PRZEMOC W RODZINIE JAKO PROBLEM
2.3 Przemoc w stosunku do dziecka
Zjawisko przemocy w rodzinie jest problem powszechnie znanym. Każdy tak naprawdę może stać się ofiarą zarówno osoba w podeszłym wieku, kobieta, czy dziecko. Najczęstszą formą agresji interpersonalnej jest niewątpliwie prze-moc wewnątrzrodzinna. Według amerykańskiego kryminologa Brandona ,,najbardziej niebezpiecznym miejscem na ziemi jest dom rodzinny po zmierz-chu’’. Badania socjologiczne przeprowadzone w różnych krajach wykazały, iż 84-97% rodziców stosuje kary fizyczne w stosunku do własnych dzieci. Bardzo podobnie wygląda sytuacja w Polsce, w owej grupie około 3-7 % rodziców maltretuje dzieci. Sytuację taką najczęściej można zaobserwować w rodzinach patologicznych, w których występują różnego rodzaju uzależnienia, czy też problemy natury psychicznej. W tego typu rodzinach wskaźnik maltretowania zdecydowania wzrasta aż do 41%. Dziecko będące ofiarą przemocy domowej jest krzywdzone zarówno fizycznie, psychicznie jak i seksualnie.
Badania przeprowadzone przez A. Piekarską wykazały, iż 25% rodziców przyznało, że stosują przemoc fizyczną w postaci klapsów, 4,5% do ,,solidnego lania”, a około 3,5 % stwierdziło, że najlepszą metodą na osiągnięcie posłuszeń-stwa dziecka jest bicie pasem. Powyżej przedstawione formy nadużywania przemocy nie są jedynymi strategiami postępowania z ofiarą. Sprawca stosuje również inne formy zachowań agresywnych, takich jak np. policzkowanie, ko-panie, szarko-panie, dotkliwe pobicie będące wynikiem ,,bicia na oślep” jak rów-nież rzucanie przedmiotami w małoletniego33. Z kolei badania przeprowadzone w latach siedemdziesiątych wykazują, iż rodzice posiadający niski status spo-łeczny najczęściej stosują wobec własnych dzieci kary cielesne.
Według A. Engfera rodzice mający bardzo dobrą sytuację finansową, wy-kształcenie oraz status zawodowy, nie uciekają się do przemocy fizycznej. Naj-częściej w rodzinach o niskim statusie społecznym, występuje przemoc fizyczna i zaniedbanie małoletniego. Z kolei w rodzinach o zdecydowanie wyższym statusie, występuje powszechnie znana przemoc psychiczna. Niniejszą tezę doskonale potwierdzą badania R.J. Gallesa, które dowiodły, iż wykształcenie nie wpływa na natężenie przemocy, lecz rodzaj zawodu wykonanego oraz, że wielkość dochodów ma wpływ na zachowania agresywne rodzica. Badania wykazały również, iż osoby zasiadające na kierowniczych stanowiskach i
33 A. Piekarska, Przemoc w rodzinie, Psychologiczne uwarunkowania przemocy wobec dziecka, Warszawa 1991, s.12.
PRZEMOC W RODZINIE JAKO PROBLEM POLITYKI SPOŁECZNEJ
110
biające duże pieniądze bardzo rzadko przyznają, że stosują przemoc wobec dziecka.
Agresorami przemocy wewnątrz rodzinnej według A. Piekarskiej, są za-równo matki jak i ojcowie, choć kobiety stosowały najczęściej łagodniejsze formy przemocy czyli tak zwane ,,klapsy”34. Mężczyźni przyznali, że stosują bardziej surowe kary, np. bicie paskiem. Badania Gellesa z kolei dowiodły, iż rodzic będący dominującą jednostką w rodzinie jest najbardziej skłonny do stosowania przemocy w stosunku do dziecka. Według niego to ojciec najczę-ściej staje się agresorem, ponieważ jest zdecydowanie bardziej poważany niż matka, nie wykluczył jednak faktu, że sprawcą może być również kobieta35.
Z kolei ofiarami przemocy domowej, są najczęściej chłopcy 66%.
W stosunku do nich jest stosowana najczęściej przemoc fizyczna. Są najczęściej bici pięścią, kopani zdarza się również, że wobec nich sprawca stosuje broń palną lub inne niebezpieczne przedmioty, które zagrażają jego życiu. Dziewczę-ta z kolei są częściej narażone na przemoc seksualną, broniąc się przed tego typu zachowaniem, uciekają z domu.
Kontrowersyjnym faktem jest również problem, który wiąże się z płcią agresorów, a stosowaniem przemocy w stosunku do dzieci starszych. Niektórzy badacze wskazują, iż to kobiety częściej od mężczyzn biją swoje dzieci.
