Wyróni mona ponad 2 250 programów gwarancji kredytowych dziaa-jcych w prawie 100 krajach47. W wikszoci programów gwarancyjnych grup
docelow stanowi sektor maych i rednich przedsibiorstw i na ogó nie wpro-wadzaj one ogranicze sektorowych (chyba, e jest to pomoc publiczna w po-staci de minimis), czy te zwizanych z wielkoci przedsibiorstwa oraz rodza-jem i kwot kredytu. Dziaaj gównie na poziomie krajowym. Jednake, istnieje coraz wicej przypadków regionalnych i/lub obejmujcych cay kontynent (np.
Proyecto Cambio for Central America). Istniej te programy gwarancyjne, któ-re obejmuj tylko jeden któ-region w gospodarce narodowej (np. Serbian Vojvodina Development Fund). Niektóre maj nawet mniejszy zasig regionalny i tworzo-ne s przez wadze lokaltworzo-ne do promowania mikro i maych przedsibiorstw oraz agrobiznesu na poziomie gminy (np. Municipal GFs in Bosnia and Herzegovi-na)48. W niektórych pastwach, np. we Francji czy Belgii jednoczenie funkcjo-nuje kilka programów gwarancyjnych (tab. 2.1).
Finansowanie poszczególnych programów gwarancyjnych moe pochodzi z rónych róde oraz róni si ze wzgldu na sposób udzielania wsparcia (tab.
2.2). To powoduje, e mog si one charakteryzowa pewnymi ograniczeniami zwizanymi z finansowaniem dziaalnoci gwarancyjnej.
46 Efekty „Programu gwarancji de minimis” realizowanego przez Bank Gospodarstwa Kra-jowego, Bank Gospodarstwa Krajowego 2015.
47 A. Green, Credit Guarantee Schemes for Small Enterprises: An Effective Instrument to Promote Private Sector-Led Growth?, The United Nationas Industrial Development Organi-zation (UNIDO) Working Paper No 10, 2003, p. 23.
48 R. Zander, C. Miller, N. Mhlanga, Credit Guarantee Systems for Agriculture and Rural Enterprise Development, FAO, Roma 2013, p. 7.
Tabela 2.1. Programy gwarancji kredytowych w krajach UE-25
Publiczne programy porczeniowe
Programy o charakterze narodowy
Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Holandia, Litwa, Malta, Polska, Sowacja, Szwecja, Wielka Brytania
Austria, Belgia, Francja, Hiszpania, Luksemburg, Portugalia, Sowacja, Wochy
Fundusze porcze kredy-towych
Czechy, Litwa, Niemcy, Polska, Wgry
Inne systemy Modele typu mieszanego, fundusze lokalne
Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Irlandia, Litwa, Wgry, Wielka Brytania, Wochy
ródo: J. Próchniak, Ocena dziaalnoci systemu funduszy porcze kredytowych w Polsce, Oeconomia Copernicana 2010 nr 1, s. 124.
Tabela 2.2. róda finansowania programów gwarancyjnych ródo finansowania Najbardziej
popular-ny model wsparcia Korzyci Ograniczenia finansowania Rzd Program nie
portfe-lowy
Straty wypacane
bezpo-rednio z budetu pastwa Bank Centralny Programy
indywidu-alne i portfelowe
Wiarygodno w sektorze bankowym
Agencje rozwoju Programy indywidu-alne i portfelowe oraz wzajemne
Moliwo innowacyjnego podejcia
Finansowanie gównie ad hoc Banki Programy
indywidu-alne i portfelowe
Dowiadczenie Mali przedsibiorcy Program wzajemny Zaangaowanie i
dowiad-czenie z brany
Ograniczone
rodki na roz-szerzenie ródo: L. Deelen, K. Molenaar, Guarantee Funds for Small Enterprises, International La-bour Organization, Switzerland 2004, p. 51.
