Rolnictwo i obszary wiejskie

Województwo opolskie charakteryzuje się sprzyjającymi warunkami naturalnymi do produkcji rolniczej. Ukształtowanie terenu jest nizinne, płaskie, lekko faliste, re-gion należy do najcieplejszych w Polsce. Okres wegetacyjny rozpoczyna się wcześnie, najczęściej pod koniec marca i trwa 200÷225 dni. Opady roczne wieloletnie wahają się w granicach 600÷800 mm, z przeciętną liczbą dni z opadami 160÷180²².

Województwo ma dobre gleby o wskaźniku bonitacji 1,06 dla gruntów ornych i 1,05 dla użytków zielonych²³. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produk-cyjnej lokuje region na 1 miejscu w Polsce. Jakość gleb decyduje o strukturze użytko-wania ziemi. Na obszarach o wysokim wskaźniku bonitacji udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni obszarów wiejskich sięga 90%. Tam, gdzie wskaźnik ten jest ni-ski dominują lasy, które zajmują ponad 35% powierzchni tych obszarów. Opolni-skie jest jednym z województw o najmniejszej w kraju liczbie odłogów i ugorów na gruntach ornych (6,6% w województwie opolskim, przy średniej krajowej równej 13,9%).

Około 60% powierzchni województwa zajmują gleby dobre i średnie (brunatne wytworzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych). Następną grupę stanowią gle-by brunatne wytworzone z lessów i utworów lessowych, które rozciągają się w czę-ści południowej u podnóża Sudetów. W środkowej i północnej częczę-ści województwa występują mało urodzajne gleby bielicowe wytworzone z piasków. Między Kluczbor-kiem a Namysłowem ciągnie się pas gleb ilastych, natomiast wzdłuż rzek występują mady, które zalicza się do najżyźniejszych w dolinie Nysy Kłodzkiej²⁴.

Rolnictwo odgrywa znaczącą rolę w strukturze gospodarczej województwa opol-skiego. Wytwarza 4,7% regionalnej WDB i jest to wskaźnik wysoki w porównaniu z innymi województwami. Średnio w kraju rolnictwo tworzy 3,1% WDB. Pod wzglę-dem udziału sektora rolnictwa w tworzeniu WDB województwo opolskie zajmuje 6 miejsce w kraju.

22 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego, Sejmik Województwa Opolskiego, Opole 2000 r., s. 23.

23 R. Wilczyński, Odnowa wsi perspektywą rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, Poznań 2003, s. 70.

24 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego, Sejmik Województwa Opolskiego, Opole 2000 r., s. 23–24.

W roku 2003 użytki rolne zajmowały ok. 58% powierzchni regionu i było to więcej niż średnio w kraju. Pod względem udziału użytków rolnych w powierzchni ogółem woj. opolskie znajduje się na 4 miejscu w kraju. Ogólną tendencją jest sys-tematyczny spadek powierzchni użytków rolnych zarówno w kraju, jak i w regio-nie (wykres 87).

Do obszarów o znaczącej funkcji rolniczej należy zaliczyć południową, zachod-nią oraz północną część regionu (mapa 6).

Opolskie rolnictwo charakteryzuje się wysokimi wskaźnikami wydajności. Re-gion przoduje w kraju pod względem plonów zbóż oraz rzepaku i rzepiku. Plony zbóż podstawowych w województwie opolskim są najwyższe w Polsce i w roku 2003 z 1 ha otrzymano 38,7 dt (przy średniej krajowej – 28,3 dt). Województwo opolskie zajmuje 1 miejsce w kraju pod względem przeciętnego rocznego udoju mleka od 1 krowy (w 2003 roku 5015 litrów). Wyniki produkcji żywca rzeźnego plasują woje-wództwo na 7 miejscu w Polsce (w 2003 roku na 1 ha użytków rolnych wyproduko-wano 195,5 kg żywca rzeźnego).

Opolskie rolnictwo charakteryzuje się wysokim udziałem nowoczesnych gospo-darstw rolnych o dużym potencjale rozwojowym. Całkowita liczba gospogospo-darstw rolnych, wg wyników Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 roku²⁵, w wojewódz-twie opolskim wynosiła 74,1 tys. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa indy-widualnego o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych w połowie 2003 roku w województwie opolskim wyniosła 9,4 ha²⁶ (8 miejsce w kraju). W województwie przeważają jednak małe gospodarstwa rodzinne, gospodarujące na powierzchni do

25 Raport z wyników Spisów Powszechnych – Województwo Opolskie, Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2003, s. 88–89, 165.

