeznania œwiadków dotycz¹ce dzia³alnoœci Taylora i jego rebeliantów s¹ bardzo drastyczne. Brutalne zabójstwa cywilów czy wykorzystywanie ich jako

¿ywych tarcz w tamtym czasie w Sierra Leone nie by³o niczym nadzwyczajnym.

Powszechnym zjawiskiem by³o okaleczanie. Krzysztof Trzciñski ukazuje ten proceder nastêpuj¹co: „rebelianci na masow¹ skalê mordowali i okalecza-li w sposób charakterystyczny dla sadystycznych psychopatów. Pustoszeniu i paleniu miast i wsi towarzyszy³y niemal zawsze masakry ich mieszkañców oraz orgie gwa³tów. Rebelianci sierraleoñscy ws³awili siê ucinaniem swoim ofiarom d³oni, stóp b¹dŸ uszu, zaœ przed odr¹baniem ca³ych r¹k lub nóg bawili siê pytaniem: Krótkie czy d³ugie rêkawy? Masowym amputacjom nie-jednokrotnie towarzyszy³o æwiartowanie i obdzieranie ofiar ¿ywcem ze skó-ry.”⁴⁴ Jeden ze œwiadków w procesie wspomina³, i¿ b³aga³ ¿o³nierzy RUF, aby obciêli mu jedn¹ pozosta³¹ rêkê, w zamian za darowanie ¿ycia jego nowo narodzonego dziecka. Oczywiœcie takie proœby i b³agania nie odnosi³y ¿adne-go skutku poza wiêksz¹ satysfakcj¹ i zabaw¹ dla ¿o³nierzy. Od te¿adne-go procede-ru Sierra Leone czêsto by³o nazywane krajem bezrêkich ludzi.

Inni œwiadkowie opowiadali jak partyzanci Taylora usuwali p³ody z brzuchów ciê¿arnych kobiet i praktykowali kanibalizm oraz przypiekali ofiary nad ogniskiem. Niejednokrotnie rebelianci popisywali siê przed sob¹, a w tym celu kroili swe ¿ywe ofiary maczetami. Wydaje siê, ¿e mniej dra-stycznymi metodami zbrodniczej dzia³alnoœci w stosunku do ludnoœci cywil-nej by³o bicie ofiar przez d³u¿szy czas przez zmieniaj¹cych siê oprawców czy porywanie tysiêcy dziewcz¹t, które póŸniej wykorzystywano seksualnie.⁴⁵

Taylor by³ tak¿e odpowiedzialny za wcielanie dzieci do armii i nak³ania-nie ich do dokonywania powa¿nych zbrodni.⁴⁶ W ten sposób wykorzystywano zarówno dziewczynki, jak i ch³opców. Na pocz¹tku musieli odbyæ szkolenie w obozach AFRC lub RUF, aby nastêpnie wykorzystywaæ ich do walki.⁴⁷ Rekru-ci byli stopniowo uzale¿niani od narkotyków, zw³aszcza kokainy, aby bez jakichkolwiek zahamowañ zachowywali siê jak barbarzyñcy. M³odzi ludzie byli zmuszani do ogl¹dania godzinami drastycznych filmów, wywo³uj¹cych agresjê i negatywne uczucia, które podczas akcji mia³y byæ skierowane ku

44 K. Trzciñski, op. cit., s. 163.

45 Wyrok Specjalnego Trybuna³u dla Sierra Leone w sprawie Prokurator przeciwko Charles Ghankay Taylor z 3.04.2006 r., nr sprawy SCSL-2003-01-PT, s. 8.

46 Ibidem, s. 9.

47 J. Nowakowska-Ma³usecka, op. cit., s. 236.

przeciwnikom. Pewnego rodzaju dzia³ania propagandowe starszych ¿o³nierzy nastawia³y m³odzie¿ niechêtnie do reszty spo³eczeñstwa i stara³y siê przeko-naæ ich, ¿e aktami przemocy mog¹ wyrówprzeko-naæ szkody i niepowodzenia, jakich doznali przed wojn¹. O s³usznoœci ich dzia³añ zbrojnych dowódcy starali siê przekonywaæ na ró¿ne sposoby. „Wprowadzono zwyczaj tatuowania m³odych rebeliantów, co nie tylko mia³o s³u¿yæ celom identyfikacji, ale równie¿ wyra-biaæ g³êbokie poczucie przynale¿noœci do grupy. Tatua¿ mia³ tak¿e pog³êbiæ wœród m³odych pêd do walki, albowiem gdyby dostali siê oni w rêce nieprzy-jaciela i zostali rozpoznani, zginêliby zapewne w mêczarniach.”⁴⁸ Zabiegi te zaowocowa³y tym, ¿e dzieci mia³y ogromne znaczenie dla armii rebeliantów.

