Nauki przyrodnicze wyjaśniają funkcjonowanie przyrody, poznają mechanizmy nią rządzące. To ich podstawowa rola. Dążąc do poznania prawdy o przyrodzie, kształtują rozumienie otaczającego nas świata i oddziałują na to, w jaki sposób jest on postrzegany. Przede wszystkim to rozumienie i postrzeganie budowa-ne jest u samych przedstawicieli środowiska naukowego, którzy biorą aktywny udział w poznawaniu. Zarazem nauki przyrodnicze mają znaczący udział w orga-nizowaniu hierarchii wartości w odniesieniu do świata przyrody. Coraz bardziej one, a nie bezpośrednie poznanie dostępne każdemu w kontakcie z przyrodą, sta-ją u podstaw wyboru celów w ochronie przyrody oraz proponowanych środków działania zmierzających do ich osiągnięcia. Zachwyt nad bogactwem i pięknem form życia, który stoi u podwalin dziewiętnastowiecznej ochrony przyrody, zdaje się za sprawą nauk przyrodniczych schodzić na drugi plan. Coraz ważniejsze stają się procesy przyrodnicze i ograniczenie ludzkiej ingerencji w ich przebieg. Czyż nie oznacza to, że w dalszym ciągu na pierwszy plan wybija się ochrona przyrody przed człowiekiem? Jak kilkadziesiąt lat temu, kiedy uważano, że człowiek za-burza równowagę przyrody i przed nim należy ją przede wszystkim chronić. Za-pomina się wręcz czasem, że wiedza każdego z nas nie jest wyłącznie rezultatem naukowych dociekań, lecz jej źródłem są także nasze zmysły wrażliwe na kolory, kształty, dźwięki, zapachy i smaki. Ta wiedza, będąca efektem nienaukowego kon-taktu z przyrodą, też ma znaczenie dla jej postrzegania i wartościowania.
Trzeba ponadto pamiętać, że ludzie nauki w procesie badawczym zaspokajają jedną z ważnych ludzkich potrzeb – potrzebę wiedzy i rozumienia. Realizują swo-ją pasję twórczą i nie jest dla nich obojętne, jak funkcjonuje las i czy jego życie jest modyfikowane ludzką ingerencją; czy las, który jest ich laboratorium badawczym, ma służyć jeszcze innym celom, które mogą być konkurencyjne. Podobnie jest z pracą leśników, których zaangażowanie zawodowe związane jest z wykorzysta-niem zasobów leśnych do zaspokojenia równie ważnej potrzeby. Ma ona wiele wspólnego z tworzeniem, poprzez kształtowanie środowiska, w którym pracują
i często żyją. Czynią to dzięki pracy, dzięki formowaniu lasu według swojej naj-lepszej wiedzy: tej przyrodniczej i tej ekonomicznej. Nie jest dla nich obojętne, jaki jest las – najważniejsza część ich warsztatu pracy i czy ma służyć on innym celom, zwłaszcza konkurencyjnym wobec tych, które sami realizują. Starają się zapewnić jego trwałość, od której zależy nie tylko przyszłość produkcji drewna, ale także przyszłość miejsca, w którym przyszło im spędzić znaczną część życia.
I jeszcze jeden aspekt. Ludzie nauki i leśnicy dzięki pracy zaspokajają kolejną ważną potrzebę życiową, jaką jest potrzeba bezpieczeństwa dla nich samych i ich rodzin. W osobach pracowników nauki i leśnictwa stają naprzeciw siebie różne potrzeby – wszystkie ważne i konieczne do zaspokojenia. Można powiedzieć, że obie strony realizują w oparciu o las własne, partykularne interesy, lecz o żadnym z nich nie można powiedzieć, że jest tym ważniejszym. Istotne jest natomiast, aby wszystkie potrzeby mogły być zaspokajane i aby ich realizacja przyczyniała się w możliwie maksymalnym stopniu do zachowania biologicznego bogactwa lasów.
