Struktura gospodarki. Atrakcyjność inwestycyjna
4. Przemysł, budownictwo i usługi
W gospodarce regionu dominuje przemysł o rozbudowanej strukturze działo-wej, funkcjonujący m.in. w oparciu o lokalne złoża mineralne17. Dominującą pozycję w strukturze produkcji mają przemysły: spożywczy, energetyczny, chemiczny, me-talowy, surowców niemetalicznych (szkło, cement, wapno, gips), maszynowy i elek-tromaszynowy oraz meblarski. Region jest dużym producentem dachówek i silni-ków elektrycznych, a także koksu, amoniaku syntetycznego i tworzyw sztucznych, ponadto wapna, cementu i nawozów azotowych.
Zestawienie prezentuje wybrane działy przetwórstwa przemysłowego o szej wartości produkcji sprzedanej, najwyższym przeciętnym zatrudnieniu i najwięk-szej liczbie podmiotów gospodarczych w 2004 roku.
Tabela 14. Liczba podmiotów gospodarki narodowej, produkcja sprzedana przemysłu oraz przeciętne zatrud-nienie w wybranych działach przetwórstwa przemysłowego w 2004 roku
Działy przetwórstwa przemysłowego
Produkcja artykułów spożywczych i napojów 2 668,1 17,9 962 11,7 9,4 17,9
Produkcja wyrobów chemicznych 2 020,2 13,5 66 0,8 5,3 10,1
Produkcja wyrobów z surowców
niemetalicz-nych pozostałych 1 363,2 9,1 627 7,6 3,5 6,6
Produkcja wyrobów z metali 1 063,8 7,1 1 473 17,9 5,7 10,9
Produkcja maszyn i urządzeń 941,2 6,3 599 7,3 6,0 11,5
Produkcja mebli; pozostała działalność
pro-dukcyjna 478,0 3,2 977 11,9 4,9 9,4
Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw
sztucznych 406,9 2,7 251 3,0 1,0 1,9
Ź r ó d ł o: Opracowanie na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu.
17 Na terenie województwa znajdują się 192 udokumentowane złoża surowców mineralnych wynoszących ok. 3,0 mld ton; są to głównie: surowce węglanowe, kruszywa naturalne, piaski podsadzkowe oraz iły ceramiczne; największe znaczenie dla gospodarki regionu posiadają zło-ża surowców węglanowych wykorzystywanych w przemyśle cementowym i wapienniczym, złozło-ża kruszyw naturalnych, piasków podsadzkowych i iłów ceramicznych wykorzystywanych w
prze-Wartość produkcji sprzedanej przemysłu na 1 mieszkańca w roku 2003 sytu-owała województwo na 7 pozycji w Polsce (12 863 zł przy średniej krajowej równej 14 783 zł).
Od 1999 roku wartość produkcji sprzedanej przemysłu systematycznie wzrasta, jednak w latach 2000–2002 nastąpiło zatrzymanie wzrostu prawie na tym samym poziomie, co w porównaniu z wielkością z lat poprzednich oznaczało spadek warto-ści produkcji sprzedanej. Od grudnia 2002 roku rosną rozmiary produkcji sprzeda-nej przemysłu i w 2004 roku wartość produkcji sprzedasprzeda-nej przemysłu wynosiła 17,0 mld zł, wzrastając o 10,6% w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzed-niego. Wzrost wartości produkcji sprzedanej przemysłu w województwie opolskim był nieco niższy niż średnio w kraju, gdzie wynosił 12,3%. Wartość i dynamikę pro-dukcji sprzedanej przemysłu w województwie opolskim w latach 1999–2004 obra-zuje wykres 82.
