Schemat ‘pozyskiwać informacje’

Obydwa tabloidy chętnie podkreślają zaangażowanie, z jakim zdobywają informacje – należący do pola leksykalnego ‘pozyskiwać informacje’ zbiór wyrażeń, za pomocą których nadawca wskazuje na ten rodzaj swojej aktyw-ności, jest jednym z najliczniejszych ze wszystkich sześciu wyodrębnio-nych kategorii (zob. podsumowanie statystyczne na końcu rozdziału). Poza AGENSEM w funkcji trajektora, który – przyjmując terminologię Ronalda Langackera (2009: 105) – jest prymarnym ogniskiem profi lowanej relacji, w wypowiedziach z użyciem omawianych wyrażeń wyróżniane są także inne jej elementy, określane jako landmarki, czyli – jak defi niuje je z kolei

261 Chodzi tu o tzw. łańcuch akcji, na który składa się seria nacechowanych energią interak-cji, z których każda charakteryzuje się przepływem energii od jednego uczestnika do drugiego.

Choć łańcuch akcji może mieć dowolną długość, to z językowego punktu widzenia ważne są te składające się z jednego ogniwa: pojedyncze interakcje między dwoma uczestnikami zdarzenia (Langacker 2009: 472). Koncepcja ta oparta jest na tzw. modelu kuli bilardowej rzeczywistości (Langacker 2009: 472).

John R. Taylor – obiekty o drugorzędnym wyróżnieniu (Taylor 2007: 245).

Do takich zaliczam tu wyrażenia denotujące pozostałych uczestników zda-rzenia, miejsca pozyskiwania informacji oraz przedmiot działań. Zawarte w nich specyfi kacje stanowią podstawę dalszej kategoryzacji zgromadzo-nych wypowiedzi.

W ramach omawianego schematu rozróżnić można kilka wariantów.

Łączącym je elementem jest występowanie w roli AGENSA wyłącznie nadawcy. W pierwszym z wyodrębnionych schematów poza nadawcą w zda-rzeniu uczestniczy jeszcze informator. Opisaną sytuację przedstawić można w formie następującej formuły:

[NAD pozyskuje informacje od X]

Informacje pozyskiwane są w wyniku interakcji z interlokutorami (X), z któ-rymi nadawca spotyka się, rozmawia, których wypytuje i prosi o wyjaśnienia:

(1) […] powiedziała nam też potem opiekunka jednego z małych uczniów, którą spotkaliśmy w szkole_2011_03_19

(2) […] mówi Robert Lewandowski, z którym rozmawialiśmy w Krakowie […]_2013_06_10

(3) Fakt zapytał prawnicze autorytety, profesorów prawa i sędziów_2013_04_24 (4) Poprosiliśmy więc kolejową spółkę²⁶² o wyjaśnienie tego dziwnego

opóźnie-nia_2011_12_01

(5) BILD trifft den Star, über den alle sprechen_2013_04_27

(6) BILD sprach mit dem Künstler über Armut und Ehrgeiz_2012_02_01 (7) BILD hakt bei VB-Boss Hans-Joachim Watzke (52) nach: […]_2011_11_09 Analizując powyższe wypowiedzi, można odnieść wrażenie, że informowa-nie o sposobach, w  jaki pozyskiwane są informacje, stanowi jednocześinformowa-nie pretekst do pochwalenia się kontaktami z wpływowymi osobami. W roli informatorów obsadzane są osoby znane lub cieszące się powszechnym uznaniem, na co wskazują denotujące je określenia: gwiazda, autorytet, szef. Przestrzeń do zastosowania techniki ‘autopromocji przez skojarzenie’

262 W wypowiedzi tej mamy do czynienia z przesunięciem profi lu, czyli metonimią. Profi l wyrażenia ‘spółka kolejowa’ został przeniesiony z instytucji na pracujące w niej osoby, od których pozyskano informacje.

stwarzają w dzienniku Zeitung także wypowiedzi ze złożeniem BILD-Interview:

(8) BILD-Interview mit Jochen Zeitz, Puma-Verwaltungsratschef und Mitglied im Nachhaltigkeits-Rat der Bundesregierung_2011_12_02

(9) Weltmeister Roberto Carlos im BILD-Interview_2012_06_25 (10) BILD-Interview mit Supermodel Nadja Auermann_2012_07_06

Anonsując wywiady ze znanymi osobami, tabloid stawia się w jednym sze-regu ze swoimi rozmówcami – szefami rad nadzorczych, mistrzami świata czy top-modelkami.

