Przestrzenna redystrybucja ludności jest procesem odzwierciedlającym zmiany w kształtowaniu się zaludnienia poszczególnych obszarów - jednostek analitycz
nych. Badanie redystrybucji sprowadza się do rozpoznania sekwencji stanów liczby ludności w układzie temporalnym i terytorialnym, czyli do zidentyfikowania skali oraz kierunku odtwarzania zasobów ludnościowych w rozpatrywanej czasoprze
strzeni. Rozpatrywanie zmian liczebności mieszkańców uwzględnia odmienne kształtowanie się rekompensowania ubytków (zgony oraz emigracja) przez przyrost ludnościowy (urodzenia oraz imigracja) w analizowanej czasoprzestrzeni. Zróżni
cowane odtwarzanie zasobów ludnościowych oznacza możliwość występowania re
produkcji zawężonej (ubytek > od przyrostu), prostej (ubytek = przyrost) lub roz
szerzonej (ubytek < od przyrostu). W zależności od podejścia metodologicznego, redystrybucję ludności rozpatruje się w ujęciu globalnym, sumarycznym i cząstko
wym (Dzieciuchowicz, 1995). Ujęcie globalne polega na porównaniach liczby lud
ności w specyfikowanych jednostkach czasowych i określeniu prawidłowości prze
mian dla układów terytorialnych. W ujęciu sumarycznym redystrybucja ludności traktowana jest jako zjawisko ciągłego odtwarzania stanu ludności pod wpływem ruchu rzeczywistego, czyli wzajemnych relacji między rozmiarami salda ruchu na
turalnego i wędrówkowego. Redystrybucja w ujęciu cząstkowym utożsamiana jest z kwestiami zmian zaludnienia, które wynikają z rozmiarów ruchów migracyjnych.
Nie ulega wątpliwości, że realizacja ujęcia sumarycznego daje najszersze spektrum wiedzy dotyczącej rozpoznania charakteru przestrzennej redystrybucji ludności; tak ze względu na zakres oraz kierunek zmian, jak i z punktu widzenia określenia roli poszczególnych czynników doprowadzających do zmian zaludnienia.
Rzeczywistość społeczna oraz wyniki jej badań dostarczają przesłanek do wyod
rębnienia przynajmniej czterech typów przestrzennej redystrybucji ludności. Należy
zaznaczyć, że typy identyfikujące przemiany w zaludnieniu określonych terytoriów są efektem generalizacji i idealizują faktografię oraz to, że odzwierciedlają przebieg i charakter procesu, który realizuje się w społecznościach o wysokim poziomie roz
woju cywilizacyjnego. Konstytuowanie typów redystrybucyjnych dokonuje się w oparciu na rozpoznaniu terytoriów, dla których występują charakterystyczne zmiany w liczebności populacji, z tym, że specyfika tych zmian ma kontekstowość względem przemian obserwowanych na innych obszarach. Tak więc identyfikuje się następujące typy redystrybucji: metropolitarny, suburbanizacyjny, dezurbaniza- cyjny i kontrurbanizacyjny.
Trzy pierwsze odnoszą do zjawisk koncentracji i dekoncentracji ludności, reali
zujących się w obrębie tendencji do centralizacji ludności. W związku z tym są to typy charakteryzujące specyfikę przemian w zaludnieniu obszarów, które dokonują się w przestrzennych strukturach osadnictwa wielkomiejskiego, takich jak aglome
racja, region miejski, pole miejskie, megalopolis itd. Redystrybucja typu konturba- nizacyjnego odzwierciedla sytuację, w której największa intensywność przyrostu ludnościowego - mierzona stopą wzrostu liczby ludności - zlokalizowana jest poza obszarami centralnymi, czyli na obszarach peryferyjnych. Dlatego też przy redy
strybucji kontrurbanizacyjnej mówi się o decentralizacji ludności, która przy względnej czasowej trwałości może doprowadzić do wykształcenia się nowych cen
trów, a tym samym doprowadzić do rewersji populacji lub repolaryzacji zaludnie
nia. Podstawowym wyznacznikiem poszczególnych typów redystrybucji ludności jest relatywnie interpretowana stopa wzrostu lub ubytku zaludnienia poszczegól
nych obszarów. Dla typu metropolitarnego maksima przyrostu ludnościowego zlokalizowane są w mieście centralnym - metropolii. Dla obszarów otaczających metropolię typowe są ubytki ludnościowe, co określane jest jako efekt cienia metro
polii. Z upływem czasu tempo przyrostu ludności w obrębie miasta centralnego słabnie, a maksima przyrostowe relokują się na tereny otaczające miasto metropoli
tarne (np. strefa podmiejska), krystalizując przestrzenną formę osadnictwa okre
ślaną jako suburbia. Sytuacja taka jest charakterystyczna dla suburbanizacyjnego typu redystrybucji ludności. Bardziej odległe terytoria; te będące w obszarze od
działywania metropolii, jak i terytoria peryferyjne, charakteryzują się o wiele mniejszym nasileniem przyrostu ludności niż suburbia i miasto centralne, lub - co jest zjawiskiem częściej występującym - zmniejszają swój potencjał ludnościowy.
