Przez cały rok: Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych, tudzież po
stępowanie w sprawach niespornych. Oprócz tego:
W półroczu zimowem: Austryjacki kodeks handlowy i wekslowy, tudzież
umiejętności polityczne.
W półroczu letniem : Statystyka cesarstwa austryjackiego.
') Porówn. §. 65 rozporządzenia z d. 1 października 1850, wraz z przypiskiem
na str. 19. ' 1
2) Ponieważ przedmiot prawa rzymskiego w letnićm półroczu nie może być w zupełności wyczerpany, przeto uczniowie mogą się znaleść w tćm położeniu, iż w trzecićm półroczu wypadnie im słuchać jeszcze trzeciego kollegium z tegoż prawa. — Rozp. Min. z 5 listopada 1857, L. 16914.
Trzy kursa umiejętności politycznych mają obejmować wszystko, co dotychczas pod tą nazwą rozumiano, mianowicie:
Ekonomiją polityczną, naukę skarbowości, tudzież naukę owych in- stytncyj administracyjnych, które nie należą ani do sądownictwa ani do skarbowości, i to o ile być może z odwoływaniem się do austryjaokich stosunków, urządzeń i ustaw.
§• 3.
Oprócz nauk wzwyż pomienionych mają być wykładane na wydzia łach prawniczo-administracyjnych jeszcze inne nauki, należące do dziedziny prawa i administraeyi, i to w odpowiednich okresach czasu.
Takiómi zaś są:
a) Prawo narodów i prawo rzeszy niemieckiej. b) Prawo górnicze.
c) Ustawodawstwo austryjackie administracyjne i skarbowe.
d) Ćwiczenia w czynnościach sądowych (practica, relatoria), tak
w zakresie prawa cywilnego, jako też prawa karnego.
e) Prawo lenne austryjackie, tudzież prawa prowincyjonalne pojedyn
czych krajów należących do cesarstwa austryjackiego, lub tćż historyja tych praw.
f) Statystyka Państw europejskich. g) Medycyna sądowa.
h) Rachunkowość rządowa.
Wprawdzie nauczyciele (docenci) dwu nauk, wymienionych na ostatku, mają prawo bywania na posiedzeniach profesorów wydziału prawniczo ad ministracyjnego i głosowania na nich, o ile wymagają ich obecności względy dydaktyczne lub okoliczności, dotyczące karności akademickiój. atoli cho ciażby ci nauczyciele mieli stopień i tytuł profesora, to jednak mimo to nie należą do g r o n a p r o f e s o r ó w , jeżeli nie posiadają stopnia dok tora prawa.
§. 4.
Uczniowie w zasadzie są obowiązani uczęszczać na wykłady wy szczególnione w §. 2 koleją tamże wskazaną. Wszakże pomiędzy filozofią prawa i encyklopedyą nauk prawniczych, jako naukami równocześnie prze- pisanemi na półrocze drugie roku drugiego, pozostawia im się wolność wyboru. Do wykładów zaś o powszechnćm prawie niernieckiem prywatnćm nie można ich jeszcze przynaglać, wszelako należy im wykłady te zalecać jak najmocnićj, jako przygotowanie do nauki prawa austryjackiego.
Oprócz tego uczniowie wydziału prawa i administraeyi obowiązani są przykładać się do niektórych nauk wykładanych w wydziale filozoficz nym, mianowicie:
a) W ciągu trzech pierwszych półroczy mają uczęszczać przynajmniej
na jeden kurs z dziedziny filozofii praktycznćj.
b) W itrzeciem półroczu mają chodzić na wykłady historyi cesarstwa
austryjackiego. 1)
') Na wykłady historyi cesarstwa austryjackiego mogą uczniowie prawa uczęsz
czać w pierwszśm półroczu. — Rozp. min. z d. 5 listopada 1857 r. L. 16914. — Dzien nik ustaw Państwa Nr. 220.
c) W ciągu ośmiu półroczy powinni jeszcze słuchać wykładów o ja
kimś przedmiocie historycznym.')
Oprócz tego uczniowie nie powinni poprzestać na tych tylko wykła dach, które im wyraźnie zaleconemi zostały, lecz uczęszczać mają jeszcze i na inne według własnego wyboru, bez względu na wydział nauk, do którego takowe należą. W ogólności uczniowie mają się zapisywać na tyle wykładów, żeby takowe zajmowały im tygodniowo dwadzieścia godzin, wyjąwszy półrocze czwarte i ósme, w których tylko dwanaście godzin w tygodniu poświęcić mają wykładom.* 2]
§. 5.
Wszyscy uczniowie mają ku końcu, lub po upływie półrocza czwar tego, poddać się egzaminowi z nauk następujących: z Prawa rzymskiego, z Prawa kanonicznego, z historyi Państwa i Prawa niemieckiego w połą czeniu z bistoryją Cesarstwa austryjackiego.
Ktoby tego egzaminu nie zdał z postępem zadawalniającym przed rozpoczęciem lub przynajmniej w ciągu półrocza piątego, temu nie będą wliczone do czterolecia późniejsze półrocza, na któreby się zapisał przed złożeniem egzaminu. 3)
') Wykłady pod a, b i c wymienione, powinny obejmować najmnićj 3 godziny tygodniowo. (Rozporządzenie z d.f 18-go lipca 1851 r., L. 6418).
W Krakowie liczy się wykład historyi literatury niem. jako przedmiot history czny. (Rozp. min. z d. 6 paźdz. 1855 r. L. 15427).
2) Jeżeli Dziekan w końcu półrocza potwierdzając takowe w książeczce legity macyjnej,* spostrzeże, że uczeń nie słuchał wykładów w ustawowym wymiarze dw u d z i e s t u g o d z i n t y g o d n i o w o , natenczas wtedy tylko bez przeszkody wliczy pół rocze, jeżeli uczeń w p o p r z e d z a j ą c ó m półroczu uczęszczał na wykłady w odpo wiednio większój liczbie godzin. W innym razie wliczenie półrocza z wyraźną wzmianką przyczyny, ma pozostać w zawieszeniu tak długo, aż uczeń brak godzin w jednćm z dwóch następnych półroczy uzupełni.
3) Ze wszystkich przepisów o egzaminach państwowych najważniejszćm jest obecnie r< zp. Min. W. i 0. z d. 1 sierpnia 1885, L. 13996, zmienia ono bowiem wiele poprzednich rozporządzeń, dlatego podajemy je w calśj osnowie:
§. 1. Termin powtórzenia egzaminu prawno-historycznego z niepomyślnym skut kiem złożonego stanowi się bez wyjątku na rok. Kandydat, który przy tym egzaminie w terminie lipcowym lub październikowym został reprobowany, nie może przeto być dopuszczonym do ponownego składania tegoż przed następnym terminem lipcowym. Zarazem kandydatowi takiemu wskazać ma komisya egzaminacyjna przedmioty, na które obowiązany będzie uczęszczać w ciągu roku następnego po reprobacyi. Rozumie się samo przez się, że kandydat także po złożeniu egzaminu państwowego prawno- historycznego musi uczęszczać na wydział jeszcze przez dalsze dwa lata.
§. 2. Uczniowie, którzy przy egzaminie państwowym prawno-historycznyin zo stali reprobowani, lub którzy takowego z upływem czwartego półrocza nie złożyli, nie mogą w żadnym razie dopuszczeni być do wpisu na przedmioty roku trzeciego. Przepisy §. 35 rozp. min. z dnia 16 kwietnia 1856 L. 54 D. P. P. i ustępu 1 rozp. min. z d. 15 kwietnia 1857 L. 4102 o tymczasowym wpisie kandydatów reprobowanych na pół roku na przedmioty trzeciego roku, tracą moc obowiązującą.
§. 3. Egzamina państwowe prawno-historyczne odbywać się mają wyłącznie w terminie lipcowym lub październikowym. Przepis §. 10 rozp. min. z 16 kwietnia 1856 L. 54 D. P. P„ który dla tego egzaminu przeznaczał jako termin nadzwyczajny ostatni tydzień każdego półrocza zimowego, znosi się. Również przestaje obowiązywać rozp. min. z 31 października 1877 L. 9087 co do przeznaczania terminów nadzwyczaj nych dla kandydatów, którzy mieli przeszkodę w złożeniu egzaminu prawno-history cznego w zwykłym terminie.
§. 4. Uczniowie, którzy rozpoczynają nauki prawno-historyczne w pół niem, mają być pod względem przypuszczenia do egzaminów państwowy
Uczeń, chcący się poświęcić służbie rządowćj na zasadzie nabytych wiadomości prawno administracyjnych, nie ubiegając się jednak o stopień doktora, winien oprócz egzaminu wzwyż pomienionego, zdać jeszcze drugi i trzeci i to z nauk następujących:
Drugi egzamin obejmować ma: kodeks cywilny austryjacki, prawo handlowe i wekslowe, postępowanie sądowe w sporach cywilnych, tudzież w sprawach niespornych, wreszcie kodeks karny austryjacki i postępowanie sądowe w sprawach karnych.
Trzeci egzamin ma zdać kandydat ze statystyki cesarstwa austryjac- kiego, z ekonomii politycznćj i nauki skarbowości.
Drugiemu egzaminowi może się poddać uczeń w ostatnich sześciu tygodniach ósmego półrocza, trzeci zaś zdać może dopiero po ukończonem czteroleciu. *)
Przy egzaminie ze statystyki cesarstwa austryjackiego, nie należy od kandydata wymagać takich szczegółów, których spamiętanie nie ma stałej wartości, a którychby się tylko dla egzaminu uczyć musiał, natomiast trzeba przy nadarzającej się sposobności podczas obu tych egzaminów wy magać także wiadomości najważniejszych dla państwa i ustawodawstwa wypadków z dziejów cesarstwa, tudzież ogólnćj znajomości ustaw zasadni czych Państwa austryjackiego i organizacyi władz rządowych.
§• 7.
Młodzieniec, który ma zamiar wstąpić do służby rządowćj, nie od bywszy jak należy nauk uniwersyteckich, może być tylko wyjątkowo przy puszczonym do egzaminów rządowych, atoli nigdy wcześn ćj, niż we dwa, a względnie we cztery lata po zdaniu egzaminu dojrzałości i to tylko wte dy, jeżeli przynajmniój jakie takie poda wskazówki, z którycbby wnosić można, iż kandydat przy stosownej pomocy nabył potrzebnych wiadomości.
§• 6.
czenia studyów tak uważani, jakby nauki prawno-polityczne rozpoczęli dopiero z na- stępnem półroczem zimowóm i dlatego nie mogą tych nauk skończyć wcześniej jak dopiero w cztery lata od tego czasu. §§. 2 — 5 rozp. min. z 1 czerwca 1880 L. 60 D. P. P. o postępowaniu z takimi uczniami, którzy zwykłe swoje studya prawnicze za czynają od półrocza letniego, znoszą się niniejszem; natomiast §. 6 tegoż rozp. min. co do wyjątkowego zaliczenia studyów takich kandydatów, którzy z innego wydziału przechodzą na prawniczy, obowiązują i nadal.
§. 5. Do egzaminu państwowego sądowego, podobnie jak to dotychczas było co do egzaminu z umiejętności politycznych, mają kandydaci być przypuszczeni dopiero po ukończeniu ezterolecia i otrzymaniu absolutoryum. Przepis §. 6 ust. 4 rozp. min. z 2 października 1855 L. 172 o naukach prawniczych i §. 1 ust. 2 rozp. min. z d. 16 kwietnia 1856, L. 54 D. P. P., według których egzamin państwowy sądowy można było składać w ostatnich sześciu tygodniach półrocza, znosi się niniejszem. (Porówn. przyp. na str. 27).
