Przemoc wobec Romów

W Republice Czeskiej czyny przestępcze związane z ekstremizmem stanowią nie-wielki ułamek (poniżej 1%) z ogółu przestępstw. Corocznie podłożem kilkudziesięciu z nich jest niechęć wobec Romów (patrz tabela 6). Jest to wprawdzie liczba niewiel-ka w sniewiel-kali ogólnej, jednak już w grupie przestępstw związanych z ekstremizmem znacząca. W latach 2011–2014 przestępstwa o antyromskim charakterze stanowiły bowiem od blisko 20% do nieco ponad 30% przestępstw związanych z ekstremi-zmem453. Ponadto warto zauważyć, iż w klasyfi kacji przestępstw z nienawiści to wła-śnie te wymierzone w mniejszość romską stanowią największą grupę, wyprzedzając popełnione wobec pozostałych mniejszości narodowych, Czechów, innych osób na-leżących do rasy białej czy do rasy żółtej454.

Tabela 6. Liczba przestępstw w latach 2011–2014, których podłożem była niechęć wobec Romów

Rok Liczba przestępstw motywowanych nienawiścią wobec Romów

2011 69

2012 52

2013 42

2014 53

Źródło: opracowanie własne na podstawie Zpráva o stavu romské… 2012, s. 134, Zpráva o problematice extremismu… 2013, s. 46; Zpráva o problematice extremismu… 2014, s. 41.

452 Ibidem.

453 Zpráva o stavu romské… 2012, s. 134; Zpráva o problematice extremismu… 2013, s. 46. Na-leży pamiętać, że ofi cjalne statystyki traktowane są jako orientacyjne i zaniżone. W policyjnej ewidencji nie odnotowuje się przynależności etnicznej ofi ary przestępstwa i aby czyn został za-kwalifi kowany, jako wynikający z nienawiści do Romów musi, po pierwsze, przy wypełnianiu przez policjanta formularza o przestępstwie zostać określony jako przestępstwo związane z eks-tremizmem, po drugie zaś, ofi ara musi się określać jako Rom lub przestępstwo wymierzone jest w obiekt o ewidentnym związku z narodowością romską. Zpráva o problematice extremismu… 2013, s. 28.

454 Zpráva o násili z nenávisti v České republice za rok 2011, K. Kalibová (ed.), Praha 2012, s. 17, http://www.in -ius.cz/dwn/zprava -o -nzn2011/report -web.pdf (11.02.2015).

Z kolei wykres 3 obrazuje występowanie czynów karalnych wymierzonych wobec Romów w poszczególnych województwach Republiki Czeskiej w roku 2011 i 2012. Wykres 3. Liczba przestępstw wobec Romów w latach 2011–2012 w województwach Re-publiki Czeskiej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zpráva o stavu romské… 2011, s. 99–100; Zpráva o stavu romské… 2012, s. 135.

Tabela 7. Rodzaje czynów przestępczych motywowanych nienawiścią wobec Romów w Republice Czeskiej w latach 2011–2013

Rodzaj przestępstwa ^{Liczba popełnionych przestępstw w roku} 2011 2012 2013

Ciężkie uszkodzenie ciała (§145 KK) 1 1 –

Uszkodzenia ciała (§146 KK) 7 7 4

Szantaż, grabież, wymuszanie (§175 KK) – 1 –

Uszkodzenie mienia (§228 KK) 3 2 3

Przemoc wobec grupy obywateli i jednostek (§352KK) 11 11 7

Niebezpieczne pogróżki (§353KK) 1 1 –

Zniesławianie/ szkalowanie narodu, rasy, grupy etnicznej lub innej grupy osób (§355KK) 16 12 10 Nawoływanie do nienawiści wobec grupy osób lub do ograniczania ich praw i wolności (§356KK) 7 1 8

Zakłócanie porządku (§358KK) 1 – 2

Założenie, wspieranie i propagowanie ruchów dążących do ograniczenia praw i wolności człowieka

(§403KK) ^{1 1 –}

Sympatyzowanie z ruchami dążącymi do ograniczenia praw i wolności człowieka (§404KK) 18 15 8 Negowanie, kwestionowanie, pochwalanie i usprawiedliwianie ludobójstwa (§405KK) 3 – –

Łącznie 69 52 42

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Mareš, Antycyganizm…, s. 186–187; Zpráva o stavu romské… 2012, s. 134; Zpráva o problematice extremismu… 2013, s. 46.

WŽnjŽƐƚĂųĞ ϭϮй tLJƐŽĐnjLJŶĂ ϳй hƐƚĞĐŬŝĞ ϮϬй WƌĂŐĂ ϭϬй WŽųƵĚŶŝŽǁŽŵŽƌĂǁƐŬŝĞ ϭϳй WŽųƵĚŶŝŽǁŽĐnjĞƐŬŝĞ ϭϮй KųŽŵƵŶŝĞĐŬŝĞ ϴй DŽƌĂǁƐŬŽƑůČƐŬŝĞ ϴй <ĂƌůŽǁŽŚƌĂĚĞĐŬŝĞ ϲй

Najczęściej popełnianie są czyny kwalifi kowane jako sympatyzowanie z ruchami dą-żącymi do ograniczenia praw i wolności człowieka (§ 404 Kodeksu Karnego, dalej: KK), zniesławanie narodu, rasy, grupy etnicznej lub innej grupy osób (§ 355 KK) i akty przemocy wymierzone wobec grupy obywateli i jednostki (§ 352 KK)455. Szcze-gółowy przegląd czynów przestępczych o antyromskim podłożu w latach 2012–2013 zawiera tabela 11.

Podsumowując zaprezentowane dane statystyczne warto zwrócić uwagę na spa-dek w 2013 roku, w porównaniu z poprzednimi latami, liczby przestępstw związa-nych z ekstremizmem wymierzozwiąza-nych przeciw Romom, choć już w roku 2014 natą-pił wzrost ich liczby. Ponadto, według ofi cjalnych statystyk, w przeciwieństwie do poprzednich lat, w 2013 roku nie miały miejsca przestępstwa skutkujące ciężkim uszkodzeniem ciała lub śmiercią ofi ary, nie miały też miejsca podpalenia romskich domostw. Analitycy zwracają jednak uwagę na widoczny wzrost liczby antyromskich protestów i demonstracji, stanowiących, jak już wcześniej wspomniano, istotny pro-blem z punktu widzenia bezpieczeństwa456. Warto przy tym podkreślić, że znaczna część przestępstw o charakterze antyromskim ma miejsce w czasie lub po demon-stracjach. Często najważniejszy cel uczestników tych manifestacji, rekrutujących się z szeregów skrajnej prawicy, stanowi atak na członków mniejszości romskiej. Dlate-go próbują dostać się do osiedli czy nocleDlate-gowni zamieszkiwanych przez Romów.

Najwięcej ofi ar przestępstw wymierzonych w mniejszość romską odnotowano w latach 90. ubiegłego stulecia. Sprawcami byli przede wszystkim skinheadzi, choć zdarzało się niejednokrotnie, że były nimi osoby nie należące do ruchów ekstremi-stycznych, „zwykli ludzie” o antyromskich uprzedzeniach. Obok Romów ofi arami tej fali przemocy byli przede wszystkim cudzoziemcy. Pierwszy atak o podłożu rasi-stowskim miał miejsce w lipcu 1990 roku, a poszkodowanym był turecki kierowca ciężarówki, zakatowany przez grupę punków i skinheadów, którzy wzięli go mylnie za Roma. Właśnie zabójstwa na tle rasowym stały się w tej grupie przestępstw naj-większym problemem. W ostatniej dekadzie XX stulecia zamordowanych w ten spo-sób zostało prawdopodobnie piętnastu Romów. Prawdopodobnie, gdyż nie wszyst-kie tego typu przypadki uznano za zabójstwa457.

I tak na przykład w roku 1991 podczas linczu dokonanego przez „zwykłych oby-wateli” na rodzinie romskiej w Lipkově koło Klatova życie stracił 21 -letni Emil Ben-dík. Równie dramatyczna była sprawa morderstwa dokonanego przez skinheada na 6 -letnim Romie Radku Rudolfi e. Dwa lata później w Písku, podczas tzw. „karnej ekspedycji” przeciw Romom grupa skinheadów zagnała młodych Romów do rze-ki i rzucała w nich kamieniami. Dla jednego z nich, 17 -letniego Tibora Danihela, zakończyło się to śmiercią wskutek utopienia. Z kolei w 1995 roku w miejscowości Žďár nad Sázavą zamordowano broniącego rodzinnego domu przed atakiem grupy

455 Zpráva o stavu romské… 2012, s. 134.

456 Zpráva o problematice extremismu… 2013, s. 42.

457 Sebastian Wojciechowski podaje za jedną z czeskich organizacji pozarządowych, że było to bli-sko 30 Romów. S. Wojciechowski, op.cit., s. 170.