W kolejnej sekwencji czasowej (typ dezurbanizacyjny) maksima stóp przyrostu lud
nościowego ulegają relokacji, oddalając się od centrum (miasto i przedmieścia) i występują w jednostkach stanowiących obrzeże regionu miejskiego. Jednostkami tymi mogą być tereny wiejskie oraz mniejsze ośrodki miejskie, które przeżywają renesans wskutek zjawisk deglomeracji przemysłu lub ujawnienia się lokalnych źródeł inspirujących rozwój i wzrost bazy miastotwórczej. Nie bez znaczenia dla ta
kiego obrazu lokowania się ludności mogą pozostawać zjawiska kryzysowe ujaw
niające się w metropolii oraz postępujący rozwój cywilizacyjny, szczególnie w za
Redystrybucja ludności w miastach regionu zachodniopomorskiego 123
kresie komunikacji. Jest bardzo prawdopodobne, że odejście od fordowskiego modelu organizacji gospodarki na rzecz modelu elastycznej akumulacji oraz bardzo istotne przeobrażenia dokonujące się w wyniku rewolucji informatycznej stanowią podstawę do ujawniania się zjawisk, które odpowiadają kolejnemu, czwartemu ty
powi przestrzennej redystrybucji ludności - kontrurbanizacyjnemu. Charakterys
tycznym przejawem tego typu jest ulokowanie się maksymalnych stóp przyrostu zaludnienia w obszarach, które we wcześniejszych fazach procesu rozwoju cywili
zacyjnego legitymowały się bardzo nieznacznym przyrostem ludnościowym lub częściej zmniejszaniem się liczebności populacji. Ta skłonność do dywergencji skali zmian zaludnienia dotyka układów terytorialnych w wymiarze globalnym i dokonuje się w sytuacji przeobrażeń struktury zachowań migracyjnych. Uwzględ
niając przemieszczenia ludności w kategoriach migracji definitywnych (stałych) oraz w kategoriach niedefinitywnych (okresowych), należy zauważyć zmianę zna
czenia tych dwóch kategorii w całokształcie przemieszczeń. Dominujące migracje stałe, zmieniające liczebność populacji napływowych i odpływowych, ustępują zna
czenia cyrkulacjom, czyli przemieszczeniom bez zmian miejsca zamieszkania. Cyr
kulacje z kolei, bez względu na ich strukturę rodzajową, ilościową i terytorialną, nie wpływają na zmiany w zaludnieniu określonych obszarów. W rezultacie istotniej
szego znaczenia w kształtowaniu potencjału ludzkiego zaczynają nabierać składowe związane z ruchem naturalnym. Biorąc natomiast pod uwagę nasilenie ruchu natu
ralnego w kontekście ulokowania w systemach osadniczych: miejskim i wiejskim oraz rozwiniętym i słabiej rozwiniętym, wypada wskazać na większą intensywność zachowań prokreacyjnych oraz reprodukcyjnych w słabiej rozwiniętych i peryferyj
nych obszarach wiejskich, które zawsze stanowiły zaplecze ludnościowe dla pro
gresywnych demograficznie struktur miejskich.