Kondycja finansowa opolskiego przemysłu uległa znacznej poprawie. Od roku 1999 obserwowano pogorszenie wyników finansowych przedsiębiorstw przemysło-wych, dopiero w roku 2003 odnotowano zmiany w tym zakresie. Wskaźnik pozio-mu kosztów18 w przedsiębiorstwach przemysłowych w 2004 roku wynosił 86,9% i był
myśle budowlanym; wielkość udokumentowanych zasobów surowcowych zapewnia funkcjo-nowanie przemysłu wydobywczego: na ok. 50 lat margli i wapieni dla przemysłu wapienniczego i na ok. 240 lat kruszyw naturalnych, na podstawie: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wo-jewództwa Opolskiego. Synteza planu. Urząd Marszałkowski, Biuro Planowania Przestrzenne-go, Opole 2002.
18 Relacja kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności do przychodów z tej działalności.
Wykres 82. Wielkość i dynamika produkcji sprzedanej przemysłu w latach 1999–2004 (mld zł)
97 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004
znacznie niższy od średniej krajowej, która wyniosła 92,7% (wykres 83). Zanotowa-no korzystne wskaźniki rentowZanotowa-ności, a udział jedZanotowa-nostek wykazujących się dodatnim lub zerowym wynikiem finansowym netto w przemyśle ukształtował się na pozio-mie 76,0%. Rok 2004 przedsiębiorstwa przemysłowe zakończyły wynikiem finanso-wym brutto w wysokości 2309,4 mln zł, zaś netto w wysokości 1834,8 mln zł. Skala zysków w przemyśle przesądziła o dobrym wyniku finansowym w całej gospodarce, podobnie jak w poprzednich latach, skala strat w przemyśle przesądzała o ujemnym wyniku finansowym całej opolskiej gospodarki19.
W województwie opolskim istnieją duże możliwości rozwoju sektora budowlane-go, głównie z uwagi na przemysł materiałów budowlanych, bazujący na naturalnych surowcach. Pomimo istniejącego potencjału sektor ten przeżywa poważne trudno-ści, podobnie jak budownictwo w całym kraju. Wartość produkcji budowlano-mon-tażowej na 1 mieszkańca w roku 2003 wyniosła 1149 zł, przy średniej krajowej rów-nej 1768, co pozwoliło umiejscowić region na 13 miejscu w Polsce.
W latach 2000–2003 roku notowano spadek produkcji sprzedanej budownictwa dopiero rok 2004 przyniósł zmiany w tym zakresie. W 2004 roku produkcja sprze-dana budownictwa w województwie opolskim wyniosła 1196,6 mln zł (w cenach bieżących) i była wyższa od notowanej w 2003 roku o 20,7%. Dynamika produkcji sprzedanej budownictwa pozwoliła umiejscowić województwo na 1 miejscu w Pol-sce (wykres 84).
Kondycja finansowa podmiotów gospodarczych funkcjonujących w opolskim bu-downictwie nie należy do najlepszych. Od roku 1999 notowano słabe, pogarszające
19 W roku 1999 poza województwem opolskim ujemne wyniki finansowe netto zanotowano jeszcze w 3 województwach, w 2000 r. – w 4, w 2001 r. – w 7 województwach, a w 2002 r. – w 8 wo-jewództwach; w 2003 i 2004 roku we wszystkich województwach w Polsce odnotowano dodatnie wyniki finansowe przedsiębiorstw.
Wykres 83. Wskaźnik poziomu kosztów w opolskich przedsiębiorstwach ogółem i w przemyśle (w %)
się wyniki finansowe, dopiero dane za 2004 rok wskazują na poprawę w tym zakre-sie. Zanotowano korzystną wartość wskaźników rentowności (ze sprzedaży – 1,4%
i obrotu brutto – 0,1) i wyniku finansowego brutto – 0,4 mln zł. Pomimo znacznej poprawy wyniku finansowego netto jego wartość nadal jest ujemna, co może świad-czyć o tym, że zysk osiągnięty przez przedsiębiorstwa budowlane nie wystarcza na pokrycie wszystkich zobowiązań, w tym podatkowych. Wskaźnik poziomu kosztów w budownictwie w 2004 roku wynosił 100%, przy średniej krajowej równej 98,4%
(wykres 85).
