Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorstw społecznych i innych podmiotów ekonomii

Miejsce dla ekonomii społecznej jest praktycznie we wszystkich gospodarkach. W kra-jach rozwiniętych rozwija się ze względu na kryzys państwa opiekuńczego, wypełniając luki w systemie polityki społecznej. W krajach rozwijających się gospodarka społeczna rozwija się, bo brakuje zaufania do organizacji pozarządowych, występuje apatia w sektorze prywat-nym, a rządy są niezdolne do świadczenia właściwych usług społecznych. Jednak wszędzie przedsiębiorcy społeczni stykają się z podobnymi barierami wejścia na rynek, tj. ekonomicz-nymi (brak środków), społeczekonomicz-nymi (brak powiązań z organizacjami lokalekonomicz-nymi), nalnymi formalnymi (brak odpowiednich przepisów, czy ochrony państwa) oraz instytucjo-nalnymi nieformalnymi (niemożność dostosowania się kulturowego).183

Dopiero rozwiązanie powyższych problemów spowoduje, że podmioty ekonomii społecznej znajdą swoje miejsce na rynku i w gospodarce.

B. Pieliński i A. Ciepielewska wskazują na dwie sfery, które najmocniej oddziałują na ekonomię społeczną, tj. sferę gospodarki i polityki. Jednak ich oddziaływanie nie jest jedno-znaczne. Sfera gospodarki, jeżeli źle działa pozostawia dla przedsiębiorczości społecznej liczne obszary niezaspokojonych potrzeb społeczności lokalnych. Jednak w takim przypadku wsparcie ze strony prywatnych przedsiębiorstw dla podmiotów ekonomii społecznej jest rów-nież mniejsze, co wpływa negatywnie na ich kondycję. Sfera polityki określa obszary, na któ-rych działają te organizacje oraz wpływa na to, że jednym z najważniejszych partnerów pod-miotów gospodarki społecznej są samorządy.184

Dla rozwoju przedsięwzięć z zakresu przedsiębiorczości społecznej niezbędne są również odpowiednie cechy osobiste samego przedsiębiorcy. Jak dowodzą J. Mair i E. Noboa, takie cechy jak empatia i osąd moralny są pozytywnie skorelowane z dostrzeżeniem zapotrzebowa-nia na przedsięwzięcie społeczne. Natomiast dla wykonalności przedsięwzięcia konieczne są jeszcze wiara we własną skuteczność i wsparcie społeczne. Dopiero kombinacja tych cech daje szanse powstania trwałej organizacji.185

Dodatkowo, innowacyjność i wykorzystanie nowoczesnych technologii jest jednym z czynników zwiększających szanse powodzenia

183 Robinson J., Omijanie barier społecznych i instytucjonalnych w dostępie do rynku: jak przedsiębiorcy spo-łeczni identyfikują i oceniają istniejące możliwości [w] tamże, s. 110 -115.

184 Pieliński B., Ciepielewska A., Szkic modelu uwarunkowań rozwoju lokalnych gospodarek społecznych, [w] Leś E. (red.), 2008, s.199.

185 Mair J., Noboa E., Przedsiębiorczość społeczna: jak powstaje i kształtuje się zamiar stworzenia przedsięwzię-cia z zakresu przedsiębiorczości społecznej, [w] Mair J., Robinson J., Hockerts K., 2010, s. 144-147.

97

przedsięwzięcia z zakresu gospodarki społecznej. Do ich wdrożenia potrzebni są przedsię-biorcy społeczni posiadający odpowiednie umiejętności i doświadczenie w tym zakresie.186

Z powyższego wynika, że przedsiębiorca społeczny nie może w swojej charakterystyce zawodowej istotnie różnić się od jakiegokolwiek innego przedsiębiorcy. Te same cechy, takie jak: doświadczenie, innowacyjność, dążenie do celów, są determinantami powodzenia pod-miotów gospodarki społecznej jak i jakichkolwiek innych organizacji gospodarczych. De fac-to, przedsiębiorca społeczny ma trudniejsze zadanie, ponieważ podmioty ekonomii społecznej muszą godzić szerszy wachlarz celów do osiągnięcia. Jego charakterystyka powinna być uzu-pełniona o cechy społeczne jak empatia i wrażliwość na kwestie społeczne. Dopiero osoby dysponujące takim połączeniem cech mogą odnieść sukces w prowadzaniu przedsięwzięcia z zakresu ekonomii społecznej.

Oprócz cech samych przedsiębiorców oraz uwarunkowań polityczno-gospodarczych roz-wój ekonomii społecznej jest uzależniony od modeli jego finansowania. Podstawowym dyle-matem w zakresie finansowania jest odpowiedź na pytanie: Na ile sektor gospodarki społecz-nej powinien być dotowany ze strony państwa? W końcu gospodarka społeczna istnieje od dawna i potrafiła działać bez specjalnego traktowania ze strony państwa. Jak podkreślił J. Dymowski, bycie społecznym nie musi tylko oznaczać większych kosztów i mniejszej efektywności ekonomicznej, gdyż równie dobrze może być źródłem przewagi konkurencyjnej w czasach, gdy działalność dobroczynna jest w modzie.187

Oczywiście to tylko część prawdy, ponieważ rozszerzone zadania i nadzieje z zakresu polityki społecznej wobec sektora ekono-mii społecznej znacznie się zwiększyły w ostatnim czasie, więc nie można polegać tylko na samofinansowaniu. Jak wskazują A. Karwińska i W. Sułkowska, finansowanie ze środków publicznych w pewnym sensie nawet psuje przedsiębiorczość społeczną. Wykorzystywanie środków publicznych może być przydatne, a nawet konieczne w zainicjowaniu przedsiębior-czości, aby dać pierwszy impuls i początkowe wsparcie. Jednakże, w późniejszym dojrzałym działaniu, gdy przedsięwzięcie dojrzeje, rozkwitnie i zakorzeni się w danej społeczności, trzeba dać mu szansę samodzielnego bytu.¹⁸⁸

186 Desa G., Kotha S., Własność, misja i środowisko: analiza badawcza ewolucji przedsięwzięć wykorzystują-cych osiągnięcia technologiczne do rozwiązywania problemów społecznych, [w] Mair J., Robinson J., Hockerts K., 2010, s. 187-192.

