Prokuratury Europejskiej
2.1. Corpus Iuris
Propozycja powołania Prokuratury Europejskiej została wyartykuło-wana w 2001 roku w Corpus Iuris prawnokarnych regulacji w celu ochrony interesów finansowych Unii Europejskiej (pierwsza wer-sja zaprezentowana została już w 1996 roku, druga, poprawiona, tzw. florencka, w 2000 roku). Wprawdzie dokument ten określa za-ledwie model odpowiedzialności karnej za przestępstwa finansowe przeciwko interesom Unii, jednak stanowi doniosły krok w urzeczy-wistnianiu idei unijnej współpracy prokuratorskiej w wielu innych obszarach walki z przestępczością. Pośród licznych propozycji za-wartych Corpus Iuris (dalej jako CI) do najważniejszych należą:
powołanie urzędu Prokuratora Europejskiego z siedzibą w
Bruk-■ ■
seli i Delegowanych Prokuratorów Europejskich, umiejscowio-nych w państwach członkowskich (ściśle współpracujących z prokuratorami krajowymi) z uprawnieniami do wykonywania czynności prokuratorskich we wszystkich państwach Unii; samodzielność, niezależność, niepodzielność i
współodpowie-■ ■
dzialność jako podstawowe pryncypia cechujące tę instytucję; obowiązek udzielania przez prokuratury krajowe pomocy
pro-■ ■
kuratorom PE.
2 Szeroko natomiast prezentowana jest problematyka wspólnych zespołów śledczych. Na marginesie można wykorzystać fakt dobrze rozwijającej się współpracy w ramach tych ze-społów w dyskusji z eurosceptykami, którzy w przeszłości, podobnie jak w dyskusji na temat zasadności powołania Prokuratury Europejskiej, negowali skuteczność tej formy współpracy prokuratorsko-policyjnej. Szerzej na ten temat zob. m.in. Cz.P. Kłak, Zespół śledczy w świetle
prawa międzynarodowego, „Prokuratura i Prawo” 2008, nr 6, s.1 08–127; idem, Zasady współ-pracy w ramach międzynarodowego zespołu śledczego, „Prokuratura i Prawo” 2008, nr 7–8,
Delegowanym Prokuratorem Europejskim miałby być prokurator krajowy prokuratury państwa członkowskiego, wszystkie sprawy na-leżące do przedmiotowej właściwości PE musiały być do niej wnie-sione (nawet jeśli już toczyłyby się postępowania przed organem krajowym), chyba że PE zrezygnowałaby z przejęcia danej sprawy. Prokuratorzy PE posiadaliby nie tylko uprawnienia do prowadzenia postępowań przygotowawczych i zwracania się o pomoc prawną do prokuratorów krajowych oraz policji, lecz także do nadzorowania postępowań prowadzonych w prokuraturach krajowych w sprawach należących do właściwości przedmiotowej PE. Prowadzone postę-powanie kończyłoby się bądź umorzeniem, bądź wniesieniem przez PE aktu oskarżenia – oskarżycielami byliby zarówno Delegowany Prokurator Europejski, jak i prokurator krajowy. Corpus Iuris prze-widuje także możliwość zawarcia ugody (z wyłączeniem recydywy i przestępstw najpoważniejszych). Prokurator Europejski czuwałby także nad wykonaniem wyroków, ale również nad przestrzeganiem zasady ne bis in idem, zezwalając także – jeśli byłaby taka wola skazanego – na odbywanie kary w kraju ojczystym. Wszystkie wy-mienione czynności procesowe podejmowane byłyby we współdzia-łaniu z organami krajowymi (właściwymi prokuratorami i sądami). Gwarantem praw i wolności w postępowaniu przygotowawczym pro-ponowanym przez Corpus Iuris byłby sędzia (ang. jugde of freedom) ustanawiany przez państwo członkowskie Unii, który ponadto wy-konywałby czynności postępowania przygotowawczego, wyłączone z kompetencji prokuratura PE (np. czynności związane z zabezpie-czeniem majątkowym czy stosowaniem środków przymusu).
2.2. Projekt Bernda Schünemanna
Oprócz Corpus Iuris model ścigania karnego został przedstawiony w projekcie alternatywnym profesora Bernda Schünemanna i grupy prawników europejskich3. Najkrócej ujmując proponuje się w nim, aby oprzeć porządek prawny na aktach ustawowych Parlamentu Eu-ropejskiego z pozostawieniem maksimum władzy w zakresie prawa i postępowania karnego organom krajów członkowskich. Podstawy,
na których powinna opierać się współpraca w ramach prowadzo-nych postępowań są następujące:
całkowite odrzucenie zasady wzajemnego uznawania,
■ ■
wprowadzenie modelu szwajcarskiego z odrębnymi zasadami
■ ■
w odniesieniu do tymczasowego aresztowania oraz klauzulą naj-wyższego uprzywilejowania w przypadku szczególnie dolegli-wych środków przymusu,
wiążący podział właściwości, pozwalający na uniknięcie
prowa-■ ■
dzenia równoległych postępowań w jednolitym obszarze wolno-ści, bezpieczeństwa i prawa4.