Badania redystrybucji ludności miast regionu zachodniopomorskiego realizowa
no w trzech zasadniczych segmentach. W części pierwszej rozpoznano organizację systemu miejskiego w kontekście występowania tendencji koncentracyjno-dekon- centracyjnych zaludnienia regionu. Rozpoznanie to dostarcza przesłanek do okreś
lenia typu redystrybucji ludności. Badania przeprowadzono dla sytuacji wystę
pujących w roku 1960, 1965 i kolejnych lat z przedziału 1970-2001. W części drugiej rozpatrywano kierunek i skalę zmian zaludnienia wyróżnionych siedmiu klas wielkościowych miast regionu. Identyfikacja charakteru zmian zaludnienia umożliwiła szczegółową interpretację przebiegu procesu redystrybucji, przypisując określonym klasom miast specyficzne typy przeobrażeń. Przyjmując zasady statyki porównawczej, konfrontowano stany zaludnienia z pięcioletnich przedziałów czasu, szczegółowiej analizując horyzont lat 1990-2001. Część trzecią poświęcono rozpo
znaniu roli, jaką w procesie redystrybucji ludności odgrywają jej składowe, czyli:
urodzenia, zgony oraz migracje. Uzyskane wyniki umożliwiają ocenę przemian za
ludnienia z punktu widzenia czynników generujących zmiany. Horyzont czasowy obejmował lata 1970-2001. Dla lat 1990-2001 analizę uszczegółowiono poprzez
uwzględnienie przemian w poszczególnych kategoriach wielkościowych miast. Re
gion zachodniopomorski w wymiarze terytorialnym odpowiada układowi woje
wódzkiemu w granicach z 1 stycznia 1998 r.
Do oceny charakteru zorganizowania miejskiej sieci osadniczej regionu ze względu na wzajemne zależności wynikające z wielkości miast mierzonej liczbą mieszkańców wykorzystano formułę opracowaną przez Auerbacha i rozwiniętą przez Zipfa. Nie wdając się w polemiki związane z logiczną i formalną popraw
nością reguły wielkości według kolejności, wykorzystano jej wyniki analityczne do rozstrzygnięcia kwestii związanych z oceną przemian systemu osadniczego.
Punktem wyjścia jest założenie równoważenia się dwóch kategorii sił warun
kujących rozmieszczenie zjawisk w przestrzeni: siły różnicującej i siły unifikującej.
W sytuacji zrównoważenia tych sił system osadniczy pozostaje w równowadze, co oznacza, że wielkość miasta warunkowana jest jego pozycją w hierarchicznie uporządkowanym szeregu. Wtedy to wartość wykładnika różnicującego (a) wynosi 1, a w układzie graficznym system identyfikowany jest jako równoboczna hiperbo
la. Jeżeli natomiast siły te nie są zrównoważone, to system znajduje się w stanie nierównowagi i należy wtedy rozpatrzyć dwie możliwe relacje. W pierwszym przy
padku z większą siłą oddziałują tendencje różnicujące. Wtedy wartość wykładnika różnicującego wielkość miast przyjmuje wartości mniejsze od jedności (do zera włącznie), i ze względu na przewagę sił dążących do dekoncentracji ludności kreuje się układ policentryczny. Charakterystyczną cechą układu policentrycznego jest występowanie znacznej liczby jednostek miejskich kumulujących zazwyczaj niedu
że populacje. W ekstremalnej sytuacji, gdy wykładnik kontrastów wynosi zero, sys
tem tworzony jest przez miasta o tej samej wielkości, co świadczy o całkowitym rozproszeniu zaludnienia i o braku jakiejkolwiek koncentracji. Z kolei przy przewa
dze sił unifikujących wartość wykładnika kontrastów przyjmuje wielkości większe od jedności. Znamionuje to układ, w którym występuje tendencja do skupiania się zaludnienia danego obszaru w jednostkach dużych. Miast dużych jest niewiele, za
zwyczaj jest to jedno dominujące miasto - metropolia, co przy znacznej przewadze sił unifikujących wzmacnia wielkość centrum, prowadząc do zubożenia sieci miast, i w skrajnym przypadku do skupienia się całej populacji w jednym ośrodku (całko
wita koncentracja). W rezultacie, im większa wartość wykładnika kontrastów, tym znaczniejsza dominacja wiodącego miasta, co zwiastuje występowanie zjawiska makrocefalii.
W związku z tym, że system osadniczy jest układem dynamicznym i z upływem czasu wzajemne relacje między rozkładem sił różnicujących i unifikujących mogą ulegać zmianom, za istotne uznać należy rozpoznanie sekwencji stanów systemu osadniczego ze względu na kształtowanie się wartości wykładnika różnicującego.
W analizie dynamicznej uwzględnić należy trzy możliwe trajektorie zmian.