§. 6 (zawiera przepis dotyczący składu komisyi).
§. 7. Rozporządzenie niniejsze wchodzi w życie z rokiem szkolnym 1885/6, a ró wnocześnie tracą moc obowiązującą wszystkie niezgodne z nićm przepisy, nawet gdyby w niniejszćm rozporządzeniu nie były wyraźnie zniesione.
') Postanowienie to zostało częściowo zmienione przez §. 5 ust. 1 Rozp. min. W. i O. z d. 1 sierpnia 1885 L. 16996 L. 109 D. P. P. (zamieszczonego powyźój w przypisku do §. 5), oraz wskutek iozp. min. W. i O. z d. 12 kwietnia 1889 L. 46 D. P. P ., które znajduje się poniźćj, między przepisami odnoszącemi się do służby wojskowej.
Mianowicie powinien wykazać, z jakich dzieł mógł korzystać i korzystał w istocie, tudzież, iż przynajinnićj przez trzy półrocza w jakimś uniwer sytecie uczęszczał z szczególną pilnością i po kolei właściwćj na wykłady 0 najważniejszych naukach prawniczych, albo że brał od profesorów zwy czajnych lekcye prywatne (tak zwane prwatissima) z przedmiotów głó wnych , a to przynajinnićj z prawa rzymskiego, z prawa niemieckiego, z prawa kanonicznego, z kodeksu cywilnego i karnego austryjackiego, co tymże profesorom wykładającym powyższe przedmioty, czynić wolno, ale do czego wcale nie są obowiązani.
Dla takich kandydatów Ministerstwo wyznań i oświaty wyznaczy w każdym przypadku szczegółowym komisyje, przed któremi ci z nauk dotyczących zdawać mają egzamin tak piśmienny jako i ustny publiczny, a komisyje tĆ otrzymają osobne instrukcye 1). Za taki egzamin składa kandydat taksę trzy razy większą aniżeli ta, jaką się płaci za zwyczajny egzamin rządowy. Tą opłatą dzielą się pomiędzy sobą komisarze egza minacyjni.
§ . 8.
Paragraf ten zawierający przepisy co do egzaminów ścisłych opuszcza się tutaj z powodu, że w tój mierze obowiązuje obecnie Rozp. Min. z 15 kwietnia 1872 L'. 4398, które znajduje się poniźój.
To N a j w y ż s z e Postanowienie obwieszcza się niniejszem z nastę- pującemi uwagami:
Dziekani (Dziekani profesorów) prawniczo-administracyjnych Wydzia łów w Wiedniu, w Pradze, w Peszcie, w Krakowie, we Lwowie, w Gradcu 1 lusbruku, jak również ciała nauczycielskie i pojedynczy ich członkowie są od tej chwili obowiązani starać s ię , ażeby wykłady zostały urządzone wedle tego wyżej przytoczonćm Najwyższćm postanowieniem zakreślonego planu studyów, i swych sił dokładać, ażeby uczniowie o ile można doń się stosowali. Postanowienie co do docentów rachunkowości państwowćj i sądowćj medycyny, wchodzi natychmiast w wykonanie.
Uczniowie prawno - administracyjnych Wydziałów w wymienionych Uniwersytetach są obowiązani słuchać przepisanych przedmiotów w powyż szym planie studyów wedle oznaczonego tamże porządku, a na uczęszcza nie na wykłady poświęcać przynajmniej przepisaną liczbę godzin.
Wolno im wszakże i nadal, jeżeli jaki przedmiot wykłada wielu ra zem docentów (profesorów' zwyczajnych lub nadzwyczajnych, albo docentów prywatnych), między nimi wybierać, a obok przepisanych wykładów słu chać także i innych, bądź na Wydziale prawniczo-administracyjnym, bądź na którymkolwiek innym; zajęty zaś czas słuchaniem wykładów na innych Wydziałach, będzie im wliczany do prawnego minimum liczby godzin.