26 Średnia powierzchnia gospodarstwa wg wniosków o płatności obszarowe złożonych w Biu-rach Powiatowych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wynosi w województwie opolskim 16,45 ha (w kraju 9,84 ha) – na podstawie danych Departamentu Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Opolskiego.

Wykres 87. Udział użytków rolnych w powierzchni ogółem w województwie opolskim i w kraju w latach 1999–

2003 (w %)

103 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004

5 ha i ich udział w ogólnej liczbie wynosi 75,2%. Gospodarstw indywidualnych o po-wierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych, według stanu na czerwiec 2003 roku, od-notowano 40,8 tys²⁷.

Mapa 6. Udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej w 2003 roku w podziale gminnym (w %)

27 W województwie zarejestrowanych jest 35,5 tys. gospodarstw ubiegających się o dopłaty ob-szarowe UE – na podstawie danych z Departamentu Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Urzędzie Mar-szałkowskim Województwa Opolskiego.

Jakkolwiek udział pracujących w sektorze rolnym w województwie opolskim jest znacznie wyższy od średniej w krajach UE i wynosi ok. 17,3% ogółu pracujących, to jednak niższy jest od średniej krajowej (wykres 88). Jeśli zestawić go z wartością dodaną brutto tworzoną przez ten sektor w skali kraju, to ukazuje się niska efek-tywność rolnictwa w porównaniu z innymi sektorami gospodarki. Wyraża się ona w wysokim poziomie zatrudnienia w stosunku do efektów osiąganych przez ten sek-tor gospodarki. Z danych wynika, że w krajach europejskich wydajność rolnictwa jest wyższa niż w Polsce²⁸. Udział rolnictwa w tworzeniu WDB w krajach europejskich (EU) jest niski – od niespełna 1,0 do 3,8%, ale też udział ludności zaangażowanej w jej wypracowanie wynosi 2–7% mieszkańców²⁹.

Obszary wiejskie³⁰ zajmują ok. 92% powierzchni województwa. Ludność wiejska liczy ok. 500 tys. osób, tj. ok. 47% ogółu mieszkańców regionu. Wieś opolska wyróż-nia się w kraju ładem przestrzennym, estetyką i urodą krajobrazu oraz relatywnie

28 W Polsce w 2002 roku 19,3% pracujących w rolnictwie wytworzyło ok. 3,1% WDB, nato-miast w Hiszpanii 5,9% pracujących w tym sektorze wytwarza ok. 3,2% WDB, a w Irlandii 3,1%

wartości krajowej WDB wytwarza 6,9% pracujących. Źródło: A new partnership for cohesion – convergence, competitivess, cooperation. Third raport on economic and social cohesion, European Commission 2004, s. 188–202; Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, Główny Urząd Sta-tystyczny, Warszawa 2004, s. 854.

29 Zob. A new partnership for cohesion – convergence, competitivess, cooperation. Third raport on economic and social cohesion, European Commission 2004, s. 188–202; Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004, s. 854.

30 Za obszary wiejskie uznaje się gminy wiejskie oraz gminy miejsko-wiejskie z wyłączeniem powierzchni miast. Na podstawie: Charakterystyka obszarów wiejskich, Główny Urząd Statystycz-ny. Urząd Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2004, s. 15.

Wykres 88. Zatrudnienie w sektorze rolnym w krajach UE w 2002 roku (% z ogółu zatrudnionych)

105 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004

wysokim standardem przestrzeni publicznej, indywidualnej zabudowy mieszkanio-wej i obejść. Region opolski jako jeden z niewielu w Polsce kształtuje swój wizerunek eksponując wieś, m.in. poprzez prowadzony od 1997 roku Program „Odnowa wsi”.

Opolski program odnowy wsi jest największym i najdłużej działającym w Polsce re-gionalnym programem aktywizacji społeczności lokalnych. Ponadto jest pierwszym, który wdrożył metodykę budowania strategii rozwoju na poziomie sołectwa. Liczba sołectw zgłoszonych do programu w roku 2004 wzrosła do 299³¹.

