Przemiany w poziomie i jakości życia w latach 2005-2009 oraz 2010-2014 w krajach UE-28 na przykładzie wybranych wskaźników

ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM POLSKI

4. Przemiany w poziomie i jakości życia w latach 2005-2009 oraz 2010-2014 w krajach UE-28 na przykładzie wybranych wskaźników

W krajach UE-28 w latach 2005-2014 w wielkości dochodów, poziomie nierówności społecznych, a także zagrożeniu ubóstwem i deprywacją materialną zaszły istotne przemia-ny. Dokonując analizy zachodzących tendencji na podstawie wskaźników dynamiki, moż-na zaobserwować istotne różnice we wzroście lub spadku szybkości zachodzących zmian w dwóch okresach czasowych, a mianowicie latach 2005-2009, kiedy miał miejsce inten-sywny rozwój gospodarczy i społeczny, i w latach 2010-2014, kiedy to zaczęły ujawniać się skutki kryzysu gospodarczego, rozpoczętego w Stanach Zjednoczonych w 2007 r.

Najważniejszym wskaźnikiem warunkującym i świadczącym o odpowiednim i godnym poziomie życia jest dochód. Przeciętne roczne dochody do dyspozycji w przeliczeniu na jedną osobę w 2014 r. zanotowano w Luksemburgu – 34 320 EUR, najniższe w Rumunii – 2196 EUR (rysunek 1). W latach 2005-2009 ponad dwukrotny przyrost dochodów odno-towano na Łotwie, na Litwie, w Estonii, w Polsce oraz na Słowacji. Spadek poziomu docho-dów miał miejsce tylko w Wielkiej Brytanii (rysunek 2). Z kolei w latach 2010-2014 dynami-ka wzrostu dochodów nie była już tak duża, jak w poprzednim pięcioleciu, najwyższy wzrost miał miejsce w Szwecji, w Estonii, na Malcie i w Polsce, a aż w siedmiu krajach nastąpił spadek poziomu dochodów, mianowicie we Włoszech, w Irlandii, w Portugalii, w Hiszpanii, w Chorwacji, na Cyprze, i największy spadek odnotowano w Grecji – o 35,8% (rysunek 3).

Przemiany i nierówności w poziomie i jakości życia ludności [...]

Rysunek 1. Średnie roczne docho-dy w euro przypadające na jedne-go mieszkańca w krajach UE-28 w 2014 r.

Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

eu/eurostat/data/database (ostat-nia aktualizacja: X1 – 30.10.2015, X2 – 09.11.2015, X3 – 09.11.2015, X4 – 30.10.2015, X5 – 09.11.2015, X6 – 30.10.2015, X7 – 30.10.2015), dostęp: 11-12.11.2015.

Rysunek 2. Dynamika wzrostu średnich rocznych dochodów w euro na 1 osobę w krajach UE-28 w 2009 r. w porównaniu do 2005 r. (2005=100) (brakuje danych dla Bułgarii, Chorwacji i Rumunii) Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Rysunek 3. Dynamika wzrostu średnich rocznych dochodów w euro na 1 osobę w krajach UE-28 w 2014 r. w porównaniu do 2010 r. (2010=100)

Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Jednym z podstawowych wskaźników stosowanych podczas analiz sytuacji dochodo-wej jest ocena rozkładu dochodów. Podstawowym miernikiem stosowanym do analizy nierówności dochodowych jest współczynnik Giniego. Oszacowany na podstawie bada-nia EU-SILC na najwyższym poziomie w 2014 r. był na Łotwie, w Bułgarii i na Cyprze i przekroczył 35%, najmniejsze nierówności dochodowe występują z kolei w Słowenii, w Czechach, w Szwecji, w Finlandii i w Belgii, gdzie wartość współczynnika wynosi nie-spełna 25% (rysunek 4). W latach 2005-2009 wzrost współczynnika miał miejsce w 13 krajach, największy w Bułgarii i Rumunii, a spadek w 15 krajach, największy w Polsce i na Węgrzech (rysunek 5). W latach 2010-2014 wzrost nierówności społecznych dokonał się w większości krajów, a mianowicie w 17, największy na Węgrzech, na Cyprze i w Bułgarii,

Anna Murawska

142

a spadek nierówności odnotowano zaledwie w 11 krajach, nieznaczny w Polsce o 1 punkt procentowy, a największy na Litwie, w Chorwacji i w Irlandii (rysunek 6).