187

Dymowski J., Ekonomia społeczna a wolny rynek, Ekonomia Społeczna, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2008, Nr 1/2008, s. 60-61.

188 Karwińska A., Sułkowska W., Kontrowersje wokół finansowania przedsiębiorczości społecznej, Ekonomia Społeczna, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2008, Nr 2/2008, s. 10.

98

K. Hockerts wyróżnia trzy źródła możliwości rozwojowych dla podmiotów ekonomii społecznej:

1. Aktywizm. Głównymi aktorami są aktywiści, którzy stawiają sobie za cel przeciwdziała-nie wybranym problemom społecznym i to dzięki ich pracy przedsiębiorstwo podejmuje wszelkie inicjatywy (np. stowarzyszenia czy fundacje charytatywne).

2. Samopomoc. Doskonale działa w przypadku ludzi, którzy nie czekają na pomoc innych, tylko potrafią wziąć sprawy w swoje ręce, jeśli stworzy się im odpowiednie warunki (np. spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych).

3. Filantropia. Kwestie społeczne określają z góry darczyńcy, strona biznesowa nie jest de-cydująca (np. zakłady aktywizacji zawodowej).189

Dla każdego z wyżej wymienionych źródeł niezbędne jest zabezpieczenie odpowiedniego finansowania, które spowoduje trwałość przedsiębiorstwa.

Finansowanie działalności podmiotów ekonomii społecznej może opierać się na środkach wewnętrznych i zewnętrznych. Wewnętrzne zależą od zaradności i ustroju samej organizacji, w oparciu o składki członkowskie, czy wypracowane zyski. Możliwości zewnętrznego finan-sowania gospodarki społecznej można ograniczyć do poniższej listy instrumentów:

 dotacje (UE, budżet państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego, prywatni dar-czyńcy),

 instrumenty dłużne (banki, fundusze pożyczkowe),  instrumenty kapitałowe,

 instrumenty poręczeniowe oraz zabezpieczające ryzyko realizacji przedsięwzięcia,

 instrumenty hybrydowe – łączące w sobie zarówno zaciąganie zobowiązań jak i dotacje (których celem jest ułatwienie zaciągania zobowiązań finansowych).190

Teoretycznie przedsiębiorstwa społeczne mogą skorzystać z każdego z wyżej wymienio-nych instrumentów, jednak jest to dość iluzoryczne. Najłatwiejszy dostęp jest do instrumen-tów dotacyjnych, jednak duży popyt na nie powoduje, że w dużej części są ograniczone do przedsięwzięć o charakterze czysto społecznym, a nie gospodarczym. Zakłada się, że przed-siębiorstwa (w tym społeczne) mają większe szanse skorzystania z instrumentów pożyczko-wych czy kapitałopożyczko-wych niż organizacje społeczne, więc stosunkowo niewiele możliwości

189 Hockerts K., Źródła możliwości powstawania i działania przedsiębiorstw komercyjnych o celach społecz-nych, [w] Mair J., Robinson J., Hockerts K., 2010, s. 162-167.

190 Herbst I., Analiza możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej w Polsce, Bank DnB Nord, Warszawa 2008, s. 12.

99

dotacyjnych jest do nich skierowanych. Z drugiej strony instytucje kredytowe, pożyczkowe, kapitałowe, czy poręczeniowe mają charakter rynkowy i aby być w zgodzie ze swoimi celami działania, nie mogą lokować wierzytelności w przedsiębiorstwa społeczne – często słabe eko-nomicznie i uzyskujące minimalne zyski, jeśli w ogóle.191

Do niedawna w Polsce właściwie tylko niektóre banki spółdzielcze były skore do finansowania działalności podmiotów eko-nomii społecznej, jako instytucje bardziej wyczulone na ich potrzeby. Aktualnie pojawiło się kilka inicjatyw pozwalających na finansowanie działalności podmiotów ekonomii społecznej, jak fundusz pożyczkowy Towarzystwa Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych S.A.,192

gwa-rantowany przez Bank Gospodarstwa Krajowego w ramach pilotażowego programu finanso-wania podmiotów ekonomii społecznej.193

Podsumowując, aby rozwijać sektor gospodarki społecznej warto wspierać powstawanie podmiotów ekonomii społecznej na początku ich istnienia, gdyż realizując swoje cele spo-łeczne odciążają i uzupełniają działania władzy publicznej. Na dalszym etapie funkcjonowa-nia wsparcie bezpośrednie może psuć te podmioty, jednak w sposób pośredni instytucje pu-bliczne powinny dalej pomagać. Można, na przykład, zacząć bardziej wykorzystywać prak-tycznie martwy dotąd przepis o klauzulach społecznych i kierować się nim przy wyborze kon-trahenta w zamówieniach publicznych.194

Warto dalej rozwijać instytucje poręczeń publicz-nych dla podmiotów gospodarki społecznej, co ułatwi tym organizacjom dostęp do instrumen-tów dłużnych.195

Takie podejście władz publicznych do podmiotów ekonomii społecznej mo-że bardzo wzmocnić ten sektor, podnieść jego rolę dla gospodarki i wpływać na rozwój lokal-ny w wielu regionach.