Wieś opolska charakteryzuje się także bardzo dobrym wyposażeniem w dobra trwałego użytku. Udział mieszkań na wsi wyposażonych w instalację wodociągo-wą wynosi prawie 96% (przy średniej krajowej równej 88%), co daje 3 miejsce w kra-ju. Odsetek mieszkań wyposażonych w łazienkę wynosi 86%, co plasuje region na 1 miejscu (średnia krajowa 74%). Podobnie – w zakresie wyposażenia w centralne ogrzewanie – 72% ogółu mieszkań wyposażonych zostało w te instalacje, zaś średnio w kraju wskaźnik ten wyniósł 63%. W 2003 roku długość sieci kanalizacyjnej wyno-siła 659,2 km, natomiast wodociągowej – 5063,4 km.

Na terenach wiejskich zarejestrowanych jest około 25 tys. podmiotów gospodar-ki narodowej (ok. 1/3 ogółu podmiotów zarejestrowanych w województwie), prawie wyłącznie małych i średnich, z których tylko 2,9% związanych jest z rolnictwem.

Istotną rolę w kształtowaniu krajobrazu województwa pełnią lasy, które w zna-czącym stopniu są wykorzystywane gospodarczo. Spełniają one funkcje społeczne i ekologiczne. Powierzchnia gruntów leśnych w regionie wynosi 253,7 tys. ha i sta-nowią one zwarte i cenne przyrodniczo kompleksy. Lasy zajmują 26,3% powierzch-ni województwa i jest to powierzch-nieznaczpowierzch-nie mpowierzch-niej powierzch-niż średpowierzch-nio w kraju.

W województwie opolskim zmeliorowanych jest ok. 250 tys. ha (45% użytków rolnych). Znajduje się 8 zbiorników małej retencji o łącznej pojemności 5 519 tys. m³ i powierzchni 232,3 ha.

31 Szerzej na temat Programu Odnowy Wsi w województwie opolskim zob. R. Wilczyński, Od-nowa wsi perspektywą rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, Poznań 2003.

Województwo opolskie należy do regionów o niewielkiej na tle kraju, ale dyna-micznie rosnącej liczbie podmiotów. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w regio-nie stanowią 2,5% podmiotów zarejestrowanych w kraju. Według stanu na koregio-niec grudnia 2004 roku w województwie opolskim zarejestrowanych było ponad 88 tys.

podmiotów. Liczba podmiotów gospodarczych w województwie opolskim z roku na rok zwiększa się (wykres 89), ale tempo ich przyrostu słabnie, chociaż jest wyższe niż średnio w kraju (wykres 90).

Wykres 89. Zmiany w liczbie podmiotów gospodarczych w województwie opolskim w latach 1999–2004

Wykres 90. Dynamika podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim w latach 1995–2004

107 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004

Choć obserwuje się wzrost liczby przedsiębiorstw w regionie, to wskaźniki przed-siębiorczości³² są od lat niższe od średniej krajowej (wykres 91). Pod względem tego wskaźnika w 2004 roku województwo opolskie plasowało się na 11 miejscu w ran-kingu województw. Obserwuje się negatywny wpływ migracji na rozwój małej i śred-niej przedsiębiorczości w regionie, gdyż możliwość pracy za granicą obniża poziom aspiracji edukacyjnych mieszkańców i nie skłania do podejmowania ryzyka i pracy na własny rachunek.

Szczególny wpływ obserwuje się zwłaszcza na obszarach o nasilonej migracji za-granicznej, przez co m.in. rozmieszczenie podmiotów gospodarczych w regionie wy-kazuje duże zróżnicowanie przestrzenne (mapa 7).

W strukturze podmiotów w województwie opolskim dominują jednostki sek-cji handel i naprawy, które stanowiły w 2004 roku 30,7% ogólnej liczby podmiotów.

W przemyśle zarejestrowanych było 9,4% podmiotów, w budownictwie – 10,5%, transporcie, gospodarce magazynowej i łączności – 5,9%, obsłudze nieruchomości i firm – 18,5%, a w pośrednictwie finansowym – 4,1%

Podmioty zaliczane do sektora małych i średnich to przeważająca grupa w struk-turze podmiotów gospodarki narodowej. Stanowią one 99,9% ogółu podmiotów, z czego najwyższy (95,4%) jest udział jednostek najmniejszych, zatrudniających do 9 osób (wykres 92).