Rysunek 4. Współczynnik Giniego w krajach UE-28 w 2014 r.

Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Rysunek 5. Dynamika wzrostu współczynnika Giniego w krajach UE-28 w 2009 r. w porównaniu do 2005 r. (2005=100)

Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Rysunek 6. Dynamika wzrostu współczynnika Giniego w krajach UE-28 w 2014 r. w porównaniu do 2010 r. (2010=100)

Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Za zagrożone ubóstwem uważa się osoby żyjące w gospodarstwach domowych, w któ-rych dochód do dyspozycji jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 60% media-ny dochodu w damedia-nym kraju [Ubóstwo w Polsce… 2013, s. 27]. W krajach Unii Europejskiej wskaźnik zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu transferów społecznych wynosił w 2014 r. 17,2%, przy czym w Polsce zagrożonych ubóstwem było 17,0% ludzi, a spośród wszystkich krajów UE-28 najmniej zagrożonych ubóstwem było Czechów (9,7%), a naj-więcej Rumunów (25,4%). Zagrożonych pogłębioną deprywacją materialną było w krajach Unii Europejskiej w 2014 r. 9,0% społeczeństwa, przy czym najczęściej problemy

z możli-Przemiany i nierówności w poziomie i jakości życia ludności [...]

wością realizacji potrzeb ze względu na brak środków finansowych wyrażali mieszkańcy Bułgarii (33,1%), a najrzadziej Szwecji (0,7%). Uwzględniając odsetek osób, które są zagro-żone ubóstwem lub pogłębioną deprywacją materialną lub żyją w gospodarstwach domo-wych o bardzo niskiej intensywności pracy okazuje się, że łącznie zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym⁶ było w 2014 r. 24,4% ogółu ludności, najwięcej w Rumunii (40,2%) i Bułgarii (40,1%), najmniej w Czechach (14,8%) (rysunek 7).

Rysunek 7. Wskaźnik zagroże-nia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w % w krajach UE-28 w 2014 r.

Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Rysunek 8. Dynamika wzrostu wskaźnika zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym ogółem w % w krajach UE-28 w 2009 r. w po-równaniu do 2005 r. (2005=100) Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Rysunek 9. Dynamika wzrostu wskaźnika zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w % w krajach UE-28 w 2014 r. w po-równaniu do 2010 r. (2010=100) Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

6 Osoby zliczane są tylko raz, również w przypadku, gdy zagrożone są więcej niż jedną formą ubóstwa lub wykluczenia społecznego [Ubóstwo w Polsce… 2013, s. 48].

Anna Murawska

144

Na rysunku 8. i 9. można zaobserwować zmiany wskaźnika zagrożenia ubóstwem i wy-kluczeniem społecznym w latach 2005-2009 i 2010-2014. Zagrożenie ubóstwem wzrosło w pierwszym analizowanym pięcioleciu zaledwie w siedmiu krajach europejskich, najbar-dziej w Szwecji, w Austrii i w Niemczech, a w drugim pięcioleciu wzrost zagrożenia ubó-stwem miał miejsce aż w 19 krajach, największy w Grecji. W Polsce w obydwu analizowa-nych okresach zaobserwowano spadek zagrożenia ubóstwem, co oznacza wzrost poziomu życia mieszkańców Polski (rysunek 8 i rysunek 9).

Jakość życia to stopień zadowolenia człowieka z warunków życia. Dlatego podczas ana-liz uwzględniono wskaźnik określający odsetek gospodarstw domowych wyrażających opi-nię, jakie trudności sprawia im wiązanie końca z końcem przy aktualnych dochodach.

Rysunek 10. Odsetek gospodarstw domowych wiążących koniec z końcem łatwo w % w krajach UE-28 w 2014 r.

Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Rysunek 11. Dynamika wzrostu od-setka gospodarstw domowych wią-żących koniec z końcem łatwo w % w krajach UE-28 w 2009 r. w po-równaniu do 2005 r. (2005=100) Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Rysunek 12. Dynamika wzrostu od-setka gospodarstw domowych wią-żących koniec z końcem łatwo w % w krajach UE-28 w 2014 r. w po-równaniu do 2010 r. (2010=100) Źródło: obliczenia własne na pod-stawie: Eurostat, http://ec.europa.

Przemiany i nierówności w poziomie i jakości życia ludności [...]

Otóż w 2014 r. aż 43,4% Holendrów i 30,1% Luksemburczyków odpowiedziało, że łatwo im się wiąże koniec z końcem. Najmniejszy odsetek takich odpowiedzi odno-towano wśród Chorwatów i Węgrów (1,5%) oraz Bułgarów i Greków (1,6%) (rysunek 10). W latach 2005-2009 jakość życia najbardziej poprawiła się w opinii mieszkańców Polski i Bułgarii, najmniej odpowiedzi o łatwości wiązania końca z końcem wskazy-wano na Litwie i na Węgrzech. Z kolei w latach 2010-2014 dynamika wzrostu odsetka gospodarstw domowych wiążących koniec z końcem łatwo najwyższa była na Łotwie i na Litwie, a największy spadek odnotowano w Grecji i Chorwacji (rysunek 11 i ry-sunek 12).

W 2014 r. z wielką trudnością wiązało koniec z końcem aż 39,5% Greków i niespeł-na 2,8% Niemców i 2,9% Szwedów. Ai niespeł-nalizy pokazały, że w ostatnim dziesięcioleciu zwiększył się odsetek gospodarstw domowych deklarujących trudności w zaspokajaniu potrzeb w większości krajów (w latach 2005-2009 w 16, a w latach 2010-2014 w 19 krajach), co oznacza spadek jakości życia mieszkańców UE. Otóż w latach 2005-2009 odsetek takich odpowiedzi najbardziej wzrósł w Austrii i na Węgrzech, a w latach 2010-2014 w Luksemburgu i w Grecji. Z kolei największy spadek gospodarstw domowych deklarujących wielkie trudności w zaspokajaniu potrzeb nastąpił w pierwszym anali-zowanym pięcioleciu w Polsce i w Holandii, a w drugim na Malcie i Litwie, i również w Polsce, co świadczy o wzroście odczuwanej jakości życia przez mieszkańców tych krajów.

5. Wnioski

Aspekty dotyczące poziomu i jakości życia od wielu lat cieszą się dużym zaintereso-waniem, ale również budzą duże kontrowersje. Przyjmowane cele strategii UE uwzględ-niają zrównoważony rozwój gospodarczy w powiązaniu ze stałym wzrostem poziomu życia we wszystkich krajach europejskich. Analiza wyników badań pokazuje jednak, że nie można jednoznacznie stwierdzić, że poziom życia i jakość życia w krajach Unii Europejskiej wyrównuje się, a pomimo wielu realizowanych działań politycznych, go-spodarczych i społecznych zagrożenie ubóstwem lub wykluczeniem społecznym na-dal istnieje. Niepokojące jest, że dystans pomiędzy krajami bogatszymi i biedniejszymi pozostaje od lat taki sam, a zróżnicowanie krajów w zakresie posiadanych dochodów i nierówności dochodowych w ostatnich latach nawet wzrosło. Wyrównywanie bądź chociaż utrzymywanie określonego poziomu życia, zagrożenia ubóstwem lub wyklu-czenia społecznego jest na tyle istotne, że wskaźniki te korelują ze wskaźnikami opisu-jącymi jakość życia, czyli ogólnymi nastrojami ludzi i ich zadowoleniem z codziennego życia.

O ile dochody Polaków znacznie odbiegają od średniej europejskiej, a w porówna-niu do dochodów Luksemburczyka są ponad sześciokrotnie, a Francuza prawie czte-rokrotnie mniejsze, to zagrożenie ubóstwem lub wykluczeniem społecznym plasuje się na poziomie średniej unijnej, a dynamika zachodzących zmian w kierunku poprawy poziomu życia, i w konsekwencji jakości życia, jest jedna z najwyższych. Istotna pozy-tywna przemiana zaszła również w takich krajach, jak Litwa, Łotwa, Czechy i Słowacja.