Możliwość pierwsza to sytuacja, w której wartość wykładnika kontrastów z upływem czasu coraz bardziej przekracza wartość 1. Wtedy to system osadniczy
Redystrybucja ludności w miastach regionu zachodniopomorskiego 125
wykazuje inklinację do koncentracji ludności. Wzrasta zaludnienie miasta domi
nującego w systemie, słabnie natomiast rola i znaczenie zaludnienia w jednostkach małych. Kształtuje się układ spolaryzowany z wyraźnie zarysowaną tendencją do umacniania się koncentracji ludności. W dwóch kolejnych trajektoriach zmian war
tość wykładnika różnicującego przyjmuje tendencje malejące. Malenie wartości wykładnika do jedności znamionuje przechodzenie systemu osadniczego od stanu koncentracji do stanu równomierności i zrównoważenia dzięki zjawiskom dekon
centracji. Symptomatyczne jest zmniejszanie się dominacji głównego miasta oraz rozpraszanie się zaludnienia w większej liczbie jednostek. Z kolei malenie wartości wykładnika różnicującego od jedności oznacza przechodzenie systemu osadniczego od stanu zrównoważenia (w sensie założeń reguły wielkości i kolejności) do rozpra
szania zaludnienia. Rozpraszanie to może być rezultatem dekoncentracji lub rewita
lizacji małych miast przy jednoczesnym kryzysie metropolii. Postępuje proces wy
równywania się zaludnienia między miastami regionu.
System miast regionu zachodniopomorskiego charakteryzuje się brakiem równo
mierności rozkładu. Własność tę identyfikuje większy od jedności wykładnik różni
cujący (tab. 1). Charakter systemu miast implikowany jest relatywną nadkoncentra- cją ludności w głównym mieście — Szczecinie oraz względnym „niedoludnieniem”
miast, które kwalifikowane są jako jednostki duże. Jednocześnie miejski system osadniczy jest dynamicznym, zmieniającym swój charakter wraz z upływającym czasem, z zaznaczonym przeorientowaniem tendencji zmian. Horyzont czasowy wyznaczony przez lata 1960-1980 interpretowany jest jako okres, w którym wystę
pują tendencje koncentracyjne, gdyż wartość wykładnika różnicującego wzrasta sukcesywnie od wielkości 1,3277 w 1960 r. do wielkości 1,3422 w 1980 r. Szcze
gólnie intensywny przyrost tendencji koncentracyjnych wystąpił w końcowym frag
mencie lat 70. (1978-1980). Występująca wtedy tendencja koncentracji ludności w mniejszym stopniu dotyczyła przyrostu zaludnienia Szczecina. W istotniejszej skali koncentracja dotyczyła przyrostu zaludnienia w intensywnie
industrializo-Tabela 1. Wartości wykładnika kontrastów dla miast regionu zachodniopomorskiego
Rok Wykładnik Rok Wykładnik Rok Wykładnik Rok Wykładnik Rok Wykładnik 1960 1,327732 1975 1,335123 1982 1,326140 1989 1,293910 1996 1,283889 1965 1,330590 1976 1,335480 1983 1,320892 1990 1,290445 1997 1,282558 1970 1,333428 1977 1,336188 1984 1,319965 1991 1,288156 1998 1,279593 1971 1,333524 1978 1,336622 1985 1,318892 1992 1,287265 1999 1,279176 1972 1,333817 1979 1,338241 1986 1,314374 1993 1,286017 2000 1,278922 1973 1,334414 1980 1,342241 1987 1,305465 1994 1,285149 2001 1,278462 1974 1,334122 1981 1,331929 1988 1,301518 1995 1,284461
Ź r ó d ł o : Obliczenia własne na podstawie danych US dla Gorzowa Wlkp., Koszalina, Piły, Słupska, Szczecina.
wanych, znaczniejszych miastach regionu: Goleniów, Gryfino, Police, Sianów, Świnoujście.