Stopniowo wzrasta znaczenie usług w opolskiej gospodarce, jednak wojewódz-two odbiega od średniej krajowej pod względem poziomu rozwoju tego sektora. Re-gion znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w kraju pod względem udziału usług w tworzeniu regionalnej WDB. W 2002 roku udział woj. opolskiego wynosił 62,5%, najwyższym udziałem pod tym względem charakteryzowało się województwo ma-zowieckie – 73,1%, najniższym natomiast śląskie – 61,1%. W roku 1999 udział usług
Wykres 84. Wielkość i dynamika produkcji sprzedanej budownictwa w latach 1999-2004 (mld zł)
Wykres 85. Wskaźnik poziomu kosztów w opolskich przedsiębiorstwach ogółem i w budownictwie (w %)
99 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004
rynkowych w strukturze WDB wynosił 40,3%, w roku 2000 – 41,6%, a w 2001 r. za-notowano spadek do poziomu 41,4%, przy średniej krajowej równej 48,6%. W roku 2002 udział usług rynkowych wzrósł do 43,2%. W usługach zatrudnionych jest 52,1%
pracujących zasobów pracy, ale nadal jest to udział najniższy (z tego 32,2% w usłu-gach rynkowych i 19,9% w usłuusłu-gach nierynkowych). Średnio w kraju w usłuusłu-gach pra-cuje 54,1% i pod tym względem region zajmuje 9 miejsce w Polsce.
Struktura tworzenia wartości dodanej brutto w usługach (rynkowych i nieryn-kowych) w wybranych krajach Unii Europejskiej znacznie odbiega od uwarunko-wań polskich (wykres 86).
Usługi, w porównaniu do innych sektorów w województwie opolskim, stanowią najbardziej efektywny dział gospodarki, o czym świadczy najwyższa wartość WDB w przeliczeniu na jednego pracującego. Wartość ta w 2002 roku wynosiła 68,0 tys. zł.
Dla porównania w przemyśle wartość WDB na jednego pracującego wynosiła 54,5 tys. zł, w budownictwie 50,0 tys. zł, zaś w rolnictwie 13,7 tys. zł. Podmioty go-spodarcze sektora usług stanowią ponad 86% wszystkich zarejestrowanych podmio-tów w województwie opolskim. Według stanu na koniec 2004 roku było ich ponad 67 tys. W porównaniu z końcem roku 2003 w województwie opolskim liczba pod-miotów w sektorze usług wzrosła o 927, tj. o 1,4%. Dla porównania liczba podmio-tów w przemyśle wzrosła o 0,4%. Oznacza to, że usługi były bardziej dynamicznie rozwijającym się sektorem w opolskiej gospodarce. Dobrą kondycję tego sektora po-twierdzają również jego wyniki finansowe. Wskaźnik poziomu kosztów kształtuje się poniżej 100%, co oznacza, że osiągane przychody są wyższe od ponoszonych kosz-tów, a dodatni wskaźnik rentowności obrotu netto20 świadczy, że firmy w tym sek-torze osiągają zyski.
20 Relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności.
Wykres 86. Struktura tworzenia WDB w wybranych krajach Unii Europejskiej i w Polsce w 2002 r. (w %) (Opracowanie własne, na podstawie: Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2004)
Perspektywy rozwojowe sektora usług w województwie opolskim potwierdza rów-nież sytuacja na rynku zatrudnienia. Liczba pracujących w usługach według stanu na koniec 2003 r. wyniosła 153,1 tys. osób. W roku 2004 przeciętne zatrudnienie w sek-torze przedsiębiorstw w sekcjach usługowych wynosiło około 30 tys., w sekcji han-del i naprawy oraz transport, gospodarka magazynowa i łączność zanotowano nie-znaczny wzrost przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw odpowiednio o: 1,1% i 2,2%21. W pozostałych sekcjach notuje się spadki zatrudnienia.
21 Sekcje usługowe: Handel i naprawy, hotele i restauracje, transport, gospodarka magazyno-wa i łączność, obsługa nieruchomości i firm, wraz z budownictwem. Biuletyn Statystyczny Woje-wództwa Opolskiego – IV kwartał, Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2005.