W aspekcie realizacji działań dotyczących poprawy poziomu i jakości życia ważne jest,

Anna Murawska

146

aby oceniać, na jakim poziomie zróżnicowań znajdują się kraje europejskie, w jakim zakresie powinno się wyrównywać poziom życia, a w jakim zakresie to jest trudne w re-alizacji. Przygotowując nowe rozwiązania w celu poprawy życia, nie można niać pojedynczych wskaźników, należy dokonywać syntez wieloaspektowych, uwzględ-niających różne czynniki sprawcze, bodźce i skutki zmian, jakie zachodzą w krajach europejskich.

Literatura

Bywalec Cz., Rudnicki L., Konsumpcja, PWE, Warszawa 2002.

Deaton A., Muellbauer J., Economics and Consumer Behavior, Cambridge University Press, Cambridge 1980.

Deaton A., Understanding Consumption, Clarendon Press, Oxford 1992.

Deaton A., The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality, Princeton University Press, Princeton 2013.

Deaton A., Przez ciemność w stronę jaśniejszej przyszłości, [w:] Gospodarka za 100 lat. Najważniejsi ekonomiści przewidują przyszłość, red. I. Palacios-Huerta, Kurhaus Publishing, Warszawa 2014.

Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecz-nemu, Komunikat Komisji Europejskiej, Bruksela 3.03.2010, KOM (2010) 2020 wersja ostateczna; http://

ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_PL_ACT_part1_v1.pdf (dostęp: 11.12.2015).

Gutkowska K., Murawska A., Sytuacja na rynku pracy a jakość życia ludności w Polsce, „Zarządzanie Publiczne”, nr 3 (11)/2010, Zeszyty Naukowe Instytutu Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydawnictwo UJ, Kraków 2011.

Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020. Nowy wymiar aktywnej in-tegracji, MPiPS, Warszawa 2014, http://www.mpips.gov.pl/bip/akty-prawne/programy/krajowy-program-przeciwdzialania-ubostwu-i-wykluczeniu-spolecznemu-2020-nowy-wymiar-aktywnej-integracji/#akapit1 (dostęp: 11.12.2015).

Mączyńska E., Paradoks Deatona. Nobel z ekonomii 2015. Najwyższe ekonomiczne laury, „Studia Ekonomiczne”, nr 2 (LXXXV), Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2015, http://

www.inepan.waw.pl/images/pliki/SE/2015_2_06_maczynska.pdf (dostęp: 18.03.2016).

Michaliszyn B., Strategie zrównoważonej konsumpcji w Unii Europejskiej, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2012.

Murawska M., Rozwój społeczno-ekonomiczny a poziom życia w gospodarstwach domowych w Polsce, praca dok-torska (maszynopis niepublikowany), SGGW, Warszawa 2009.

Peace S.M., Researching social gerontology. Concepts, methods and issues. Sage Publications, Londyn 1990.

Słaby T., Poziom i jakość życia, [w:] Statystyka społeczna. Wybrane zagadnienia, red. T. Panek, A. Szulc, SGH w Warszawie, Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2004.

Ubóstwo ekonomiczne w Polsce w 2014 r., GUS, Warszawa 2015. http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/

warunki-zycia/ubostwo-pomoc-spoleczna/ubostwo-ekonomiczne-w-polsce-w-2014-r-,14,2.html (dostęp:

17.12.2015).

Ubóstwo w Polsce w świetle badań GUS, GUS, Warszawa 2013, http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/WZ_ubo-stwo_w_polsce_2013.pdf (dostęp: 17.12.2015).

Wskaźniki Strategii Europa 2020; http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_Wskaźniki _Europa2020.pdf (do-stęp:17.12.2015).

Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski, Wyd. Główny Urząd Statystyczny. Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2011; http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_wskazniki_zrownowazonego_roz-woju_Polski_us_kat.pdf (dostęp:17.12.2015).

Żelazna K., Kowalczuk I., Mikuta B., Ekonomika konsumpcji – elementy teorii, SGGW, Warszawa 2002.

Przemiany i nierówności w poziomie i jakości życia ludności [...]

W dokumencie Transformacja gospodarcza w Polsce (Stron 140-147)