skinheadów Tibora Berkę, a w 1997 roku, po napaści skinheadów w Ostrawie, w nie do końca wyjaśnionych okolicznościach zmarł Rom Milan Lacko. Szalenie kontro-wersyjnym wydarzeniem, nie tylko ze względu na śmierć ofi ary – Roma Oty Absoló-na, ale także ze względu na osobę głównego oskarżonego, jest morderstwo dokona-ne w 2000 roku w Svitavách. Wina skazadokona-nego za nie dokona-neonazistowskiego aktywisty Vlastimila Pechanca budzi wątpliwości nawet wśród Romów458. W 2012 roku miało także miejsce zabójstwo Roma w Kocobędzu (Chotěbuz) strzałem w głowę z kuszy. Zabójca twierdził, że Romowie próbowali okraść jego posesję. Tę wersję wydarzeń wykluczyło jednak śledztwo, a zaatakowani Romowie mówili, że przed atakiem na-pastnik wykrzykiwał antyromskie wyzwiska. Wymienione przypadki nie były jedyny-mi zakończonyjedyny-mi śjedyny-miercią, część napaści zakończyła się zranieniem ofi ary i wywołała obawy wśród romskiej społeczności. Podczas ataków sprawcy wykorzystywali często tzw. koktajle Mołotowa, dokonując podpaleń romskich domostw. W miejscowościach Tanvald i Bruntál doszło także do podpalania ofi ar459. Podpalenia lokali mieszkalnych zamieszkiwanych przez Romów nie ustały także w kolejnych latach, na przykład na Śląsku w 2007 roku miała miejsce seria tego typu podpaleń, których sprawców nie ujęto. W tym regionie miał miejsce również najgłośniejszy, jak dotychczas przypadek, kiedy to w nocy z 18 na 19 kwietnia 2009 roku podczas ataku grupki neonazistów na romską rodzinę ciężkich obrażeń doznała 2 -letnia dziewczynka460. O napaści szeroko informowały media, a zdaniem znawców problematyki to właśnie ten incydent przy-czynił się do odnotowywanej wówczas w badaniach opinii publicznej (krótkotrwałej) poprawy stosunku Czechów wobec Romów.

Podobny scenariusz miał także kolejny atak na rodzinę romską o podłożu ra-sistowskim, przeprowadzony w 2011 roku w Býchorach w środkowych Czechach, choć tym razem jednak skończyło się bez ofi ar. Atak wywołał jednak tak duże obawy wśród poszkodowanych, że rodzina wyprowadziła się ze swojego mieszkania i do dzisiaj nie zdecydowała się na powrót. Natomiast rok później w miejscowości Aš do-konano podpalenia zamieszkiwanej głównie przez Romów noclegowni, a w Nýrksu w województwie pilzneńskim napastnicy zaatakowali na ulicy romskie dzieci, a gdy te ratowały się ucieczką do swojego domu usiłowali dostać się do środka, by w końcu pobić ojca próbującego je chronić461.

Przytoczone przykłady przestępstw wymierzonych w członków mniejszości rom-skiej w Republice Czerom-skiej po 1989 roku stanowią jedynie ułamek z całości zagadnie-nia. Warto ponadto zauważyć, że sprawcami napaści na Romów są zarówno „zwykli obywatele”, jak i sympatycy radykalnego nurtu politycznego. W przypadku tego ostat-niego antyromska przemoc i propaganda stały się istotnym komponentem aktywności.

458 Pojawiają się sugestie, że głównym winnym był bliski krewny funkcjonariusza policji, a Pecha-nec zastał w morderstwo wrobiony. http://www.romea.cz.

459 M. Mareš, Antycyganizm…, s. 182–184; Zpráva sdružení ROMEA za rok 2012 o stavu…, s. 21– 22

460 M. Mareš, Antycyganizm…, s. 189–190.

Jak zauważa cytowany już M. Mareš, szczególnie na początku XXI stulecia pojawiły się silne związki między polityką partyjną a działalnością grup paramilitarnych

i etnicznymi (…) niepokojami. Poza tym można było zaobserwować akty przemocy, a w niektórych z nich odnaleźć cechy antyromskiego terroryzmu, choć tak nie były one prawnie klasyfi kowane. Jego zdaniem antyromska przemoc przyczynia się do

wzrostu napięć międzyetnicznych w Republice Czeskiej zawierających w sobie

znacz-ny potencjał ryzyka na przyszłość462.

3.4.3 Radykalizacja nastrojów wśród mniejszości romskiej