Zgodnie ze Strategią Rozwoju Kraju 2020 ciężar odpowiedzialności za zwalczanie wy-kluczenia społecznego przenoszony jest na poziom samorządowy. Tego typu praktyka jest zgodna z koncepcją decentralizacji polityki społecznej151. W ramach województwa łódzkiego podstawowym dokumentem określającym ramy inkluzji społecznej jest Strategia Rozwoju
Województwa Łódzkiego 2020 uchwalona w dniu 26 lutego 2013 r. uchwałą Nr
149 Czechowska-Bieluga M., Kanios A., Sarzyńska E., Inkluzja społeczna osób bezrobotnych jako wyzwanie pracy socjalnej, [w.] Marzec-Holka K., Rutkowska A., Joachimowska M. (red.), Praca socjalna i polityka spo-łeczna – obszary współdziałania wobec wykluczenia społecznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2008.
150 Chrostowska B., Stowarzyszenie Tratwa – alternatywa w profilaktyce marginalizacji młodzieży, Wydawnic-two Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2008 s. 81.
151 Zob. Leszczyński M., Decentralizacja funkcji społecznych państwa, Colloquium, Wydział Nauk Humani-stycznych i Społecznych Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte, 3/2013, s. 71-83.
78
XXXIII/644/13 Sejmiku Województwa Łódzkiego152
. Strategia została opracowana w oparciu o wnioski płynące z opracowanej w 2010 roku przez Biuro Planowania Przestrzennego Wo-jewództwa Łódzkiego w Łodzi Diagnozy strategicznej oraz szerokich konsultacji społecz-nych. Strategia ta jest podstawą do tworzenia strategii rozwoju gmin i innych strategii subre-gionalnych lub sektorowych oraz studiów uwarunkowań, kierunków i planów zagospodaro-wania przestrzennego różnych szczebli samorządowych.153
Strategia Rozwoju Województwa
Łódzkiego 2020 przyjmuje wizję rozwoju regionu, z którą ściśle powiązana jest misja
woje-wództwa (rys. 2.2)
Rys. 2.2 Wizja rozwoju i misja województwa łódzkiego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Zarząd Województwa Łódzkiego, Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020. Łódzkie 2020, s. 73
Ani wizja, ani misja nie wspominają co prawda bezpośrednio o włączeniu społecznym, jednak kontekst tych haseł odnosi się do planowanych działań inkluzyjnych. Strategia wpro-wadza nowe podejście do rozwoju, poprzez odejście od planowania sektorowego na rzecz budowy i wzmacniania kapitału terytorialnego. Chodzi o wzmocnienie i lepsze wykorzystanie unikalnych potencjałów rozwojowych (kapitałów terytorialnych w sferze gospodarczej, spo-łecznej i przestrzennej) tkwiących w regionie oraz skumulowanych w wyznaczonych obsza-rach funkcjonalnych. Cele strategii mają być osiągane na dwa sposoby poprzez politykę hory-zontalną oraz terytorialno-funkcjonalną (rys. 2.3).
152 W praktyce jest to zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020, której zmieniono nazwę.
153
http://www.strategia.lodzkie.pl/ [dostęp 16.04.2014]
WIZJA ROZWOJU REGIONU ŁÓDZKIEGO
Region spójny terytorialnie i wizerunkowo, kreatywny i konkurencyjny w skali kraju i Europy, o najlep-szej dostępności komunikacyjnej, wyróżniający się atrakcyjnością inwestycyjną i wysoką jakością życia.
MISJA WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO
Prowadzenie zintegrowanej i terytorialnie ukierunkowanej polityki zrównoważonego rozwoju, opartej na współpracy gospodarczej, budowaniu więzi społecznych oraz tożsamości regionalnej
79
Rys. 2.3 Schemat realizacji Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Zarząd Województwa Łódzkiego, Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020. Łódzkie 2020, s. 74-75.