Nauki przyrodnicze, w tym ekologia i nauki leśne, jak najbardziej powinny mieć wkład w formowanie naszego systemu wartości w odniesieniu do przyro-dy, a w konsekwencji w realizowany system jej ochrony. Ale one tego systemu wartości nie tworzą w oderwaniu od całości życia społecznego. Przyrodoznawcy i ludzie zajmujący się gospodarką leśną mają prawo do wyrażania swoich opinii, do przekonywania do nich jak najszerszych kręgów społeczeństwa, także siebie nawzajem, i do podejmowania działań, aby wcielać w życie swoje wizje ochrony przyrody .
To, co wydaje się ważne w relacjach między gospodarowaniem w lasach a ich ochroną, jest dostrzeżenie, że można co prawda realizować je w tych samych miejscach i osiągać sukcesy w jednej i drugiej aktywności, jednak ich wzajemna relacja jest zawsze konkurencyjna. Nie da się w pełni chronić przyrody i w peł-ni gospodarować w tym samym lesie – zawsze jeden cel będzie dominował nad drugim. Bez reszty potrzeby gospodarki leśnej i ochrony przyrody są możliwe do zaspokojenia na oddzielnych obszarach. I tu pojawia się konieczność odpowie-dzi na podstawowe pytanie – ile lasów objąć ochroną rezerwatową zapewniającą niezakłócony ingerencją ludzką przebieg procesów przyrodniczych? Proponuję następującą odpowiedź – tym więcej, im mniej jest miejsca dla tych procesów w lasach zagospodarowanych dla produkcji drewna.
Literatura
Baker S.C., Halpern C.B., Wardlaw T.J., Crawford R.L., Bigley R.E., Edgar G.J., Evans S.A., Franklin J.F., Jordan G.J., Karpievitch Y., Spies T.A., Thomson R.J. 2015. Short- and long-term benefits for forest biodiversity of retaining unlogged patches in harvested areas. Forest Ecology and Management 353: 187–195.
Bartholy J., Pongrácz R., Gelybó G. 2007. Regional climate change expected in Hungary for 2071–2100. Applied Ecology and Environmental Research 5: 1–17.
Björkman C., Bylund H., Nilsson U., Nordlander G., Schroeder M. 2015. Effects of new forest management on insect damage risk in a changing climate. [W:] C. Björkman, P.
Niemelä (red.), Climate change and insect pests. CABI Climate Change Series. Vol. 7:
248–266.
Blicharska M., Van Herzele A. 2015. What a forest? Whose forest? Struggles over concepts and meanings in the debate about the conservation of the Białowieża Forest in Poland.
Forest Policy and Economics 57: 22–30.
Borecki T., Stępień E. 2014. Charakterystyka stanu zasobów drzewnych w Polsce, pro-gnoza ich rozwoju oraz rozmiaru użytkowania do 2070 roku (lasy państwowe, lasy niepaństwowe). [W:] K. Rykowski (red.), Lasy i drewno a zmiany klimatyczne, Zagro-żenia i szanse. Materiały pierwszego panelu ekspertów w ramach prac nad Narodowym Programem Leśnym. Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, s. 55–74.
Bzowski M., Dziewolski J. 1973. Zniszczenia w lasach Tatrzańskiego Parku Narodowego spowodowane przez wiatr halny wiosną 1968. Ochrona Przyrody 38: 115–154.
Connell J.H. 1978. Diversity in tropical forests and coral reefs. Science 199: 1302–1310.
Connell J.H. 1979. Intermediate-Disturbance Hypothesis. Science 204: 1344–1345.
Czerepko J. (red.) 2008. Stan różnorodności biologicznej lasów w Polsce. Instytut Badaw-czy Leśnictwa, Sękocin Stary.