Anga¿owa³y siê do walki, nie mia³y skrupu³ów, zatem by³y idealnymi ¿o³nie-rzami. Powy¿sze przyk³ady zbrodni przeciwko ludzkoœci stanowi³y podstawê oskar¿enia Charlesa Taylora za prowadzone przez niego dzia³ania na teryto-rium Sierra Leone.

Prokurator David Crane oskar¿y³ Taylora w marcu 2003 r. Jednak po pierwszych rozmowach pokojowych w czerwcu 2003 r. uciek³ on do Nigerii, gdzie otrzyma³ azyl polityczny. Jednak jego bezkarnoœæ nie trwa³a d³ugo.

W 2006 r. cofniêto azyl, co wreszcie umo¿liwi³o jego aresztowanie. 20 czerwca 2006 r. przewieziono go do Hagi. Tam postawiono przed obliczem S¹du Spe-cjalnego dla Sierra Leone, który ze wzglêdów bezpieczeñstwa rozpatrywa³ sprawê w Hadze, a nie we Freetown.

Charles Taylor to pierwszy w historii przywódca pañstwa, który zosta³ os¹dzony przez miêdzynarodowy trybuna³ za zbrodnie wojenne. Zosta³ uzna-ny za winnego wobec 11 postawiouzna-nych mu zarzutów, m.in.: aktów terrory-zmu wobec ludnoœci cywilnej, zabójstw, aktów przemocy fizycznej i psychicz-nej, gwa³tów, niewoli, wspomagania dzia³añ rebeliantów, a tak¿e wcielania dzieci poni¿ej 15. roku ¿ycia do si³ zbrojnych. 30 maja 2012 r. zosta³ skazany na 50 lat wiêzienia.

Od wyroku zosta³a wniesiona apelacja. Wed³ug prokuratorów kara orze-czona wobec Taylora powinna zostaæ zwiêkszona do 80 lat pozbawienia wol-noœci. Ich zdaniem nie tylko wspiera³ on i zachêca³ do dzia³ania rebeliantów Zjednoczonego Frontu, ale równie¿ Specjalny Trybuna³ powinien uznaæ go za winnego planowaniu akcji zbrojnych i wydawaniu rozkazów bojownikom.

Natomiast zdaniem obroñców wyrok wydany przez Specjalny Trybuna³ jest niesprawiedliwy, wobec czego pragn¹ oni jego uniewa¿nienia. Podstawê ich wniosków maj¹ stanowiæ nieprawid³owoœci w ustaleniach s¹du i wykorzysty-wanie b³êdnych informacji. Prawnicy Taylora podwa¿aj¹ te¿ prawdziwoœæ zeznañ œwiadków. Uwa¿aj¹, ¿e nie by³y one wiarygodne, a czêœæ z tych osób po prostu zosta³o przekupionych przez prokuratora.

Ostateczna decyzja w sprawie Charlesa Taylora ma zostaæ podjêta przez Specjalny Trybuna³ do spraw Sierra Leone we wrzeœniu 2013 r. Zanim to siê stanie oskar¿ony ma pozostaæ w areszcie, znajduj¹cym siê w Hadze. Je¿eli sprawa zostanie rozpatrzona na niekorzyœæ Taylora, bêdzie on musia³ odbyæ wyrok w Wielkiej Brytanii.