Tempo przyrostu liczby podmiotów gospodarki narodowej w województwie opol-skim, podobnie jak w całym kraju, jest najwyższe w przypadku najmniejszych jed-nostek.

W latach 1995–2003 liczba podmiotów najmniejszych (zatrudniających do 9 osób) wzrosła o 45,7 tys. podmiotów (tj. o 113%), liczba podmiotów zatrudniających

32 Liczba podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.

Wykres 91. Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w województwie opolskim i w Polsce w latach 1998-2004

Mapa 7. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w woj. opolskim wg powiatów w woj. opolskim w 2004 roku

Wykres 92. Podmioty gospodarki narodowej według liczby pracujących w województwie opolskim w 2004 roku (w %)

109 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004

10–49 osób, zwiększyła się o 1003 podmioty (tj. o 45%), a liczba podmiotów śred-nich (50–249 pracujących) zwiększyła się o 99 podmiotów (tj. o 16%) W tym cza-sie obserwuje się spadek liczby podmiotów dużych (zatrudniających 250 osób i wię-cej) o 53 podmioty (tj. o 35%). Tendencje w tym zakresie są analogiczne do zjawisk w kraju (tabela 15).

Tabela 15. Podmioty gospodarki narodowej w województwie opolskim według liczby pracujących w latach 1995–2003

Rok Ogółem Przedziały zatrudnienia

do 9 pracujących 10–49 50–249 250 i więcej

1995 42 679 39 661 2 235 632 151

Z roku na rok zmniejsza się liczba podmiotów zgłaszających się do ewidencji.

W roku 2004 do ewidencji REGON zgłosiło się 5,1 tys. nowych podmiotów gospodar-ki narodowej (rok wcześniej 5,6 tys.), a wyrejestrowano 3,4 tys. (rok wcześniej także 3,4 tys.). Pomimo spadku nowych zarejestrowań zaobserwowano, że liczba wyreje-strowań pozostaje na tym samym poziomie.

Wzrost przedsiębiorczości, a zwłaszcza rozwój małych i średnich przedsiębiorstw wspomagają instytucje otoczenia biznesu (business environment B-E). Sfera „otocze-nia biznesu” obejmuje instytucje systemu finansowo-ubezpieczeniowego, organiza-cje pośredniczące i ułatwiające nawiązywanie kontaktów gospodarczych oraz wspie-rające rozwój gospodarczy³³.

Do instytucji tej sfery w województwie opolskim należą m.in.: Agencja Rozwoju Opolszczyzny S.A., Opolska Izba Gospodarcza, Izba Gospodarcza „Śląsk”, Izba Rze-mieślnicza w Opolu, Forum Akademicko-Gospodarcze Śląska Opolskiego, Opol-ski Park Technologiczny, Nyska Regionalna Izba Gospodarcza, KędzierzyńOpol-ski Park Przemysłowy, Fundacja Rozwoju Śląska i Inicjatyw Lokalnych, Stowarzyszenie

„Promocja Przedsiębiorczości”, które pełni rolę RIF (regionalnej instytucji finan-sującej) oraz Namysłowskie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych i Krapkowic-kie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego, a także Opolski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych oraz dwa fundusze pożyczkowe. Od niedawna funkcjo-nuje w regionie Centrum Obsługi Inwestora, świadczące kompleksowe usługi na rzecz inwestorów.

Na przestrzeni lat 1995–2003 obserwuje się bardzo dynamiczny przyrost podmio-tów sfery otoczenia biznesu w województwie opolskim. Ich liczba w analizowanym okresie zwiększyła się ponaddwuipółkrotnie (o 154,6%), tj. o ponad 8 tys. Według stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim w rejestrze REGON zarejestrowanych było ponad 13,7 tys. firm działających w sektorze otoczenia biz-nesu. Prawie 70% stanowiły jednostki świadczące usługi, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, a ponad 25% podmioty trudniące się pośrednictwem fi-nansowym (w grupie tej 63 jednostki to instytucje bankowe). Dane zilustrowano w tab. 16.