Dawidziuk J. 2011. Obszary przyrodniczo cenne w gospodarce leśnej. [W:] T. Poskrob-ko (red.), Zrównoważony rozwój obszarów przyrodniczo cennych. T. 1. Planistyczne i implementacyjne aspekty rozwoju obszarów przyrodniczo cennych. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok, s. 229–241.
Faliński J.B., Mułenko W. (red.) 1996. Cryptogamous plants in the forest communities of Białowieża National Park. Functional group analysis and general synthesis (Project CRYPTO 3). Phytocoenosis 8 (N.S.), Archivum Geobotanicum 6: 1–224.
Gutowski J., Bobiec A., Pawlaczyk P., Zub K. 2004. Drugie życie drzewa. WWF Polska.
Warszawa–Hajnówka.
IPCC 2007. Climate Change 2007: Synthesis Report. An Assessment of the Intergovern-mental Panel on Climate Change. WMO-UNEP.
Jaworski A. 2011–2013. Hodowla lasu. T. 1–3. PWRiL, Warszawa.
Kershaw H.M., Mallik A.U. 2013. Predicting plant diversity response to disturbance: ap-plicability of the Intermediate Disturbance Hypothesis and Mass Ratio Hypothesis.
Critical Reviews in Plant Sciences 32: 383–395.
Kullman L. 1986. Recent tree-limit history of Picea abies in the southern Swedish Scandes.
Canadian Journal of Forest Research 16: 761–771.
Kutnar L., Kobler A. 2011. Prediction of forest vegetation shift due to different climate--change scenarios in Slovenia. Šumarski List 135: 113–126.
Kuuluvainen T. 2002. Natural variability of forests as a reference for restoring and mana-ging biological diversity in boreal Fennoscandia. Silva Fennica 36: 97–125.
Landres P.B., Morgan P., Swanson F.J. 1999. Overview of the use of natural variability con-cepts in managing ecological systems. Ecological Applications 9: 1179–1188.
Lassauce A., Paillet Y., Jactel H., Bouget C. 2011. Deadwood as a surrogate for forest biodi-versity: Meta-analysis of correlations between deadwood volume and species richness of saproxylic organisms. Ecological Indicators 11: 1027–1039.
Lindner M., Maroschek M., Netherer S., Kremer A., Barbati A., Garcia-Gonzalo J., Seidl R., Delzon S., Corona P., Kolstrom M., Lexer M.J., Marchetti M. 2010. Climate change impacts, adaptive capacity, and vulnerability of European forest ecosystems. Forest Ecology and Management 259: 698–709.
Liszewska M. 2014. Klimat w Polsce w XXI wieku – prawdopodobne kierunki zmian; per-spektywa klimatów lokalnych. [W:] K. Rykowski (red.), Lasy i drewno a zmiany kli-matyczne: Zagrożenia i szanse. Materiały pierwszego panelu ekspertów w ramach prac
nad Narodowym Programem Leśnym. Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, s.
35–44.
Loehle C. 2007. A 2000 year global temperature reconstruction based on non-tree ring proxy data. Energy & Environment 18: 1049–1058.
Loehle C., McCulloch J.H. 2008. A 2000-year global temperature reconstruction based on non-tree ring proxies. Energy & Environment 19: 1049–1058.
Long J.N. 2009. Emulating natural disturbance regimes as a basis for forest management:
A North American view. Forest Ecology and Management 257: 1868–1873.
McDowell N.G., Allen C.D. 2015. Darcy’s law predicts widespread forest mortality under climate warming. Nature Climate Change 5: 669–692.
Milad M., Schaich H., Bürgi M., Konoki W. 2011. Climate change and nature conservation in Central European forests: A review of consequences, concepts and challenges. Fo-rest Ecology and Management 261: 829–843.
Moning C., Müller J. 2011. Critical forest age thresholds for the diversity of lichens, mol-luscs and birds in beech (Fagus sylvatica L.) dominated forests. Ecological Indicators 9:
922–932.