Od 1980 r. w systemie miast regionu zachodniopomorskiego ujawniła się od
mienna tendencja kształtowania zależności wielkościowych. Obserwowane było bowiem zmniejszanie się wielkości wykładnika różnicującego: od 1,3422 w r. 1980 do wielkości 1,2785 w r. 2001. Wskazana tendencja realizuje warunek stałości, nie ma jednakże stabilnego charakteru. Ten brak stabilizacji wynika z obecności trzech momentów czasowych, dla których tendencja do dekoncentracji uległa znacznemu wzmożeniu. Silniejsze impulsy do wielkościowego równoważenia systemu miast wystąpiły w 1981 r., w latach 1987 i 1989 oraz w 1998 r. Opisywany okres, w któ
rym zanikły w zasadzie impulsy do znacznego przyrostu zaludnienia przez indu- strializowanie większych miast regionu, charakteryzował się syndromem dekoncen
tracji (rozproszenia zaludnienia), który polegał w głównej mierze na restytucji rozszerzonego modelu reprodukcji w średnich i małych miastach regionu.
Powyższe zależności znajdują potwierdzenie w wynikach zastosowanej alterna
tywnie analizie regresji prostoliniowej. W r. 1960 gradient spadku zaludnienia na kolejną pozycję w hierarchicznie uporządkowanym szeregu miast wyniósł 4550 osób, a stopień dopasowania równania do wartości empirycznych ukształtował się na poziomie 87%. W 1970 r. gradient spadku wielkości kolejnego miasta wzrósł do liczby 5690 osób, przy nieco lepszym dopasowaniu funkcji - 88%. W 1980 r. gra
dient spadku zaludnienia kolejnych miast przyjmuje największą wartość: 6860 osób, przy 90% dopasowaniu funkcji regresji. Gradient spadku dla lat 1990 i 2001 przyjmuje taką samą wartość, która wynosi 6670 osób, lecz sukcesywnie wzrasta miara adekwatności modelu regresyjnego: 91% w r. 1990 oraz 92% w r. 2001.
Zidentyfikowana w miastach regionu zachodniopomorskiego tendencja do kon
centracji zaludnienia w latach 1960-1980 oraz do dekoncentracji zaludnienia w la
tach 1980-2001 nie precyzuje jednak charakteru redystrybucji. Z racji generalizacji, wymienione tendencje mogą występować przy różnej konfiguracji przemian zalud
nienia w różnych kategoriach miast. Chcąc poznać charakter redystrybucji, nie
odzowne wydaje się analizowanie wzajemnych relacji skali zmian zaludnienia w miastach klasyfikowanych do określonych kategorii wielkościowych. Wyróżnio
no zatem 7 klas wielkościowych, przyjmując za kryterium przynależności miasta do danej klasy liczbę ludności według stanu na koniec 1990 r. Miasta bardzo małe liczyły do 2500 osób (12 jednostek), miasta małe: 2,5-5,0 tys. mieszkańców (17 jednostek), miasta średnie mniejsze: 5-10 tys. mieszkańców (8 miast), miasta średnie: 10-20 tys. mieszkańców (13 jednostek), miasta średnie większe: 20-40 tys.
osób (5 jednostek), miasta duże: 40-100 tys. osób (4 jednostki), miasta bardzo duże: ponad 100 tys. osób (2 jednostki).
W latach 1960-2001 liczba ludności miast zwiększyła się o 81,8% względem stanu z r. 1960. Skala przyrostu była jednak zróżnicowana dla poszczególnych kate
gorii miast. Największą dynamiką charakteryzowały się miasta średnie, większe
Redystrybucja ludności w miastach regionu zachodniopomorskiego 127
i duże, które z nadwyżką podwoiły swoje zaludnienie. Z kolei mniejszą niż 50%
dynamikę wykazały miasta uznawane jako małe i bardzo małe (tab. 2). Przyrosty zaludnienia, poza zróżnicowaniem między klasami miast, były również zróżni
cowane w swej skali w poszczególnych sekwencjach czasowych. W generalnej dezagregacji horyzontu czasowego nawiązuje się do tendencji kształtowania się wartości wykładnika kontrastów, przyjmując dwa przedziały czasowe: 1960-1980 i 1980-2001. Znacznie istotniejsze zmiany wystąpiły w pierwszym przedziale cza
sowym, w którym przyrost zaludnienia przekroczył 56%. W głównej mierze roz
wijały się miasta duże i średnie większe (97% oraz 83%). W mniejszym stopniu rozwój ujawnił się w miastach bardzo dużych i średnich (52% i 50%), a w naj
mniejszym stopniu w miastach bardzo małych (13%), małych (18%) i średnich mniejszych (20%). W rezultacie tendencja koncentracji zaludnienia w latach 1960-1980 powodowana była nie tyle silnym rozwojem największych jednostek re
gionu (Szczecin, Koszalin), co intensywnym przyrostem ludności miast dużych:
Gryfina, Kołobrzegu, Świnoujścia, Goleniowa, Polic. Zróżnicowanie skali przyro
stu zaludnienia między miastami o różnym potencjale demograficznym (duże stopy przyrostu w miastach dużych oraz małe w miastach małych) było głównym wy
znacznikiem procesów koncentracji zaludnienia i rysującej się polaryzacji prze
strzeni miejskiej regionu.