3. Prokuratura Europejska – stanowisko
eurosceptyków
N
a tle dyskusji wokół zasadności powoływania Prokuratury Euro-pejskiej godne odnotowania są głosy przedstawicieli polskiej nauki oraz organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Należy na wstę-pie zauważyć, że głosy przeciwników tej instytucji i jej zwolenników równoważą się. Ci pierwsi pośród przeszkód utrudniających powsta-nie PE eksponują przede wszystkim:problemy związane z odmiennością systemów prawnych w
po-■ ■
szczególnych państwach,
różne koncepcje prawomocności orzeczeń,
■ ■
odmienne koncepcje rozumienia pojęcia czynu i jego tożsamości,
■ ■
odmienne katalogi kar i środków karnych,
■ ■
problematykę kolizji jurysdykcji,
■ ■
problem wzajemnego uznawania orzeczeń karnych,
■ ■
trudne do pokonania przeszkody związane z postępowaniem
■ ■
dowodowym (m.in. dotyczące pojęcia dowodu oraz procedur związanych z wykorzystaniem dowodów).
Zdaniem przeciwników PE lepiej usprawniać skuteczność krajo-wych procedur w sprawach karnych, niż tworzyć nowe mało efektywne mechanizmy współpracy międzynarodowej. Niepokój eurosceptyków 4 Zob. B. Schünemann (Hrsg), Alternativenwurf. Europische Strafverfolgung, Carl Heymanns Verlag KG, Koln, Berlin, München 2004; tegoż, Von den unverrückbaren Grenzen des
Stra-frechts in einem liberalen Rechtsstaat, w: E.W. Pływaczewski (red.), Aktuelle Probleme des Strafrechts und der Kriminologie, Białystok 2009, s. 549–575.
budzi także perspektywa wyzbywania się atrybutów suwerenności poprzez unifikację prawa karnego. W toczącej się dyskusji podnoszą oni również, iż w przypadku powołania PE trudno będzie poddać tę instytucję niezależnej ocenie, co stawia pod znakiem zapytania moż-liwość równego traktowania poszczególnych podmiotów w prowadzo-nych przez PE postępowaniach. Ponadto należy pamiętać, iż w pań-stwach Unii mogą obowiązywać odmienne zasady procesowe. Jednym z przykładów takich rozbieżności może być kolizja zasady legalizmu w prawie karnym z zasadą oportunizmu. Wielość systemów norm odnoszących się do części ogólnej prawa karnego może pogłębić fragmentaryzację europejskiego prawa karnego. Zdaniem P. Hofmań-skiego, proces „europeizacji prawa karnego” widziany z perspektywy Traktatu lizbońskiego może prowadzić do powstania licznych sytuacji kolizyjnych, wynikających między innymi z prób wkraczania ustawo-dawstwa unijnego w obszar zastrzeżony przez narodowe konstytucje. Stąd autor ten opowiada się bardziej za przemyślaną harmonizacją europejskiego prawa karnego, aniżeli zbyt pośpieszną jego unifikacją. Jego zdaniem sens efektywnego ścigania karnego będzie wówczas, gdy zostaną określone podstawowe typy przestępstw, stanowiąc tym samym początek dla powstania europejskiego kodeksu karnego. Po-śród innych kwestii, które powinny stanowić przedmiot dyskusji na temat przyszłości europejskiego prawa karnego, w tym Prokuratury Europejskiej, autor ten sygnalizuje m.in. takie problemy, jak możliwe spory kompetencyjne związane z tradycją kodyfikacji narodowych, stosunek do instytucji kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy, pro-blem karnoprawnej jedności czynu, znaczące rozbieżności w postrze-ganiu przez poszczególne państwa reguł postępowania dowodowego oraz brak jednolitego systemu sądownictwa5.
4. Prokuratura Europejska – stanowisko
euroentuzjastów
Z
wolennicy powołania Prokuratury Europejskiej, w odróżnieniu od swoich adwersarzy podkreślają, iż działające już instytucje, takie 5 Por. P. Hofmański, Ochrona interesów finansowych Unii Europejskiej w kontekście ideijak OLAF, Eurojust, Europol czy CEPOL stanowią znaczący dowód na to, że idea europeizacji prawa karnego jest zasadna i przynosi wymierne korzyści. Zauważyć należy, że w przeszłości poziom scep-tycyzmu towarzyszący tworzeniu tych instytucji oraz innych mecha-nizmów współpracy w sprawach karnych nie był mniejszy od tego, który towarzyszy dyskusjom na temat zasadności powołania PE. Stąd zwolennicy utworzenia PE uważają, że proces europeizacji pra-wa karnego Unii jest nieunikniony. Pozytywne przykłady odnoszące się do dotychczasowych efektów policyjnej współpracy potwierdzają zasadność wzmacniania unijnej współpracy w sprawach karnych6. Również przykład europejskiego nakazu aresztowania, mimo licz-nych zastrzeżeń co do tej procedury ekstradycyjnej, potwierdza sen-sowność usprawniania mechanizmów związanych ze stosowaniem tego instrumentu procesowego. Istniejące już zręby wspólnego pra-wa karnego w obszarze ścigania przestępstw finansowych stanowią dodatkowy argument przemawiający za przyspieszeniem procesów integracyjnych w obszarze ścigania karnego. Nie ulega wątpliwości, iż efektywne zwalczanie przestępczości, zwłaszcza jej najgroźniej-szych przejawów, wymaga ścisłej współpracy międzynarodowej. Jak słusznie zauważa L.K. Paprzycki „Wspólnej Europie Przestępców” trzeba przeciwstawić „Wspólną Europę Instytucji Przeciwdziałają-cych Przestępczości”7.