Morin A., Payette S. 1984. Recent expansion of tamarack at the forest limit (northern Quebec). Canadian Journal of Botany 62: 1404–1408.
Parker W.C., Colombo S.J., Cherry M.L., Greinfenhagen S., Papadopol C.S., Scarr T. 1998.
Forest management response to climate change. [W:] S.J. Colombo, L.J. Buse (red.), The impacts of climate change on Ontario’s forests. Ontario Forest Research Institute.
Forest Research Information Paper 143: 40–49.
Pawlaczyk P., Mróz W. 2003. Natura 2000 a gospodarka leśna. [W:] Natura 2000 w lasach Polski. Wyd. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
Pickett S.T.A., Parker V.T., Fiedler P.L. 1992. The new paradigm in ecology: implications for conservation biology above the species level. [W:] P.L. Fiedler, S.K. Jain (red.), Conservation biology. The theory and practice of nature conservation, preservation and management. Chapman and Hall, New York–London, s. 65–88.
Rabasa S.G., Granda E., Benavides R., Kunstler G., Espelta M.J., Ogaya R., Peñuelas J., Scherer-Lorenzen M., Gil W., Grodzki W., Ambrozy S., Bergh J., Hódar J.A., Zamora R., Valladares F. 2013. Disparity in elevational shifts of European trees in response to recent climate warming. Global Change Biology 19: 2490–2499.
Raffa K., Aukema B., Bentz B.J., Carroll A.L., Hicke J.A., Kolb T.E. 2015. Responses of tree-killing bark beetles to a changing climate. [W:] C. Björkman, P. Niemelä (red.), Climate change and insect pests, CABI Climate Change Series 7: 173–201.
Roberge J.-M., Lamas T., Lundmark T., Ranius T., Felton A., Nordin A. 2015. Relative contributions of set-asides and tree retention to the long-term availability of key fo-rest biodiversity structures at the landscape scale. Journal of Environmental Manage-ment 154: 284–292.
Seppälä R., Buck A., Katila P. 2009. Adaptation of Forests and People to Climate Change.
A Global Assessment Report. IUFRO World Series 22. Helsinki.
Shestakova T., Gutierrez E., Kirdyanov A., Camarero J.J., Genova M., Knorre A.A., Lina-res J.C., de Dios V.R., Sanchez-Salguero R., Voltas J. 2016. FoLina-rests synchronize their growth in contrasting Eurasian regions in response to climate warming. Proceedings of the National Academy of Sciences of The United States of America 113: 662–667.
Siuta J., Żukowski B. 2011. Wzrosty lesistości kraju od 1946 roku. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych 47: 133–145.
Szwagrzyk J. 2014. Prawdopodobne zmiany zasięgów występowania gatunków drze-wiastych – konsekwencje dla hodowli lasu. [W:] K. Rykowski (red.), Lasy i drewno a zmiany klimatyczne: Zagrożenia i szanse. Materiały pierwszego panelu ekspertów
w ramach prac nad Narodowym Programem Leśnym. Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, s. 45–54.
Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. 1991 nr 101, poz. 444).
White P.S., Pickett S.T.A. 1985. Natural disturbance and patch dynamics: An introduction.
[W:] S.T.A. Pickett, P.S. White (red.), The ecology of natural disturbances and patch dynamics. Academic Press, New York, s. 3–13.
Wu J., Loucks O.L. 1995. From balance of nature to hierarchical patch dynamics: a para-digm shift in ecology. The Quarterly Review of Biology 70: 439–466.
Zajączkowski G., Jabłoński M., Jabłoński T., Małecka M., Kowalska A., Małachowska J., Piwnicki J. 2015. Raport o stanie lasów w Polsce 2014. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa.
Zarządzenie nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 14.02.1995 r.
w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych.
Zarządzenie nr 11A Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 11 maja 1999 r.
zmieniające zarządzenie Nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych.