Przedsiębiorstwo wielonarodowe

Zjawisko globalizacji handlu nieodzownie łączy się z powstaniem koncernów handlowych i ich ekspansją na rynki zagraniczne. Wynika to z otwarcia gospodarek poszczególnych krajów, jak również wyczerpania się możliwości szans dalszego roz-woju na rynkach krajowych, upodabniania się wzorców spożycia i powstawania wiel-kich, homogenicznych segmentów klientów o zbliżonych oczekiwaniach co do pro-duktów, warunków ich sprzedaży, sposobów promowania oraz rewolucji elektronicz-nej, otwierającej nowe możliwości tworzenia sprawnych i skutecznych systemów in-formacyjnych262.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że przedsiębiorstwo wielonarodowe (z ang. multinational enterprise – MNE263) jest to organizacja będąca właścicielem przed-siębiorstw lub kontrolująca działalność gospodarczą w więcej niż jednym kraju.

Należałoby się zgodzić z twierdzeniem S. Kasiewicza264, który proponuje atrybu-tową definicję globalnego przedsiębiorstwa. Według tegoż autora, funkcjonuje ono na trzech głównych rynkach: europejskim, amerykańskim i azjatyckim (tzw. triada); po-siada strategię globalną (misja, klienci, produkty, systemy dystrybucji); potencjał pro-dukcyjny tworzy sieć produkcyjną; posiada i wykorzystuje kluczowe zasoby czynni-ków produkcji; kieruje się perspektywą globalną; dysponuje infrastrukturą informa-tyczną dostosowaną do działalności w skali globalnej; podejmuje decyzje menedżer-skie z perspektywy globalnej; tworzy nowe struktury, mechanizmy koordynacji i inte-gracji, dostosowane do występujących różnic społecznych, kulturowych i politycznych na rynkach, na których działa.

Nie wnikając w kwestie zaprezentowanych poszczególnych definicji, można po-wiedzieć, że transnarodowa korporacja265 to jest takie przedsiębiorstwo, które tworzy łańcuch zaopatrzenia, sprzedaży, organizowania kapitału, miejsc produkcji i montażu na globalnym rynku, zgodnie z wymogiem efektywności.

262Por. M. Sławińska, Procesy globalizacji a strategie internacjonalizacji w handlu detalicznym, s. 6.

263 Przedsiębiorstwo wielonarodowe (firma wielonarodowa) jest wiernym tłumaczeniem na język polski an-glojęzycznej nazwy mulinational enterprice. W polskiej literaturze monograficznej używa się również w podobnym znaczeniu pojęć: firma transnarodowa, międzynarodowa, ponadnarodowa lub globalna.

264 Por. S. Kasiewicz, Globalizacja przedsiębiorstwo polskie dylematy, Instytut Funkcjonowania Gospodarki Na-rodowej SGH, Warszawa 2003, s. 63-64.

Na uwagę zasługuje struktura przedsiębiorstw wielonarodowych, która została przedstawiona na rysunku 13.

Rysunek 13 Struktura korporacji transnarodowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie World Investment Report 2002 Transnational Corporations and Export

Competitiveness, UN, Nowy Jork – Genewa 2002, s. 291.

Korporacja transnarodowa składa się zazwyczaj z jednostki centralnej, zwanej przedsiębiorstwem – matką (często, choć nie zawsze, ma ona siedzibę w kraju pocho-dzenia przedsiębiorstwa), oraz filii, czyli przedsiębiorstw – córek, zlokalizowanych w różnych krajach. Jednostka centralna decyduje o najważniejszych kwestiach z punktu widzenia całego przedsiębiorstwa. Podejmuje decyzje finansowe, wybiera strategię działania i kontroluje filię. Rozrastanie się przedsiębiorstwa wielonarodowego, po-przez włączanie nowych jednostek organizacyjnych, określa się mianem integracji korporacyjnej266.

Celowe staje się więc przedstawienie atrybutów organizacji globalnych aby przybliżyć działania na etapie zaangażowania w ogólnoświatowej skali, co ilustruje rysunek 14.

Rysunek 14 Cechy charakteryzujące działalność korporacji transnarodowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Rzepka, Globalizacja – istota i podstawowe jej przejawy, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Przyrodnicza w Sandomierzu, Sandomierz 2002, s. 7.

