Rozwój Wrocławskiej Szkoły Ekonomii Ekologicznej

(Środowiskowej)

Jak już wspomniano początki Wrocławskiej Szkoły Ekonomii Ekologicznej (Środowiskowej) sięgają połowy lat 80. i są związane z osobami Piotra Wilczyńskiego i, nieco później, Bogusława Fiedora.

Wokół kierowanych przez nich badań naukowych o charakterze zarówno empirycznym (na przykład studia poświęcone wykorzystaniu instrumentów ekonomicznych w zarządzaniu ochroną środowiska w organizacjach przemysłowych), jak i teoretycz-nym (np. ekologiczne uwarunkowania wzrostu gospodarczego w ujęciu neoklasycznych i keyne-sowskich modeli wzrostu) skupiła się grupa młodych pracowników, stanowiących dziś trzon Katedry Ekonomii Ekologicznej. Byli to między innymi:

Stanisław Czaja, Andrzej Graczyk i Zbigniew Jakubczyk. W badaniach tych, wykonywanych w ramach tak zwanych centralnych i resortowych programów badawczych, a także koordynowanych przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, brały też udział osoby pracujące dzisiaj w innych jednost-kach organizacyjnych. Do tych osób należeli: Maria

TOWARZYSTWO EKONOMICZNEGRANICA

Piotrowska, Marian Noga, Stefan Forlicz, Andrzej Matysiak, Marek Łyszczak czy Ryszard Gumiński.

Były to duże projekty badawcze, zapewniające współpracę wielu zespołów. Dały one zespołowi z Akademii Ekonomicznej okazję uczestnictwa w tworzeniu się i rozwoju nowych obszarów badań w ramach polskiej ekonomii, jak też poznania niemal wszystkich polskich badaczy, którzy już byli aktywni na tym polu bądź wówczas zaczęli się specjalizować w tej dziedzinie. Była okazja współpracy z najbardziej liczącymi się wówczas przedstawicielami tej dziedziny nauk ekonomicz-nych – Anną Jankowską-Kłapkowską, Barbarą Prandecką, Antonim Symonowiczem czy Adamem Ginsbertem-Gebertem. Prace badawcze pozwoliły poznać specyfi czne problemy niektórych dziedzin gospodarki, mających istotne związki ze środo-wiskiem przyrodniczym, a szczególnie górnictwa i hutnictwa miedzi.

Lata 1986–1990 można określić ogólnie jako czas wyboru podstawowej tematyki badawczej zespołu – ekonomicznych aspektów ochrony środowiska – oraz rozpoznania różnych obszarów tej problema-tyki. Młody, dynamiczny zespół Instytutu Ekonomii stał się jednym z nielicznych specjalizujących się w Polsce w tej dziedzinie. Ważnym wydarze-niem, dokumentującym wiodącą pozycję zespołu w dziedzinie teoretycznych aspektów wzrostu gospo-darczego, było wydanie monografi i pt. Ekologiczne uwarunkowania wzrostu gospodarczego w uję-ciu współczesnej teorii ekonomii (Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1993), wyróż-nionej Nagrodą Ministra.

Rolę liderów zespołu odgrywali w tym okresie Piotr Wilczyński i Bogusław Fiedor. Poczynając od roku 1990, po wyjeździe Piotra Wilczyńskiego do Wielkiej Brytanii, a następnie do Stanów Zjednoczonych (gdzie przedwcześnie, w wieku 50 lat, zmarł w 2000 roku), przewodniczył zespołowi Bogusław Fiedor, który od roku 1991 pełnił też funkcję dyrektora Instytutu Ekonomii. Istotną rolę w ugruntowaniu obszaru zainteresowań badawczych zespołu odegrało opublikowanie przez Bogusława Fiedora w 1990 roku pracy pt. Przyczynek do ekono-micznej teorii zanieczyszczenia i ochrony środowiska (Ossolineum, Wrocław 1990).