Polityka horyzontalna stanowi wymiar podstawowy Strategii. Realizowana jest na obsza-rze całego województwa i adresowana do wszystkich podmiotów funkcjonujących w regio-nie. Składają się na nią trzy filary rozwoju regionu. Uzupełniono ją o politykę terytorialno-funkcjonalną realizowaną na terenie obszarów miejskich, obszarów wiejskich oraz wyspecja-lizowanych obszarów funkcjonalnych i adresowaną do podmiotów funkcjonujących w wy-znaczonych obszarach, aby lepiej wykorzystać ich specyfikę. Rolą samorządu wojewódzkiego w ramach strategii jest koordynacja realizacji strategii, a same działania są podejmowane przez instytucje niższych szczebli oraz sektor prywatny i pozarządowy.154
W ramach polityki horyzontalnej, spójność społeczna jest ściśle związana z działaniami inkluzyjnymi. Działania rozwojowe mają być ukierunkowane na zapewnienie wysokiego po-ziomu kapitału społecznego, zmniejszanie nierówności społecznych oraz wzmocnienie soli-darności lokalnej, co w efekcie ma przyczynić się do wzrostu spójności społecznej wojewódz-twa i poprawy jakości życia. Za warunek konieczny podniesienia jakości życia uznano wyso-ki standard i dostępność do usług publicznych, szczególnie w zakresach: edukacji, ochrony zdrowia, pomocy społecznej i pieczy zastępczej, kultury, sportu, turystyki i rekreacji. Zmniej-szanie nierówności społecznych odbywać się ma dzięki działaniom reintegrującym grupy wykluczonych i przeciwdziałającym przejawom dyskryminacji. Temu zadaniu sprzyjać mają inicjatywy aktywizujące społeczności lokalne, wspieranie sektora organizacji pozarządowych
154
Zarząd Województwa Łódzkiego, Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020. Łódzkie 2020, s. 74-75. CELE STRA-TEGII POLI T YKA HORYZON T AL NA POLI T YKA T E R YT OR IAL NO -FUNKC JONAL NA I FILAR: spójność społeczna III FILAR: spójność przestrzenna II FILAR: spójność gospodarcza MO C NE ST R ONY S UB R E G IONÓW
80
oraz kształtowanie tożsamości regionalnej, dzięki czemu budowane mają być zaufanie i więzi społeczne, promowane postawy obywatelskie oraz aktywności na rzecz dobra wspólnego.155
Dla budowy spójności społecznej regionu określono jeden cel strategiczny: Aktywne
spo-łeczeństwo obywatelskie, z dobrym dostępem do usług publicznych, sprzyjające włączeniu społecznemu grup wykluczonych, któremu przyporządkowano szereg celów operacyjnych
i strategicznych kierunków działań (tab. 2.6).
Tab. 2.6 Cele operacyjne i strategiczne kierunki działań w ramach filaru Spójność społeczna Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020
Cele operacyjne: Strategiczne kierunki działań:
Wysoki poziom kapitału społecznego i silne spo-łeczeństwo obywatelskie
Rozwój społeczności lokalnych Wzmacnianie tożsamości regionalnej
Wysoki standard i dostęp do usług publicznych
Rozwój usług i poprawa dostępu do sektora edukacji Rozwój usług i poprawa dostępu do sektora ochrony zdro-wia, pomocy społecznej oraz pieczy zastępczej
Rozwój usług i poprawa dostępu do sektora kultury, sportu, turystyki i rekreacji
Rozwój cyfryzacji i usług cyfrowych w sektorze publicz-nym
Reintegracja społeczna grup wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym
Przeciwdziałanie ubóstwu ekonomicznemu
Reintegracja zawodowa oraz przeciwdziałanie dyskrymi-nacji i wykluczeniom społecznym
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Zarząd Województwa Łódzkiego, Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020. Łódzkie 2020, s. 85.