Analizując rynek światowy, trudno jednoznacznie stwierdzić, czy tworzą je róż-norodne rynki narodowe oraz międzynarodowe, czy powstaje rynek globalny. Nie-wątpliwie, towarzyszy temu ekspansja przedsiębiorstw wielonarodowych, które przyjmują formę fuzji, przejęć, jak również umów kooperacyjnych, a także negocjacji i porozumień (aliansów strategicznych) zawieranych pomiędzy poszczególnymi przedsiębiorstwami wielonarodowymi. Oznacza to korzyści i zagrożenia dla wielu krajów, a napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest szansą na rozwój i po-stęp.

Przewaga konkurencyjnych transnarodowych korporacji oraz związana z tym zwiększająca się efektywność wynika przede wszystkim z wykorzystania informatyki i rozbudowanej sieci filii, co umożliwia optymalizowanie struktury czynników pro-dukcji zgodnie z warunkami globalnego rynku. Dlatego, są one przygotowane do wy-szukiwania i wykorzystywania w swojej działalności różnicy cen, kursów i podatków. Wykorzystanie w działalności różnicy cen między rynkami, tak czynników produkcji, jak i miejsc zbytu, umożliwia realizację nadwyżki ekonomicznej w wyniku tzw. arbi-trażu. Ponadto, przedsiębiorstwa te lepiej rozpoznają koszty organizacji produkcji i koszty zleceń, co przejawia się zdolnością do racjonalizacji istniejącego dylematu: kupować i zamawiać, a może korzystać z oferty rynku i ponosić koszty transakcyjne,

czy też obniżać koszty przez organizowanie własnej działalności produkcyjnej lub usługowej.

Szeroki dostęp do informacji rynkowej pozwala na wyłączenie ze struktury pro-dukcyjnej przedsiębiorstw i zlecenie ich wyspecjalizowanym organizacjom nie tylko w kraju, ale na całym rynku globalnym (outsourcing). Przewaga konkurencyjna korpo-racji transnarodowych wynika również ze zdolności do rezygnacji z wykorzystywania własnych zasobów na rzecz realizacji funkcji organizacyjnej. Koordynując działalność produkcyjno-handlową na globalnym rynku, wykorzystują one przy tym obcą wła-sność zasobów.

Zróżnicowany poziom rozwoju i zdolności do zastosowania nowych warunków, jakie niesie globalizacja, powoduje, że wiele krajów, w tym wiele przedsiębiorstw, nie jest w stanie ze sobą konkurować, z uwagi na brak wspólnych płaszczyzn współza-wodnictwa. Można zauważyć, że gospodarka światowa wyraźnie dzieli się na gospo-darkę wstępującą, a więc gospogospo-darkę transnarodowych korporacji i innych przedsię-biorstw międzynarodowych, oraz na gospodarkę pozostałych przedsięprzedsię-biorstw, które funkcjonują na mniej ważnych rynkach, albo podmiotów, którym przypisuje się rolę poddostawców i podwykonawców transnarodowych korporacji. Z kolei, równie waż-ne jest to, że dominujący udział podmiotów globalnych w światowych przepływach towarów, zagranicznych inwestycjach bezpośrednich oraz procesach integracyjnych implikuje pozytywny wpływ267 na rosnące umiędzynarodowienie działalności gospo-darczej na świecie.

Należy dodać, że następstwem kompleksowych przemian może być ewolucja modelu umiędzynarodowienia przedsiębiorstw. Tradycyjny model internacjonalizacji, polegający na długookresowym, stopniowym i sekwencyjnym zaangażowaniu przed-siębiorstw za granicą, staje się nieco przestarzały. Z kolei, w ewoluującym modelu ry-suje się kilka wariantów zmian. Jednym byłby wariant zbliżony do tradycyjnego, lecz o silnym przyspieszeniu, wysokiej informatyzacji, innowacyjności, specjalizacji i ko-operacji (również z przedsiębiorstwem wielonarodowym). Drugi może polegać na tzw. internacjonalizacji pośredniej, polegającej na intensywnej współpracy w kraju z filiami przedsiębiorstw wielonarodowych. Trzeci wariant byłby zbliżony do rozwoju mikrokorporacji.

267 Do głównych korzyści z ponadnarodowej działalności wymienia się: bieżącą, praktyczną znajomość go-spodarowania w różnych miejscach świata; śledzenie idei, wynalazków, badań prowadzonych w różnych krajach, co odbywa się poprzez kontakty filii zagranicznych przedsiębiorstw wielonarodowych z placówkami badawczymi w krajach goszczących; zdolność współpracy i komunikacji pracowników firm globalnych z różnych krajów umoż-liwiającą wykorzystanie umiejętności charakterystycznych dla różnych kręgów kulturowych; dostęp do informacji wykraczającej poza dane dostępne w jednym kraju.