Po roku 1990 zespół, jako jeden z pierwszych w Polsce, podjął także badania nad praktycznymi aspektami ochrony środowiska. Współdziałał w procesie tworzenia podstaw nowego podejścia do polityki ekologicznej państwa, w budowaniu pro-pozycji nowych instrumentów ekonomicznych tej polityki, w tym także nowej formuły funkcjonowa-nia funduszy ochrony środowiska, która umożliwiła później stworzenie fi nansowych podstaw

inten-sywnego nadrabiania „zaległości” inwestycyjnych infrastruktury ochrony środowiska. Niezmiernie ważne okazało się także bardzo dobre przygotowa-nie zespołu z zakresu teorii ekonomii. Dzięki tym pracom, zespół wrocławski już wtedy odgrywał istotną rolę w rozwoju ekonomii środowiska i eko-nomii ekologicznej w Polsce. Godne odnotowania wydaje się nawiązanie w tym okresie stałej współ-pracy badawczo-eksperckiej z Departamentem Polityki Ekologicznej Ministerstwa Środowiska (od 1989 roku), Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (od 1990 roku) i Sejmową Komisją Ochrony Środowiska. W latach 1991–1995 zespół zrealizował kilkanaście projektów na rzecz krajowych odbiorców instytucjonalnych.

Dzięki gruntownemu poznaniu specyfi ki pol-skiego systemu ochrony środowiska, zespół w latach 90. otrzymał i wykorzystał wiele ofert współpracy międzynarodowej. Piotr Wilczyński pracował przez wiele lat w Banku Światowym i Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju (Euro-pean Bank for Reconstruction and Development, EBRD). Dzięki jego aktywności Polska pozy-skała środki umożliwiające realizację bardzo wielu projektów inwestycyjnych. Bogusław Fiedor współ-pracował jako konsultant z EBRD. Stanisław Czaja i Andrzej Graczyk przebywali na rocznych stażach naukowych w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i RFN, a Zbigniew Jakubczyk był na dwóch stażach nauko-wo-badawczych w USA. Ważne międzynarodowe doświadczenia naukowe z tego okresu to realiza-cja dwóch projektów badawczych: fi nansowanego przez Bank Światowy – Economywide Policies and the Environment. A Case Study of Poland (1991–1992) oraz projektu badawczego fi nanso-wanego przez UNCTAD – Interlinkages Between Trade and Development. A Case Study of Poland, w ramach programu badawczego UNDP-UNCTAD – Reconciliation of Trade and Environment Policy (1993–1994). Umożliwiły one utworzenie nowych badań i przygotowanie wielu publikacji, w tym książkowych.

Kolejny okres w działalności badawczej Wrocławskiej Szkoły Ekonomii Ekologicznej (Środowiskowej), czyli lata 1996–2000, był silnie związany z przygotowaniami Polski do integracji europejskiej. Oznaczało to współpracę z wieloma podmiotami i realizację zróżnicowanych zadań.

Wrocławski zespół ekonomistów środowiska i zasobów naturalnych był już znanym w kraju i w pewnym zakresie także za granicą – między innymi dzięki uczestnictwu w licznych międzyna-rodowych programach badawczych – ośrodkiem badań nad ekologicznymi uwarunkowaniami wzro-stu gospodarczego, instrumentami ekonomicznymi