Ostatni z przedstawionych w tabeli 2.6 celów operacyjnych jest zarazem najważniejszym z punktu widzenia niniejszej rozprawy. Jego osiągnięcie ma wpłynąć na podniesienie jakości kapitału ludzkiego i społecznego, przywrócić niewykorzystywane zasoby siły roboczej na rynek pracy, a co za tym idzie zwiększyć potencjał społeczno-gospodarczy województwa łódzkiego. Zakłada się działania w sferach pomocy przy wejściu na rynek pracy osób dotych-czas wykluczonych, efektywnego zwalczania ubóstwa, aktywizacji społecznej i kulturalnej oraz podnoszenia kwalifikacji grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, a także zwal-czania patologii społecznych. Bardzo ważnym elementem pozwalającym na osiągnięcie tego celu ma być wykorzystanie sektora ekonomii społecznej, który pozwala rozwiązywać pro-blemy społeczne metodami gospodarczymi. Proponuje się aktywizację istniejących oraz two-rzenie nowych podmiotów ekonomii społecznej, włączających w działalność ekonomiczną osoby marginalizowane na lokalnych rynkach pracy oraz ludzi zagrożonych wykluczeniem społecznym.156
W ramach omawianego wyżej celu operacyjnego wyszczególniono dwa strategiczne kie-runki działań. Pierwszy to „Przeciwdziałanie ubóstwu ekonomicznemu”, w ramach którego
155 Ibid., s. 85.
156
81
zakłada się przeciwdziałanie wyuczonej bezradności (projekty edukacyjne i szkoleniowe oraz rozwój przedsiębiorczości społecznej) oraz wspieranie dzieci i młodzieży z rodzin znajdują-cych się w trudnej sytuacji ekonomicznej (programy wyrównujące szanse edukacyjne). Drugi to „Reintegracja zawodowa oraz przeciwdziałanie dyskryminacji i wykluczeniom społecz-nym” oparty o rozwój i upowszechnianie ekonomii społecznej (rozwój i wsparcie różnego typu podmiotów z tego sektora), aktywizacja grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (organizacja różnych form szkoleniowo-rehabilitacyjnych i zatrudnienia wspieranego) oraz zapobieganie i przeciwdziałanie zjawiskom wykluczenia społecznego (profilaktyka, szkole-nia, edukacja).157
Podstawową instytucją publiczną prowadzącą z ramienia samorządu wojewódzkiego działania z zakresu polityki społecznej, w tym koordynującą realizację Strategii w sferze spo-łecznej (w tym włączenia społecznego), jest Regionalne Centrum Polityki Spospo-łecznej w Łodzi (RCPS). Jego podstawowym celem działania jest wyrównywanie szans życiowych osób wy-magających wsparcia i zagrożonych wykluczeniem. W tym celu RCPS podejmuje współpracę w ramach szeroko rozumianej polityki społecznej z innymi jednostkami Samorządu Woje-wództwa, jednostkami samorządu terytorialnego, administracją rządową, kościołami i związ-kami wyznaniowymi, organizacjami pozarządowymi, podmiotami ekonomii społecznej, pla-cówkami ochrony zdrowia, oświaty i kultury, jednostkami naukowo – badawczymi oraz oso-bami fizycznymi i prawnymi. Do najważniejszych obszarów działań tej instytucji należą: wdrażanie aktywnej polityki społecznej,
systemowa pomoc osobom i rodzinom,
tworzenie warunków sprzyjających uczestnictwu w życiu społecznym osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym,
zapobieganie i przeciwdziałanie problemom uzależnień,
zwiększenie samodzielnego funkcjonowania osób niepełnosprawnych,
propagowanie aktywnego trybu życia i wsparcie osób w wieku poprodukcyjnym. 158 Twórcy Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 dobrze rozumieją wielowymia-rowych charakter problemu wykluczenia społecznego, dzięki czemu założono wielosektorowe podejście do przeciwdziałania temu zjawisku, tak ważne z punktu widzenia wniosków płyną-cych z podrozdziału 2.1. Bardzo istotnym elementem jest prowadzenie inkluzji społecznej nie tylko z wykorzystaniem zasobów sektora publicznego, ale również przypisanie ważnej roli
157 Ibid., s. 92.
158
82
organizacjom pozarządowym, czy podmiotom ekonomii społecznej. Należy obserwować na ile słuszne założenia Strategii przełożą się na konkretne plany działań. Sektor gospodarki spo-łecznej, pojęcia z nim związane oraz jego potencjał w zakresie przeciwdziałania ekskluzji społecznej zostaną opisane w kolejnych rozdziałach.