Uczniowi wolno odstąpić od powyższego planu nauk tylko za szcze- gólnem pozwoleniem Dziekana grona profesorów nauk prawniczych i ad ministracyjnych.
Nadto Dziekan i właściwi docenci o tyle czuwać powinni nad wybo rem nauk nieobowiązkowych, na które zapisują się uczniowie, żeby ich od tego odwodzić, jeżeli to jest rzeczą widoczną, iż nie są przygotowani dostatecznie do korzystania z takich wykładów. *)
32
*) Rozp. Min. W. i O. z d. 20 marca 1856, L. 4518 zawiera szczegółowe w tój mierze przepisy.
Ze względu na zwiększoną liczbę godzin wykładowych, przeznaczo nych na nauki obowiązkowe, pilnym a ubogim uczniom, zachowującym się nienagannie, ułatwionćm zostało pozyskanie uwolnienia od opłaty połowy czesnego (z uchyleniem po części przepisów §§. 15, 17 i 26 ustawy z dnia 12 lipca 1850, L. 310), przez to, iż
1) o ile tylko chodzi o uwolnienie od opłaty p o ł o w y czesnego, nie należy więcćj od proszącego o taką ulgę wymagać z n a k o m i t e g o postępu w naukach (jak to zaleca §. 15 ustawy wyżej powołanćj), lecz odtąd można poprzestać na tćm , jeżeli proszący, poprzednio, jako uczeń uniwersytetu był pilnym i zachował się przyzwoicie; 2) że i tacy, którzy d o p i ó r o c o przyjęci zostali w poczet uczniów uni
wersytetu, już w p i e r w s z ó m półroczu mogą być uwolnieni od opłaty połowy czesnego, jeżeli złożą dostateczne dowody swego ubóstwa, chociażby nie posiadali świadectwa dojrzałości z uznaniem z n a k o mi t y c h wiadomości naukowych; A)
3) że w ocenianiu formalności dowodów i w określaniu pojęcia ubóstwa z należytem uwzględnieniem stosunków postępować należy.
Uwolnienie od opłaty czesnego całego lub w połowie, przyznane uczniom wydziału prawa i administracyi od właściwego grona profesorów, rozciąga się także podobnie jak u uczniów wydziału teologicznego do wy kładów, odbywających się na innych wydziałach. Tym sposobem tracą moc obowiązującą postanowienia przeciwne powyższym, znajdujące się w pierwszym ustępie §. 21 ustawy z dnia 12 lipca 1850 r. L. 310.
Przepisy dotyczące rozkładu nauk, tudzież obowiązku zdawania egza minów, nie stosują się do cudzoziemców. Podlegają oni jedynie przepisom karności. Tylko wtedy, gdyby przy wpisaniu w poczet uczniów, kandydat oświadczył wyraźnie, iż dla tego udał się do uniwersytetu austryackiego, aby po ukończeniu w nim nauk, otrzymał urząd w Austryi, albo stopień doktora praw w uniwersytecie austryackim , należy zastósować do niego wszystkie przepisy, jakim w tym względzie podlegają krajowcy.
Pozwolenie poddanym austryackim, aby także w uniwersytetach za granicznych mogli się ćwiczyć w naukach , utrzymuje się w swej mocy. Atoli uczniowie, którzy przykładając się do nauk w jakimś uniwersytecie za granicznym , nie ze wszystkióm zastosowali się do powyższego rozporzą dzenia Najjaśniejszego Pana, mogą być wprawdzie przypuszczeni do teo retycznych egzaminów rządowych, ale tylko na zasadzie postanowienia Najwyższego względem takich kandydatów, którzy nie odbyli nauk uniwer syteckich jak należy, i to pod warunkami wyrażonemi w temże posta nowieniu.
‘) Ustęp 1) i 2) zmieniły Ustawę o czesnćm z d. 12 lipca 1850 L. 310 D. P. P. (poniżej zamieszczony), mianowicie zaś jój §§. 15 i 17.