A. Green identyfikuje pi gównych programów gwarancyjnych. S to49: x publiczne programy gwarancji (public guarantee schemes) zarzdzane przez
prywatn organizacj lub jednostk administracji rzdu. W przypadku nie-spacenia poyczki gwarancja jest wypacana bezporednio z budetu pa-stwa;
x korporacyjne programy gwarancji (corporate guarantee schemes), które s
finansowane i prowadzone przez sektor prywatny (np. banki, izby handlo-we), bez adnego wsparcia ze strony wadz publicznych;
x programy midzynarodowe (internationl schemes), bdce dwustronnymi lub wielostronnymi inicjatywami rzdowymi, lub pozarzdowymi, np. Eu-ropejski Fundusz Inwestycyjny (EFI), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Industrial Development Organization) oraz Midzynarodowa Organizacja Pracy (International Labour Organization).
Czsto programy te cz zarówno fundusz gwarancyjny z pomoc technicz-n dla przedsibiorstw. Dla przykadu Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI) zarzdza porczeniami dla sektora MSP w ramach dziaania Komisji Europejskiej. Dziaalno gwarancyjna obejmuje transakcje „mandate”, w przypadku których EFI zarzdza i dystrybuuje rodki z budetu UE na fi-nansowanie instrumentów finansowych, oraz transakcje „own risk” gdzie EFI rozmieszcza wasny kapita. Wikszo transakcji zalicza si do katego-rii „mandate”. Rol Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego jest dostarcze-nie gwarancji bezporednio do lokalnych banków lub udzielaniu im regwa-rancji. czna warto portfela gwarancyjnego EFI w latach 2007-2013 w wybranych krajach europejskich stanowia ponad 4,9 mld euro (tab. 2.3).
Najwikszy udzia w wartoci portfela transakcji gwarancyjnych odnotowa-no w Polsce i staodnotowa-nowi on 26,91%. Znacznie mniejsze udziay ododnotowa-notowaodnotowa-no w Albanii, Boni i Hercegowinie oraz Macedonii i Serbii.
x programy realizowane przez midzynarodowe organizacje pozarzdowe, które nie maj wyspecjalizowanych instytucji finansowych i nie podlegaj
kontroli ze strony banku centralnego lub podobnej instytucji, ale mog
wiadczy usugi zwizane z podziaem ryzyka;
x wzajemne programy gwarancyjne (mutual guarantee schemes), tzw. wza-jemne stowarzyszenia gwarancyjne, towarzystwa/fundusze. S to prywatne i niezalene organizacje tworzone i zarzdzane przez kredytobiorców o ograniczonym dostpie do kredytów bankowych.
49 A. Green, Credit Guarantee Schemes for Small Enterprises: An Effective Instrument to Promote Private Sector-Led Growth?, The United Nationas Industrial Development Organi-zation (UNIDO) Working Paper No 10, 2003, s. 18-19.
Tabela 2.3. Wielko portfela transakcji gwarancyjnych Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego w wybranych krajach europejskich
w latach 2007-2013 (w mln euro) Kraj
Wielko portfela transak-cji gwarancyjnych
[w mln euro]
Udzia w wielkoci portfela transakcji gwarancyjnych
[%]
Albania 20 0,41
Bonia i Hercegowina 20 0,41
Bugaria 875,4 17,84
Chorwacja 119,5 2,43
Czechy 546,4 11,13
Wgry 522,4 10,64
Kosowa 20 0,41
Macedonia 15 0,31
Polska 1320,9 26,91
Czarnogóra 20 0,41
Rumunia 718,1 14,63
Serbia 16 0,33
Sowacja 501,3 10,21
Sowenia 192,9 3,93
Razem 4907,9 100
ródo: Credit Guarantee Schemes for SME lending in Central, Eastern and South-Eastern Europe, A report by the Vienna Intitiative Working Group on Credit Guarantee Schemes, Eu-ropean Commission 2014.