48 K. Trzciñski, op. cit., s. 166.

9. Podsumowanie

Niszczycielski konflikt zbrojny w Sierra Leone trwa³ 11 lat. Charaktery-zowa³ siê skrajn¹ brutalnoœci¹ i rozpowszechnionym naruszaniem praw cz³o-wieka, przede wszystkim w stosunku do ludnoœci cywilnej, co czyni go jesz-cze bardziej okrutnym. Ró¿nego rodzaju represje by³y na porz¹dku dzien-nym, a widoczna niemal¿e na ka¿dym kroku œmieræ sta³a siê elementem

¿ycia codziennego. Jednak nale¿y pamiêtaæ, ¿e wojna domowa w Sierra Le-one to nie tylko utracLe-one rzeczy osobiste i zniszczLe-one domy. To przede wszystkim ludzka krzywda oraz problemy w ¿yciu emocjonalnym i spo³ecz-nym. Owe wydarzenia stanowi³y wyzwanie dla spo³ecznoœci miêdzynarodo-wej. Co zrobiæ wobec takiego konfliktu? Oczywiste by³o, ¿e nie mo¿na lekce-wa¿yæ tak powa¿nych naruszeñ praw cz³owieka i prawa humanitarnego.

Wobec drastycznych skutków konfliktu zbrojnego utworzenie na mocy Rezolucji Rady Bezpieczeñstwa ONZ Specjalnego Trybuna³u dla Sierra Le-one by³o najbardziej trafn¹ mo¿liwoœci¹ rozwi¹zania problemu ukarania winnych. Zosta³ on wyposa¿ony w kompetencje do s¹dzenia osób odpowie-dzialnych za powa¿ne ³amanie postanowieñ prawa humanitarnego oraz pra-wa Sierra Leone, zajmuje siê tak¿e s¹dzeniem najciê¿szych zbrodni, które mia³y miejsce na terenie pañstwa od 1996 r. Do zakresu jego dzia³alnoœci nale¿y przede wszystkim œciganie zbrodni przeciwko ludzkoœci, powa¿nych naruszeñ prawa humanitarnego oraz wewnêtrznego prawa Sierra Leone.

Dziêki powo³aniu Specjalnego Trybuna³y do spraw Sierra Leone, postawienie przed obliczem sprawiedliwoœci odpowiedzialnych za naruszenie sta³o siê mo¿liwe poprzez aresztowanie, oskar¿enie i adekwatne ukaranie wszystkich winnych, którzy dokonali zbrodni.

Wobec pilnej potrzeby wymierzenia sprawiedliwoœci Trybuna³ musia³ podj¹æ odpowiednie kroki, aby przyœpieszyæ swoje dzia³anie. W tym celu zarz¹dzono po³¹czenie spraw i ich wspólne rozpatrzenie. Po dokonaniu anali-zy postêpowañ, warto zwróciæ uwagê na kilka nasuwaj¹cych siê wniosków.

Jeœli chodzi o orzeczone kary za dokonanie zbrodni, mo¿na pokusiæ siê o stwierdzenie, ¿e skazanym w postêpowaniu AFRC i RUF na³o¿ono ade-kwatne kary w stosunku do czynów, które pope³nili. Natomiast pewne kon-trowersje nasuwaj¹ siê podczas rozpatrywania sprawy CDF. Kary pozbawie-nia wolnoœci w tym procesie mog¹ wydawaæ siê zbyt niskie. Jednak taki ich wymiar wynika z trudnoœci zwi¹zanych z rozstrzygniêciem sprawy. Przede wszystkim niedostateczne udowodnienie zarzutów przez prokuratora wp³y-nê³o na wysokoœæ orzeczonej kary. Po tym niezbêdne by³o rozpatrzenie spra-wy w Izbie Odwo³awczej. Na skutek rozszerzenia katalogu czynów uznanych za udowodnione, mo¿liwe by³o zwiêkszenie wyroków.

Warto równie¿ zwróciæ uwagê na elementy dotycz¹ce postêpowania do-wodowego. Bardzo du¿y wp³yw na treœæ zarzutów mia³y zeznania œwiadków.

Umo¿liwi³o to penalizacjê zbrodni wykorzystywania dzieci w dzia³aniach zbrojnych. Po raz pierwszy na tak du¿¹ skalê rozpatrywano dokonanie tego przestêpstwa w³aœnie przed Specjalnym Trybuna³em dla Sierra Leone.