33 Do sfery otocznia biznesu zaliczono podmioty gospodarcze funkcjonujące w sekcjach: J – pośrednictwo finansowe, dział 72 z sekcji K – informatyka i działalność pokrewna, dział 74 z sek-cji K – pozostała działalność związana z prowadzeniem interesów, grupa 91,1 z seksek-cji O – dzia-łalność organizacji komercyjnych, profesjonalnych i pracodawców, na podstawie: Ocena sytuacji społeczno-gospodarczej nowych województw. Bilans otwarcia, Rządowe Centrum Studiów Stra-tegicznych, Warszawa 1999, s. 49.

111 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004

Tabela 16. Liczba podmiotów gospodarki narodowej według sekcji zaliczanych do sektora otoczenia biznesu w latach 1995–2003.

Rok Ogółem Pośrednictwo

finansowe W tym banki Informatyka Pozostałe usługi związane z prowadzeniem

działal-ności gospodarczej

Organizacje komercyjne

1995 5 398 634 51 307 4 362 95

1996 7 553 876 49 376 6 200 101

1997 8 416 1 321 52 436 6 549 110

1998 9 449 1 767 51 518 7 051 113

1999 10 673 2 351 43 611 7 595 116

2000 11 733 2 858 36 672 8 080 123

2001 12 788 3 223 39 781 8 659 125

2002 13 295 3 416 53 847 8 901 131

2003 13 742 3 536 63 900 9 165 141

Ź r ó d ł o: Dane Urzędu Statystycznego w Opolu

Najwięcej instytucji sfery otoczenia biznesu zarejestrowanych jest w mieście Opo-lu oraz w powiatach: nyskim, kędzierzyńsko-kozielskim, brzeskim i opolskim, naj-mniej w głubczyckim, oleskim i namysłowskim (wykres 93).

Wykres 93. Zróżnicowanie liczby podmiotów gospodarki narodowej zaliczanych do sektora otoczenia biznesu w powiatach województwa opolskiego według stanu na koniec 2003 roku

innowacyjna

Czynnikiem współcześnie decydującym o rozwoju gospodarczym staje się dzia-łalność innowacyjna będąca determinantą konkurencyjności. W jej obrębie do naj-ważniejszych należy działalność badawczo-rozwojowa.

Wartość nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemy-słowych w 2003 roku w województwie opolskim wynosiła 406,8 mln zł, co stanowi 2,4% nakładów w kraju. W roku 2003, w porównaniu do roku 2002, wartość nakła-dów na działalność innowacyjną zwiększyła się o prawie 50%. Wartość nakłanakła-dów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych na 1 mieszkańca w 2003 roku wynosiła w województwie opolskim 385,3 zł i była niższa niż średnio w kraju (433,3 zł na 1 mieszkańca).

Odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które w latach 1998–2000 wprowadziły innowacje techniczne wyniósł w województwie opolskim 22,3% i był jednym z naj-wyższych w kraju (3 miejsce). Rozpatrując działalność innowacyjną według wielkości przedsiębiorstw należy podkreślić, iż zdecydowanie bardziej innowacyjne są przed-siębiorstwa średnie i duże, gdyż aż 38,1% z nich wprowadziło innowacje techniczne w latach 1998–2000, zaś wśród przedsiębiorstw małych zatrudniających od 10 do 49 pracujących innowacje w latach 1998–2000 wprowadziło tylko 12,1% firm. Wskaź-nik innowacyjności przedsiębiorstw średnich i dużych był najwyższy w Polsce, zaś pod względem wysokości analogicznego wskaźnika dla firm małych województwo opolskie uplasowało się na 8 miejscu³⁴.

Z danych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) wynika, że liczba przedsiębiorstw, które w latach 1991–2001 wprowadziły nowe i zmodernizowane wy-roby wynosiła w województwie opolskim 50, co stanowiło 3,7% wszystkich przed-siębiorstw w kraju, które takie wyroby wprowadziły. W grupie tej było 15 firm, które uruchomiły wyroby nowe w skali rynku (3,8% wszystkich w kraju). Wartość daży nowych i zmodernizowanych wyrobów wynosiła 317,8 mln zł, zaś udział sprze-daży takich wyrobów w produkcji sprzedanej wyrobów ogółem wynosił 11,7% i

sytu-34 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w latach 1998–2000, GUS, War-szawa 2002, s. 40.

113 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004

ował województwo na 7 miejscu w Polsce. W 2002 roku liczba przedsiębiorstw, które wprowadziły nowe i zmodernizowane wyroby w województwie opolskim wzrosła do 66, z czego 2/3 stanowiły firmy średnie, zatrudniające od 50 do 249 pracowników.