Z kolei OECD wyrónia trzy rodzaje programów gwarancyjnych50, tj.:
x mieszany z prywatnymi podmiotami oferujcymi gwarancj i publicznymi oferujcymi regwarancj (charakterystyczne dla starszych pastw czonkow-skich UE). System taki dziaa na przykad w Portugalii. Dziaaj w nim trzy instytucje. Pierwsz tworz Wzajemne Towarzystwa Gwarancyjne (Mutual Guarantee Societies – MGS), które s odpowiedzialne za udzielanie gwaran-cji dla podmiotów z sektora MSP (s to Garval MGS, Lisgarante MGS i Norgarante MGS – przyczone do sektora Ministerstwa Gospodarki) oraz Agrogarante MGS dziaajce w caym kraju w sektorze rolnym i lenym. S
to instytucje kredytowe w wikszoci prywatne, zajmujce si profesjonal-nym zarzdzaniem i podlegajce nadzorowi oraz kontroli przez Bank Cen-tralny. Drugi podmiot to Wzajemny Fundusz Regwarancyjny (The Mutual Counter-Guarantee Fund – FCGM) skadajcy si wycznie z kapitau pu-blicznego (Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Rolnictwa, Rozwoju Wsi i Ryboówstwa). Jego celem jest czciowe pokrycie gwarancji udzielonych
50 OECD. SME and Entrepreneurship Financing: The Role of Credit Guarantee Schemes and Mutual Guarantee Societies in supporting finance for small and medium-sized enterprises, 2012, pp. 11-18.
przez MGS. Jest to krajowa „reasekuracja” funduszy, która obejmuje cz ryzy-ka zwizanego z dziaalnoci MGS. Natomiast trzeci instytucja jest PGM – So-ciedade de Investimento, która jest odpowiedzialna za zarzdzanie FCGM;
x publiczny z funduszami gwarancyjnymi (czsto wystpujcy w nowych pa-stwach czonkowskich UE). System taki funkcjonuje na przykad na Litwie, gdzie utworzony zosta fundusz Invega, oferujcy gwarancje biznesowe i inwestycyjne. Fundusz w caoci jest wasnoci pastwa (podlega Mini-sterstwu Gospodarki), dziaa w formie spóki z ograniczon
odpowiedzialno-ci. Wspópracuje z bankami komercyjnymi, firmami leasingowymi i SKOK-ami. Korzysta z regwarancji udzielonej przez EFI. Pomoc pastwa wystpuje w postaci pomocy de minimis, jest ona zatem ograniczona sekto-rowo (zgodnie z zasadami ustalonymi przez KE). Pastwo jest odpowie-dzialne za wszystkie zobowizania Invega;
x prywatny (wzajemny) system gwarancji bez adnego wsparcia wadz pu-blicznych (niezbyt czsto wystpujcy, instytucje te próbuj uzyska regwa-rancje na szczeblu krajowym lub unijnym, np. EFI). Przykadem jest Societes de Cautionnement Mutuel (SOCAMA) we Francji. Program oferuje wsparcie dla maych i rednich przedsibiorstw dziaajcych w formie spóki z ograniczon
odpowiedzialnoci. Korzysta z funduszy wasnych oraz regwarancji EFI.
Podobnego podziau programów gwarancji kredytowych dokonali T. Beck, L.F. Klapper i J.C. Mendoza. Autorzy równie wskazuj na funkcjonowanie trzech programów gwarancyjnych, w formie:
x Wzajemnych Stowarzysze Gwarancyjnych (Mutual Guarantee Assciations), które tworz niezalene firmy i/lub organizacje, które udzielaj gwarancji kredytowych na kredyty udzielone dla swoich czonków, którzy s akcjona-riuszami lub/i nale do zarzdu. Podmioty te mog otrzymywa wsparcie rzdu (wystpujce np. we Woszech);
x publicznych programów gwarancji, które s inicjatyw rzdu i dziaaj na szczeblu lokalnym, regionalnym lub krajowym. Tworzone s na ogó w ra-mach polityki publicznej w kierunku zapewnienia finansowania dla MSP lub dla sektorów priorytetowych lub grupy demograficznej (np. kobiet czy mniejszoci). S one finansowane ze rodków publicznych, przy czym mog
by zarzdzane przez prywatne podmioty (wystpujcy np. w Polsce);
zwizki korporacyjne na ogó finansowane i wykorzystywane przez sektor prywatny (wystpujce np. Grecji i Rumunii)51.
51 T. Beck, L.F. Klapper, J.C. Mendoza, The Typology of Partial Credit Guarantee Funds around the World, The World Bank Development Research Group Finance and Private Sector Team & Latin America & Caribbean Region Finance and Private Sector Development De-partment, November 2008, p. 11-12.
2.3. Gwarancje kredytowe – instrument finansowy Unii Europejskiej