TOWARZYSTWO EKONOMICZNEGRANICA

ochrony środowiska czy polityką ekologiczną (pro-wadzoną w różnej skali – od lokalnej do narodowej) w gospodarce rynkowej. Zespół ściśle współpra-cował w tym zakresie także z innymi ośrodkami krajowymi, w tym z Warszawskim Ośrodkiem Ekonomii Ekologicznej (prof. Tomasz Żylicz) dzia-łającym przy Uniwersytecie Warszawskim, z Katedrą Gospodarowania Zasobami przyrody Politechniki Białostockiej (prof. Bazyli Poskrobko), z Katedrą Polityki Przemysłowej i Ekologicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie (prof. Kazimierz Górka) i Katedrą Ekonomii i Gospodarowania Zasobami Przyrody Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (prof. Anna Jankowska-Kłapkowska). Ważna była też współpraca z zachodnimi instytucjami i fi rmami konsultingowymi, między innymi z: United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Programem Środowiskowym Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP), The World Resources Institute, Bankiem Światowym, Harwardzkim Instytutem Rozwoju Międzynarodowego (HIID), Global Environment Facility (GEF), Economic Commission for Europe (UNECE), London Economics, WS Atkins i CH2Mi-Hill.

Rozwój Wrocławskiej Szkoły Ekonomii Ekologicznej (Środowiskowej) nastąpił dzięki utworzeniu Katedry Ekonomii Ekologicznej.

Pozwoliło to rozszerzyć grono stałych uczestników prac badawczych w dziedzinie ekonomii środo-wiskowej i ekonomii ekologicznej oraz stworzyło warunki do rozpoczęcia działalności dydaktycznej w tej dziedzinie. Katedra powstała w 1996 roku z inicjatywy prof. dr hab. Bogusława Fiedora, kie-rownika Katedry w latach 1996–2005. Katedrę utworzyli pracownicy Instytutu Ekonomii, któ-rych zainteresowania badawcze i dotychczasowa współpraca skupiały się na szeroko rozumianych ekonomicznych problemach ochrony środowiska i gospodarowania jego zasobami. Oprócz organiza-tora Katedry byli to: dr hab. Stanisław Czaja, prof.

AE, dr hab. Irena Kociszewska, prof. AE, która w październiku 2002 roku objęła kierownictwo Katedry Ekonomii i Gospodarowania Środowiskiem na Wydziale Inżynieryjno-Ekonomicznym, a także dr Andrzej Graczyk i dr inż. Zbigniew Jakubczyk.

W roku 1999 do zespołu pracowników dołączyła mgr inż. Agnieszka Becla, w 2000 roku mgr Zbigniew Dokurno i mgr Karol Kociszewski, a następnie w roku 2005 współpracujący wcześniej doktoranci:

mgr inż. Agnieszka Ciechelska i mgr Katarzyna Nowak oraz mgr Bogdan Piątkowski (w 2006 roku).

W działalności Katedry uczestniczyli również dok-toranci: od 2004 roku mgr Anna Cymerman i mgr Tomasz Poskrobko, a od 2006 roku mgr Iwona Nowakowska oraz mgr Michał Radziszewski (przez

jeden rok 2005–2006). Od listopada 2005 roku Katedrą Ekonomii Ekologicznej kieruje dr hab.

Andrzej Graczyk, prof. AE we Wrocławiu.

Katedra Ekonomii Ekologicznej należy do ścisłej czołówki wśród (wielokrotnie liczebniej-szych) katedr uczelni pod względem tempa awansu naukowego, realizowanych projektów badawczo--wdrożeniowych oraz liczby publikacji.

W latach 1996–2016 pracownicy Katedry uzy-skali tytuły naukowe i stopnie naukowe: prof. dr hab.

Stanisław Czaja (habilitacja w 1997 roku, profesura w 2013 roku) i prof. dr hab. Andrzej Graczyk (habili-tacja w 2005 roku i profesura w 2015 roku), doktora habilitowanego Karol Kociszewski (doktorat w 2003 roku i habilitacja w 2014 roku), doktora Agnieszka Becla (doktorat w 2004 roku) i Katarzyna Nowak (doktorat w 2006 roku) oraz Agnieszka Ciechelska (doktorat w 2008 roku) i Zbigniew Dokurno (dok-torat w 2009 roku). Samodzielni pracownicy byli promotorami w przewodach doktorskich wielu młodszych badaczy.