Wyró¿niono tak¿e zawieranie wymuszonych ma³¿eñstw jako now¹ kate-goriê zbrodni na tle seksualnym. Stanowi³o to precedens w orzecznictwie miêdzynarodowym, gdy¿ dotychczas tego rodzaju czyny kwalifikowano jedy-nie jako inne czyny naruszaj¹ce wolnoœæ seksualn¹. Jednak w wyniku dra-stycznych czynów rebeliantów, dokonywanych na masow¹ skalê, prokurator postanowi³ odró¿niæ wymuszone ma³¿eñstwa w szczególnoœci od niewolnic-twa seksualnego.

Ewenementem na tle miêdzynarodowym by³o skazanie Charlesa Taylo-ra. Godny uwagi jest fakt, i¿ by³ on pierwszym przywód¹ pañstwa, który zosta³ nie tylko oskar¿ony, ale i skazany przez miêdzynarodowy trybuna³ za dokonanie zbrodni wojennych.

Wp³yw konfliktów zbrojnych na narody, które w nich uczestniczy³y, jest ogromny. Okrucieñstwo wp³ynê³o na ¿ycie m³odego pokolenia i degeneracjê ich moralnoœci. Skutki wojny s¹ katastrofalne.⁴⁹ Choæ winni pope³nienia zbrodni zostali ukarani przez Specjalny Trybuna³ dla Sierra Leone, trudno jest oszacowaæ wielkoœæ strat moralnych i psychicznych, jakich doznali mieszkañcy zaatakowanego kraju. Pomimo zakoñczenia wojny, mo¿na poku-siæ siê o stwierdzenie, ¿e sytuacja tam nadal nie zosta³a ustabilizowana, gdy¿

po okresie walk zbrojnych przyszed³ czas na zmagania z nowymi realiami, a co za tym idzie, z nowymi problemami. Napiêt¹ sytuacjê powoduje wysoki stopieñ bezrobocia, du¿a liczba bezdomnych i przede wszystkim wypaczenia w psychice, zaistnia³e po prze¿yciu aktów przemocy podczas wojny. W spo³e-czeñstwie du¿y odsetek ludnoœci stanowi¹ inwalidzi wojenni i narkomani.

Czêœæ m³odych ludzi, którzy jako dzieci brali udzia³ w akcjach zbrojnych pewnie równie¿ bêdzie mia³a trudnoœci w adaptacji do powojennej rzeczywi-stoœci. Kult przemocy i brak chêci do podjêcia nauki mo¿e stanowiæ problem, z którym musi siê zmagaæ ludnoœci Sierra Leone w celu utrzymania

stabilno-œci i dalszego rozwoju.

CRIMES AGAINST HUMANITY AGAINST THE BACKGROUND OF THE CONFLICT IN SIERRA LEONE

Keywords: crimes against humanity, Special Tribunal for Sierra Leone, armed conflict in Sierra Leone, Revolutionary United Front, international law

Summary

The civil war in Sierra Leone lasted more than ten years. Characterized by its extreme brutality and many human rights violations. The aim was to gain power struggles in the country and gain control over a number of natural deposits, especially diamonds. So huge sums of money were at stake. Rebel activities were based on numerous raids. Very common were drastic actions against the civilian population. Militants committed a lot of cruel killings and rapes, to make that their criminal activities would raise even more fear to the people of Sierra Leone.

49 K. Trzciñski, op. cit., s. 162.

As a result of the conflict and the large number of crimes committed in 2002 , the Special Court for Sierra Leone was created. It was established under the agreement the government of Sierra Leone and the United Nations. It has the power to judge the guilty of the crime against humanity, such as murder, extermination, torture, slavery, and persecution. Also for violations of human rights, international humanitarian law and the internal law of Sierra Leone.

Proceedings against the worst criminals were pending in three joined cases. Distinguished among them: Civil Defense Forces, Armed Forces Revolutionary Council and Revolutionary United Front. The greatest interest aroused the trial of a former Liberian President Charles Taylor. All cases ended with the judgment of all of the guilty people and their adequate punishment.

The impact of armed conflict on the participating nations is really huge. After the civil war in Sierra Leone economy was facing serious difficulties, a high degree of unemployment, big number of homeless people and the degeneration of the population. This was the result of fights. Although people who had made crimes were punished by the Special Court, it will take many years before life in Sierra Leone will be as if the war had not exert so huge and evil influence.

Agnieszka Szpak

Wydzia³ Politologii i Studiów Miêdzynarodowych UMK w Toruniu

Problematyka odpowiedzialnoœci