Inni z kolei uważają, że to ojcowie są najczęściej sprawcami przemocy domowej. Ojcowie najczęściej stosują przemoc psychiczną wobec dorastają-cych dzieci oraz wykorzystywanie seksualne najczęściej w stosunku do dziew-cząt, połączone z przemocą fizyczną. Przemoc stosowane przez matki ma bar-dziej charakter spontaniczno-refleksyjny, natomiast ojcowie wymierzają prze-moc o charakterze instrumentalnym. Z kolei w takim przypadku płeć dziecka będzie odgrywała mniej znaczącą rolę. Dziecko tak naprawdę może stać się ofiarą przemocy domowej w każdym wieku, zarówno w okresie niemowlęcym aż po wiek ukończenia pełnoletności i samodzielności. Najbardziej niebez-piecznym okresem w życiu dziecka jest wiek do 4 roku życia36.
Badania przeprowadzone na amerykańskiej populacji przez Gila wykazały, iż 45% dzieci w okresie wczesno niemowlęcym zostało pobitych przynajmniej raz. Dzieci do czwartego roku życia, również są najczęściej hospitalizowane z powodu przemocy, ponieważ doświadczają zarówno pobić, obrażeń, czy też aktów o charakterze seksualnym. Dzieci w takim wieku nie są odpowiednio rozwinięte pod względem fizycznym i psychicznym, brak im samodzielności, przez co nie są zdolne do uniknięcia sytuacji agresywnej, nie potrafią się przed nią bronić. Swoim zachowaniem również nie prowokują sprawcy.
34 I. Pospiszyl, op. cit., s.31.
35 Tamże, s.32.
36 Tamże, s.33.
Patrycja KLOSKOWSKA
111
Z kolei badania Kempe wykazały, iż najbardziej niebezpiecznym okresem w życiu dziecka jest wiek od 3 miesięcy do 3 lat. Potwierdzają to dane z prze-prowadzonej przez niego analizy, z której wynika, iż 40 % dzieci hospitalizo-wanych w szpitalu w Royal w Australii doznało licznych uszkodzeń, obrzęków oraz złamań. Były to dzieci mające poniżej 5 lat, będące ofiarami przemocy.
Generalnie rzecz biorąc tylko około 6 % małoletnich doświadcza przemocy wewnątrzrodzinnej i trafia do szpitala. Przemoc stosowana jest również w sto-sunku do dzieci starszych w wieku 5-9 lat, najczęściej są one bite w 82%. Dzie-ci w okresie średniego dzieDzie-ciństwa 10-14 lat również doświadczają przemocy, jest to około 66%. Młodzież z kolei jest narażona na przemoc w wieku 15-17 lat w 34%. Dorosłe dzieci natomiast które ukończyły wiek 18 lat i więcej były narażone na przemoc w 8%37.
Sprawcy przemocy stosują kary fizyczne wobec dziecka praktycznie w każdym wieku, ale proporcje karania zarówno chłopców jak i dziewcząt w różnym wieku kształtują się odmiennie. Chłopcy w wieku dorastania posiada-ją naturalną ochronę przed przemocą, dziewczęta nie. Młode kobiety doświad-czają najczęściej przemocy fizycznej w wieku 12- 14 lat, chłopcy najczęściej w wieku 3-5 lat, po czym częstotliwość bicia gwałtownie spada. Chłopcy w późniejszym wieku stają się silniejsi fizycznie i potrafią przeciwstawić się rodzicowi, gdyż zdają sobie sprawę, iż ich siła staje się porównywalna z siłą rodzica, dlatego wskaźnik częstotliwości przemocy ulega tak gwałtownej zmia-nie. Młode kobiety pod wpływem upływających lat nie posiadają dominującej siły fizycznej nad rodzicem. Dorastające dziewczęta stają się najczęściej obiek-tem zainteresowania seksualnego sprawcy. Sprawca przemocy dla bezpieczeń-stwa kontroluje ofiarę oraz izoluje ją od społeczeńbezpieczeń-stwa, by móc posiadać ją tylko dla siebie.
Prawidłowością potwierdzoną w badaniach jest fakt, iż przemoc domowa najczęściej stosowana jest w rodzinach wielodzietnych. Gells w swoich bada-niach potwierdza ową tezę, iż w rodzinach z dwójką dzieci w 50 % częściej dochodzi do przemocy niż w rodzinach z jednym dzieckiem. Z kolei najwyższy wskaźnik przemocy można zaobserwować według niego w rodzinach z 5 bądź 7 dzieci natomiast przy większej liczbie zdecydowanie spada38. Zastanawiająca jest przyczyna powyżej przedstawionego stanu: badacze wskazują dwa powody.