T abela 2. Dynamika zmian zaludnienia miast regionu zachodniopomorskiego
Kategorie miast
Zmiany w % w latach 1960-1980 Zmiany w % w latach 1980-2001 ogółem 65/60 70/65 75/70 80/75 ogółem 85/80 90/85 95/90 01/95 Bardzo małe 12,81 13,36 -2,83 4,56 -2,05 29,36 5,98 17,89 3,75 0,29
Małe 17,89 15,88 -0,94 3,30 -0,58 25,15 5,01 8,48 6,84 2,82
Średnie mniejsze 20,25 14,58 1,01 9,53 5,38 31,59 6,97 5,41 3,27 1,62
Średnie 50,93 17,02 6,67 12,12 7,83 21,23 8,86 8,75 2,77 0,50
Średnie większe 83,74 19,10 7,81 18,22 21,03 25,67 13,65 6,28 2,49 -0,22
Duże 97,64 29,69 11,97 21,43 12,67 16,27 9,72 5,95 2,53 -0,10
Bardzo duże 52,45 24,29 2,99 11,37 6,92 10,15 3,19 5,78 1,43 -0,52
Razem 56,02 22,06 4,04 12,29 8,66 16,52 6,54 6,65 2,37 0,15
Ź r ó d ł o : Jak w tab. 1.
Warto zauważyć, że przedział lat 1960—1980, mimo stabilnych tendencji koncen- tracyjnych, nie był jednorodny z punktu widzenia charakteru redystrybucji ludności.
W kształtowaniu się zmian zaludnienia miast widać wyraźnie nawiązanie do czaso
wego rozkładu faz koniunktury i dekoniunktury gospodarczej. W rezultacie pierw
sze pięciolatki dwóch dekad to okresy intensywniejszych przyrostów zaludnienia miast (22% w okresie 1960-1965 i 12% w okresie 1970-1975), podczas gdy drugie
pięciolatki to okresy wyraźnego wyhamowania przyrostu (4% w latach 1965-1970 i 8% w latach 1975-1980). Za znamienne uznać należy zjawisko ubytku zaludnie
nia w miastach bardzo małych i małych w okresach ograniczonej dynamiki przyro
stu ludności miast regionu. To właśnie we fluktuacyjnym charakterze redystrybucji w mniejszych jednostkach regionu lokować należy skłonność systemu do odcho
dzenia od stanu zrównoważenia do koncentracji.
Konsekwentny odwrót od koncentrowania zaludnienia i skłonność systemu miast regionu zachodniopomorskiego do równoważenia relacji wielkościowych jednostek jest obserwowany od r. 1980. Ta reorientacja organizacji systemu osadniczego re
alizuje się przy wyraźnym osłabieniu intensywności przyrostu zaludnienia. W hory
zoncie lat 1980-2001 miasta regionu zwiększyły swoje zaludnienie o 16%, co sta
nowiło jedynie 23% globalnego przyrostu, jaki wystąpił w latach 1960-2001. Jest rzeczą oczywistą, że wpływ na wspomnianą reorientację organizacji systemu miała nie globalna skala przemian, lecz rozkład zmian między kategoriami wielkościowy
mi miast. Analiza danych wyraźnie wskazuje na miasta bardzo małe, małe i średnie mniejsze, jako te, w których przyrosty zaludnienia przyjęły największe rozmiary (25-31%). Z kolei stopa przyrostu zaludnienia w pozostałych miastach malała wraz z kwalifikowaniem jednostki do kategorii dużych. Tak więc realizująca się rewersja redystrybucji stanowi podstawowy składnik (czynnik) zjawisk dekoncentracyjnych w miejskim systemie osadniczym regionu. Rozpatrywany przedział czasowy (1980-2001) jest również niejednorodny z punktu widzenia dynamiki przemian za
ludnienia. Generalnie, z upływem czasu intensywność przyrostu maleje.