W 2002 roku w przedsiębiorstwach produkcyjnych w przemyśle działało 150 au-tomatycznych linii produkcyjnych oraz 124 sterowanych komputerem, ponadto 61 centrów obróbkowych, 50 robotów i manipulatorów przemysłowych, 677 kompute-rów do sterowania i regulacji procesami technologicznymi. Liczba wszystkich wymie-nionych wyżej nowoczesnych rozwiązań w 2002 roku zwiększyła się w porównaniu z rokiem 2001. Na 1780 przedsiębiorstw w kraju, posiadających system CAD/CAM (projektowanie i wytwarzanie wspomagane komputerowo) w 2002 roku, 52 pocho-dziło z województwa opolskiego³⁵.

W 2002 roku z lokalnych sieci komputerowych korzystały 163 przedsiębiorstwa, ponadto 58 korzystało z elektronicznej transmisji danych, 220 posiadało dostęp do internetu, w tym ponad 70% posiadało własne strony www. Nakłady na technolo-gie informacyjne w 2002 roku w województwie opolskim poniesione przez śred-nie i duże przedsiębiorstwa wynosiły 68,9 mln zł, z czego ponad 80% wydatkowano w firmach dużych. Na szkolenie informatyczne personelu wydatkowano 481,3 tys. zł, w tym w firmach średnich tylko 120 tys. zł³⁶.

Do sfery B+R³⁷ zalicza się placówki naukowe PAN, jednostki badawczo-rozwo-jowe (JBR-y), jednostki obsługi nauki (biblioteki naukowe, archiwa, stowarzysze-nia naukowe) szkoły wyższe, prowadzące działalność B+R oraz jednostki rozwojo-we prowadzące prace badawczo-rozwojorozwojo-we obok innej działalności. Według stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim funkcjonowało 13 tego typu jednostek, co stanowiło około 1,4% takich placówek w kraju. W ostatnich latach licz-ba jednostek zaliczanych do sektora B+R w województwie opolskim zmniejszała się, jednakże w roku 2003 nastąpił ich przyrost o dwie.

Wśród instytucji zaliczanych do sfery B+R w województwie opolskim znajdują się m.in.: Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia” w Kędzierzynie-Koź-lu, Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych w OpoKędzierzynie-Koź-lu, PIN – Instytut Śląski w Opolu, a także pracownie archeologiczno-konserwatorskie oraz firmy marketin-gowe i badawczo-rozwojowe.

Według stanu na koniec grudnia 2003 roku zatrudnienie w jednostkach badaw-czo-rozwojowych wynosiło w województwie opolskim 1538 osób. Liczba zatrudnio-nych w działalności B+R spada (tabela 17).

35 Nauka i technika w 2002, GUS, Warszawa 2003, s. 134–140.

36 Ibidem, s. 134–140.

37 Badania i rozwój.

Tabela 17. Liczba zatrudnionych w działalności B+R w województwie opolskim w latach 1995–2003

Lata 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Liczba osób 1353 1790 1870 1794 1817 1694 1650 1553 1538

Ź r ó d ł o: Nauka i technika w 2000 roku, GUS, Warszawa 2002, s. 91, Nauka i technika w 2001 roku, GUS, Warszawa 2003, s. 85, Nauka i technika w 2002 roku, GUS, Warszawa 2003.

Zatrudnienie w ekwiwalencie pełnego czasu pracy na 1000 osób aktywnych za-wodowo w województwie opolskim w 2003 roku wynosiło 1,8 osoby, podczas gdy średnio w kraju było to 3,4 osoby. Przeciętna liczba pracujących na jedną jednost-kę w województwie opolskim była mniejsza niż średnio w kraju i wyniosła 118 osób, przy średniej krajowej równej 137 osób (wykres 94).

W Unii Europejskiej zatrudnieni w działalności badawczej i rozwojowej stanowią kilkakrotnie wyższy udział ludności aktywnej zawodowo niż w Polsce. Najwyższy-mi udziałaNajwyższy-mi charakteryzowały się w 2000 roku: Finlandia (2,58%), Szwecja (2,45%), Dania (1,89%) i Niemcy (1,62%).

Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w 2003 roku w województwie opol-skim wynosiły 28,3 mln zł, co stanowiło 0,7% wydatków w kraju. Średnio na jedną jednostkę badawczo-rozwojową w województwie opolskim w 2003 roku przypadało 2,2 mln zł nakładów na B+R, podczas gdy w kraju było to 4,9 mln zł. Relacja

nakła-Wykres 94. Zatrudnieni ogółem, w tym pracownicy naukowo-badawczy w działalności B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo według województw w 2002 roku

115 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004

dów na działalność badawczo-rozwojową do produktu krajowego brutto w roku 2002 wynosiła w województwie opolskim 0,17%, średnio w kraju zaś 0,58%. Pod względem tego wskaźnika województwo plasowało się na 14 pozycji w Polsce. Dla porównania, relacja nakładów na działalność badawczo-rozwojową do PKB w Unii Europejskiej w 2000 roku wynosiła 1,93%, zaś w niektórych krajach znacznie przekraczała śred-nią, np. w Szwecji (3,78%), Finlandii (3,37%), w Niemczech (2,48%).

W 2003 roku w województwie opolskim na 1 mieszkańca wydatkowano kwo-tę 27 zł (przy średniej krajowej równej 119 zł), co uplasowało region na 15 miejscu w rankingu województw.

Województwo opolskie charakteryzuje się gęstą siecią placówek szkolnych.

W roku szkolnym 2003/2004 w województwie opolskim funkcjonowało: 448 szkół podstawowych, 159 gimnazjów, 35 liceów ogólnokształcących umożliwiających kształ-cenie na poziomie ponadpodstawowym oraz 52 na poziomie ponadgimiazjalnym, a także 52 profilowane, 47 szkół zasadniczych zawodowych ponadgimnazjalnych oraz 14 ponadpodstawowych, 144 szkoły średnie zawodowe, 79 szkół policealnych i 125 szkół dla dorosłych. W porównaniu z rokiem szkolnym 2000/2001 zmniejszy-ła się liczba szkół podstawowych, zasadniczych zawodowych oraz szkół średnich za-wodowych, zwiększyła się natomiast liczba szkół policealnych, wyższych i szkół dla dorosłych (tabela 18).

Tabela 18. Zmiany w liczbie szkół według szczebla kształcenia oraz w liczbie uczniów w tych szkołach w latach 2000/2001 i 2003/2004

Podstawowe 504 448 85 346 73 038

Gimnazjalne 154 159 31 386 44 382

Ponadpodstawowe, w tym:

Gimnazjalne 6 8 383 905

Ponadpodstawowe 93 101 9379 8731

Ponadgimnazjalne – 16 – 968

Ź r ó d ł o: Rocznik statystyczny województwa opolskiego, Urząd Statystyczny, Opole 2004.

117 Sytuacja społeczno-gospodarcza w roku 2004

W województwie funkcjonują dwie uczelnie oraz 4 szkoły wyższe, na których kształci się ponad 36,6 tys. studentów. Uczelnie zatrudniają 1446 nauczycieli akade-mickich. Największą uczelnią jest Uniwersytet Opolski, na którym studiuje ponad 16 tys. studentów, tj. 47% wszystkich studiujących w województwie. Druga w kolej-ności pod względem liczby studentów to Politechnika Opolska z ponad 12 tys. uczą-cych się (34% ogółu studentów). Kolejną uczelnią jest niepaństwowa Wyższa Szko-ła Zarządzania i Administracji w Opolu, gdzie studiuje ponad 4 tys. studentów (ok.

11%). Nowymi szkołami wyższymi w województwie opolskim są: Państwowa Wyż-sza Szkoła Zawodowa w Nysie, gdzie studiuje ponad 3,4 tysiące osób oraz niepań-stwowa Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Brzegu, skupiająca obecnie ponad 350 studentów. Ostatnio utworzona szkoła wyższa to Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, licząca 289 studentów³⁸.

11%). Nowymi szkołami wyższymi w województwie opolskim są: Państwowa Wyż-sza Szkoła Zawodowa w Nysie, gdzie studiuje ponad 3,4 tysiące osób oraz niepań-stwowa Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Brzegu, skupiająca obecnie ponad 350 studentów. Ostatnio utworzona szkoła wyższa to Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, licząca 289 studentów³⁸.

W dokumencie Recenzent dr hab. Romuald Jończy. Redakcja i korekta Małgorzata Kołcz. Redakcja techniczna Przemysław Biliczak (Stron 101-132)