Po pierwsze pojawienie się kolejnego dziecka w rodzinie powoduje najczęściej znaczny wzrost stresu sytuacyjnego. Po drugie każde kolejne dziecko zdecydo-wanie zmniejsza emocjonalną wartość wcześniejszych dzieci. Interesującym zjawiskiem jest fakt, że w rodzinach posiadających 8-9 dzieci przemoc najrza-dziej występuje. Wynikać to może z tego, że rodzina liczniejsza posiada więcej
37 Tamże, s.34.
38 Tamże, s.35.
PRZEMOC W RODZINIE JAKO PROBLEM POLITYKI SPOŁECZNEJ
112
możliwości rozładowania stresu. Uwaga sprawcy jest skupiona na wielu oso-bach. Ponadto jednostka poddana jest treningowi uspołecznienia. Istnieje zatem większa szansa uzyskania mediatora w konflikcie39.
Kontrowersyjnym zagadnieniem jest fakt, w rodzinach zastępczych rza-dziej dochodzi do stosowania przemocy. Badania Cootza i Martina potwierdziły ową tezę. Zarówno przybrane matki 24% jak i ojcowie 22% rzadziej stosują przemoc. Największy wskaźnik można zauważyć w rodzinach biologicznych, w których poziom przemocy wynosił 22%, w zastępczych natomiast tylko 9%.
Zagadnieniem wartym uwagi jest również surowość postępowania rodzica samotnie sprawującego opiekę nad dziećmi. Badania przeprowadzone w latach 70-tych dowodzą, iż rodzice samotni są bardziej skorzy do stosowania przemo-cy i posiadają większą gotowość do zachowań agresywnych. Najnowsze bada-nia z kolei ukazują, odwrotną tendencję. Badabada-nia Hamptona i Newbergera, któ-re dotyczyły rodzinnej struktury dzieci maltktó-retowanych trafiających do szpitala, wykazały iż 43,4% dzieci było krzywdzonych przez biologicznego ojca, 44,1%
przez samotnie wychowujące matki, a tylko 12,7 przez ojczyma. Powyższe dane są na bardzo równym poziomie, jeżeli dotyczy to matek i ojców samotnie wychowujących i stosujących przemoc wewnątrzrodzinną40.
Inne badania natomiast wskazują, iż wśród rodziców rozwiedzionych ist-nieje znacznie mniejszy wskaźnik przemocy niż w rodzinach pełnych. Z kolei w przypadkach kobiet nie będących w związku małżeńskim i samotnie wycho-wujących, ryzyko przemocy wobec dziecka diametralnie wzrasta. Główną przy-czyną stosowania przemocy przez kobiety, jest niechęć posiadania dziecka41.
Podsumowując stopień zagrożenia przemocą w rodzinie stwierdza się, iż jest on zdecydowanie większy w rodzinach biologicznych. Niektórzy familiolo-dzy potwierdzają przekonanie, że dziecko wychowane przez osoby niespokrew-nione rzadziej doświadcza przemocy. Żadne dziecko tak naprawdę nie godzi się złe traktowanie ze strony najbliższych. Warto zdać sobie sprawę będąc sprawcą, że bicie nie jest najlepszą metodą wychowawczą. Takiego typu zachowania w stosunku do dziecka zostawiają znamię i uraz psychiczny do końca życia.
Tylko dzięki pomocy specjalisty dziecko maltretowane może zaznać spokój, uwolnić się od złych doświadczeń i wrócić do normalnego trybu życia. Wyma-ga to najczęściej długoletniej terapii, która po długim czasie może doprowadzić do takich rezultatów.
40Tamże, s.36.
41 Tamże, s.37.
Patrycja KLOSKOWSKA
113
Bibliografia:
Badura–Madej W., Dobrzańska–Mesterhazy A., Przemoc w rodzinie interwen-cja kryzysowa i psychoterapia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloń-skiego Kraków 2000.
Forward S., Toksyczni rodzice, Wydawnictwo Czarna Owca Warszawa 2011.
Glass L., Toksyczni ludzie, Dom Wydawniczy ,,Rebis” Poznań 1977.
Gruszczyńska B., Przemoc wobec kobiet w Polsce, Redakcja Wydawnictw Książkowych i Czasopism Prawniczych Warszawa 2007.
Judzwiłł I., Dziecko ofiara przemocy, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1993.
Kmiecik-Baran K., Przemoc wobec dzieci, Wydawnictwo Naukowe PWN War-szawa 2000.
Maćkowicz J., Przemoc w wychowaniu rodzinnym, Wydawnictwo Impuls Kra-ków 2009.
Mazur J., Przemoc w rodzinie teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo Akademic-kie Żak Warszawa 2002.
Miller A., Zniewolone dzieciństwo, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 1999.
Piekarska A., Przemoc w rodzinie, Psychologiczne uwarunkowania przemocy wobec dziecka, Warszawa 1991.
Pospiszyl I., Przemoc w rodzinie, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne War-szawa 1994.
Pospiszyl I., Razem przeciw przemocy, Wydawnictwo Akademickie Żak War-szawa 1994.
PRZEMOC W RODZINIE JAKO PROBLEM POLITYKI SPOŁECZNEJ
114
Alicja GANCARZ, Dariusz MAGIEREK