Za symptomatyczne dla wnioskowania o charakterze redystrybucji należy uznać dwa fakty. Po pierwsze, miasta kwalifikowane do średnich większych, dużych i bardzo dużych w przedziale lat 1995-2001 zmniejszały swe zaludnienie. Po dru
gie, wystąpiła transformacja tempa przyrostu zaludnienia między miastami małymi a miastami średnimi i dużymi w kontekście przedziałów czasowych 1960-1980 i 1980-2001. W wymiarze sumarycznym Jata 1960-1980 skumulowały 77% ogól
nego przyrostu zaludnienia miast regionu. Tak znaczny odsetek ogólnego przyrostu wynikał przede wszystkim z faktu koncentracji dynamiki w tym okresie w miastach dużych (86%), bardzo dużych (84%), średnich większych (77%) i średnich (71%).
Udziały przyrostów ludności w pozostałych miastach były znacznie mniejsze i wy
nosiły odpowiednio: w miastach małych (42%), średnich mniejszych (39%) oraz w bardzo małych (30%).
Alternatywnym spojrzeniem na przebieg redystrybucji ludności w miastach re
gionu zachodniopomorskiego jest analiza serii czasowych obrazujących stopień ku
mulowania globalnego zaludnienia w jednostkach kwalifikowanych do różnych klas wielkościowych. W podejściu tym uwzględnia się czasową zmienność odsetka populacji miejskiej zamieszkującej w jednostkach o różnej wielkości. Ocena wyni
ków zawartych w tabeli 3 uprawnia do wydzielenia trzech form identyfikujących przemiany stopnia koncentracji zaludnienia. Forma pierwsza - siodłowa,
charakte-Redystrybucja ludności w miastach regionu zachodniopomorskiego 129 Tabela 3. Stopień koncentracji zaludnienia w miastach regionu zachodniopomorskiego
Odsetek ludności w miastach według kategorii wielkościowych
Lata bardzo
małe małe średnie
mniejsze średnie średnie
większe duże bardzo
duże
1960 2,542 6,232 5,933 15,643 8,429 13,601 47,320
1965 2,361 5,916 5,569 14,998 8,518 14,451 48,187
1970 2,201 5,623 4,861 15,132 8,812 15,528 47,623
1975 2,033 5,132 4,717 15,206 9,448 16,609 46,855
1980 1,838 4,709 4,573 15,353 10,280 17,230 46,238
1985 1,828 4,641 5,012 15,462 10,966 17,218 44,873
1990 2,001 4,720 5,042 15,766 10,928 17,117 44,418
1995 2,068 4,927 5,107 15,832 10,942 17,112 44,012
2001 2,141 5,088 5,221 15,835 10,988 17,114 43,613
Ź r ó d ł o : Jak w tab. 1.
rystyczna jest dla miast bardzo małych, małych i średnich mniejszych. Istotą prze
obrażeń dla tej formy jest tendencja sukcesywnego spadku znaczenia tych jednostek miejskich w koncentrowaniu zaludnienia w sekwencji czasowej 1960-1980 oraz re
stauracja znaczenia (wzrost odsetka), która postępowała sukcesywnie od 1980 r.
Drugą z wydzielonych form określono jako progresywno-stabilną. Charaktery
styczną cechą miast realizujących tę formę przemian jest sukcesywny przyrost stop
nia kumulacji ludności do r. 1980 (progresja) oraz ustabilizowanie się wielkości od
setka zaludnienia w latach 1980-2001. Taką formę przemian (w kontekście redystrybucji) zidentyfikowano dla miast średnich, średnich większych i dużych.
Trzecią formą przemian stopnia koncentracji ludności przypisano miastom bardzo dużym (Szczecin, Koszalin). Przemiany typowe dla tej formy sprowadzają się do zmniejszania się odsetka zaludnienia w zasadzie w całym horyzoncie czasowym.
Z tego powodu formę tą określa się jako regresywną, a miasta bardzo duże, wraz z upływającym czasem, tracą na skali koncentracji zaludnienia. Można zatem wy
specyfikować następujący przebieg redystrybucji ludności w zróżnicowanych wielkościowo miastach regionu zachodniopomorskiego. Wzrost znaczenia miast
specyfikować następujący przebieg redystrybucji ludności w zróżnicowanych wielkościowo miastach regionu zachodniopomorskiego. Wzrost znaczenia miast