Przedstawiciele Wrocławskiej Szkoły Ekonomii Ekologicznej (Środowiskowej) pełnili funkcje w organach doradczych: Bogusław Fiedor był przez dwie kadencje członkiem Państwowej Rady Ochrony Środowiska, a Andrzej Graczyk w latach 2002–2003 przewodniczącym zespołu doradców ministra środowiska do spraw mechanizmów ekono-miczno-fi nansowych ekorozwoju. Stanisław Czaja współpracował z polskimi, czeskimi oraz ukraiń-skim instytucjami samorządowymi i ośrodkami akademickim.

Działalność Wrocławskiej Szkoły Ekonomii Ekologicznej (Środowiskowej) po roku 2000 znaj-dowała też wyraz w dużej aktywności dydaktycznej w dziedzinie szeroko rozumianej ekonomii śro-dowiska i ekonomii ekologicznej. Opracowano programy kilkunastu przedmiotów. Jeden z nich – podstawy ekonomii środowiska i zasobów natural-nych – wszedł do kanonu kształcenia na Wydziale Nauk Ekonomicznych, a kilka jest systematycz-nie wybieranych jako przedmioty specjalizacyjne.

Zespół aktywnie uczestniczył w przygotowaniu specjalności ochrona środowiska na Wydziale Inżynieryjno-Ekonomicznym i prowadzi na tym wydziale zajęcia z kilku przedmiotów oraz seminaria magisterskie. Ważnym osiągnięciem zespołu było zaproponowanie przygotowania ogólnopolskiego podręcznika z zakresu ekonomii środowiska. Praca pt. Podstawy ekonomii środowiska i zasobów natu-ralnych (Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002) została nagrodzona w 2003 roku przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, a następnie w kon-kursie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego na najlepsze podręczniki akademickie w latach 2002–

TOWARZYSTWO EKONOMICZNEGRANICA

2004. Drugim osiągnięciem było przygotowanie i dwukrotne wydanie pracy pt. Ekologiczne pod-stawy procesów gospodarowania, która stała się popularnym podręcznikiem w kilku polskich ośrod-kach akademickich.

Tym, co od początku znacznie różniło aktyw-ność naukowo-badawczą zespołu wrocławskiego od analogicznej aktywności innych wymienionych krajowych ośrodków była znaczna koncentracja na studiach i dociekaniach o charakterze teoretycznym, a także poszukiwanie inspiracji i podstaw w teorii ekonomii, również w badaniach o charakterze apli-kacyjnym czy empirycznym. Jako przykład jedynie można tutaj podać poszukiwanie teoretycznych pod-staw konwencjonalnie stosowanych (kary i opłaty ekologiczne czy subsydia publiczne dla działalności ochronnej) oraz niestandardowych instrumentów ekonomicznych w ochronie środowiska, takich jak rynki uprawnień zbywalnych do emisji zanie-czyszczeń. Przedstawiciele Wrocławskiej Szkoły Ekonomii Ekologicznej (Środowiskowej) bar-dzo chętnie odwołują się, czy wręcz powracają do dorobku myśli ekonomicznej, która służy im zarówno do doskonalenia rozumienia idei rozwoju zrównoważonego i trwałego, jak i lepszego wdra-żania opartych na niej strategii rozwoju. Pojawiły się zatem wśród opublikowanych monografi i prace z zakresu polityki ekologicznej, międzynarodowej ochrony środowiska, znaczenia czasu w procesach gospodarowania, także kapitałem naturalnym, ubó-stwa, rozwoju i sprawiedliwości podziału, prawa środowiskowego czy rolnictwa ekologicznego.

Godne podkreślenia jest także stałe utrzymy-wanie kontaktów z otoczeniem instytucjonalnym i biznesowym oraz odpowiadanie na popyt zgła-szany przez jednostki z tego obszaru na badania stosowane. W wielu wypadkach okazało się, że prace teoretyczne wyprzedzały potrzeby praktyki, co świadczy o dobrym rozeznaniu wśród przedstawi-cieli szkoły wrocławskiej co do przyszłych tendencji rozwojowych.