Informacje zdobywane są nie tylko podczas bezpośrednich interak-cji, ale również w drodze intensywnych poszukiwań i zgłębiania źródeł.

Skonstruowany w ten sposób schemat zdarzenia, poza nadawcą, obejmuje również miejsce (X_LOC), z którego pochodzą lub w którym pozyskano infor-macje. Opisywany wariant przedstawić można za pomocą następującej konstrukcji:

[NAD pozyskuje informacje (z / w) X_LOC] (1) […] – czytamy w raporcie opublikowanym przez NIK_2011_11_25

(2) Monatelang recherchierte BILD in Berlin, Kabul und Dubai, trug Dokumente zusammen, die das chaotische Ausmaß des Afghanistan-Krieges belegen_2011_12_02

Analogiczny scenariusz odtwarzany jest w wypowiedziach z czasownikiem docierać. Informacje są ‘zlokalizowane’ w dokumentach, do których tabloid zapewnił sobie dostęp:

(3) Dotarliśmy do raportu biegłych_2012_02_03

(4) Fakt dotarł do wstrząsających szczegółów sekcji zwłok_2013_06_18

W schemacie realizowanym przy użyciu czasownika docierać, poza samym faktem osiągnięcia celu, którym w tym przypadku jest zdobycie dostępu do informacji, obrazowane są także warunki, w jakich pozyskanie informacji ma miejsce. Jak wynika z defi nicji zamieszczonej w USJP, dotrzeć oznacza

‘dostać się dokądś, do kogoś z trudem, z pewnym wysiłkiem’. Czytelnik powinien mieć zatem świadomość, że pozyskujący dla niego informacje tabloid naraża się na (bliżej nieokreślone) niedogodności, które ostatecznie

(i) skutecznie (na co wskazuje użycie czasu przeszłego w aspekcie dokona-nym) pokonuje. Istnienie sugerowanych trudności mogłoby oznaczać, że mamy tu do czynienia z którąś z technik obronnych: przeszkody, po ich przezwyciężeniu, stają się tłem, na którym nadawca może wyeksponować swoje osiągnięcia. Nie jest to jednak klasyczny przypadek samoutrudniania, gdzie autoprezenter sam generuje utrudnienia po to, by w razie ewentualnej porażki, powołać się na nie jako na okoliczność łagodzącą niepowodzenie.

Ponieważ z  przytoczonych wypowiedzi nie wynika, że za wynikłe utrud-nienia odpowiada nadawca, można przyjąć, że istnieją one niezależnie od jego poczynań, a nadawca wskazuje na nie po to, by przekonać odbiorcę o  zaangażowaniu i niezłomności w zdobywaniu informacji. Stąd też ten rodzaj działań uznać należy raczej za przykład działań autopromocyjnych, których celem jest zaprezentowanie swoich kompetencji.

Z jeszcze innym wariantem omawianego schematu mamy do czynienia w wypowiedziach, w których uszczegółowiony zostaje sposób pozyskiwania informacji. Ten rodzaj specyfi kacji przedstawić można w formie następują-cego zapisu, w którym X jest określeniem osób reprezentujących inne (niż reporter / dziennikarz) profesje:

[NAD pozyskuje informacje działając jak X]

Mamy tu do czynienia z  metaforycznym przesunięciem profi lu w obrębie domen pojęciowych: nadawca opisując swoje działania (domena docelowa) sięga po wyrażenia profi lujące czynności prototypowo wiązane z innymi zawodami (domena źródłowa). Landmarkiem są wyrażenia rzeczownikowe kodujące informację, które również podlegają specyfi kacji. Wypowiedzi oparte na opisanym powyżej schemacie podzielić można na dwie rów-norzędne podkategorie, w zależności od obranego profi lu zawodowego (domeny źródłowej):

 ‘działać²⁶³ = pozyskiwać informacje jak detektyw’

Nadawca opisując swoje działania przy użyciu wyrażeń pochodzących z innych domen pojęciowych, przeistacza się z dziennikarza i reportera w detektywa, który tropi, śledzi i demaskuje wszelkie zasługujące na nagło-śnienie nieprawidłowości:

(1) Fakt na tropie nowej afery. Uwaga! Znów lewe mięso!_2013_04_24

263 Czasownik ‘działać’ użyty w znaczeniu ‘robić coś, tworzyć, być czynnym’ jest nadrzędny względem innych wyrażeń konkretyzujących czynności wykonywane przez AGENSA.

(2) My dzięki Rafałowi Pytli (37 l.) i jego kamerze wyśledziliśmy miejsca, któ-rymi z bloków na osiedlu Pod Dalnią w Kielcach umyka ciepło_2012_02_03 (3) Prokuratura potwierdza, że w odkrytej przez Fakt tajnej mroźni w ubojni

Piotra M. było mięso skażone antybiotykami_2013_05_09

(4) BILD auf Spurensuche in der Heimat des unheimlichen Trios_2011_11_09 (5) BILD enthüllt Geheimdienst-Akten_2011_12_02

(6) […] Vor fünf Jahren deckte BILD Schwills²⁶⁴ Vergangenheit auf_2011_11_09 W tak skonstruowanych schematach zdarzeń specyfi kacji podlega nie tylko sama czynność, ale także będący jej przedmiotem obiekt, czyli szeroko rozu-miana informacja. Denotujące ją określenia (umykająca, tajna, nowa afera) dodatkowo wzmacniają aktywowany obraz ‘detektywa’.

 ‘działać = pozyskiwać informacje jak naukowiec’

Nadawca opisuje swoje działania przy pomocy wyrażeń denotujących typowe czynności związane z prowadzeniem działalności badawczej. Informacje, którymi tabloidy dzielą się z czytelnikami, stanowią wyniki przeprowadzo-nych badań, testów i obliczeń:

(1) Dziennikarze Faktu przetestowali nowy odcinek A2. _2011_12_01

(2) W teście 27 telewizorów pod lupę wzięliśmy zarówno modele LCD, jak i plazmy_2011_11_25

(3) Po raz kolejny potwierdzenie tej teorii widać w wynikach naszych badań__2011_11_25

(4) BILD hat die Wundermittel im Labor von Experten testen lassen. . _2012_03_03

(5) Doch wie weit kommt man mit einem Gigabyte? BILD hat nachgerechnet:

[…]_2013_04_27

(6) Deshalb macht BILD den Sammer-Check, analysiert die wichtigsten Stars in puncto Leidenschaft , Professionalität und Siegeswillen_2012_07_06

264 Ernst Georg Schwill, aktor, w latach 60. pracował dla Stasi.

Także i w tym przypadku profi lowany obraz wzmacniany jest dodatkowymi środkami leksykalnymi (teoria, laboratorium, ekspert).

Obydwie wskazane powyżej specyfi kacje stanowią przykłady zastoso-wania techniki autopromocji. Dzięki wykorzystaniu metafory (działać jak NAUKOWIEC / DETEKTYW) w  świadomości odbiorcy aktywowane są skojarzenia z zakresu domen źródłowych: wiarygodność i obiektywizm, z którymi zazwyczaj utożsamiane są działania naukowca oraz dążenie do odkrywania prawdy typowe dla aktywności detektywa. W pierwszym z przy-padków nadawca dodatkowo prezentuje się w roli autorytetu.

W zgromadzonym korpusie odnotowano przykłady wypowiedzi, w któ-rych czasownik denotujący czynność podejmowaną przez nadawcę nie kon-kretyzuje jej w żaden z opisanych wcześniej sposobów. Istotny jest sam fakt pozyskania informacji:

[NAD pozyskuje informacje o X]

W funkcji trajektora występuje AGENS, źródłem treści dla landmarka są zdania podrzędne:

(1) Jak się dowiedzieliśmy, śledczy usłyszeli wreszcie, do kogo należały_2011_11_21 (2) Fakt dowiedział się, jak jest naprawdę!_2013_04_26

(3) Auf dem morgigen Gipfel wollen sich die Koalitionsspitzen u. a. auf „Stift ung Finanztest“ verständigen, erfuhr BILD_2012_03_03

Przynależność czasownika dowiedzieć się do omawianego pola leksykalnego wydawać się może nie do końca oczywista. Jego status jest dyskusyjny z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, czasownik dowiedzieć się, jako derywat czasownika wiedzieć, należy do grupy tzw.  predykatów mental-nych²⁶⁵. Zgodnie z taką interpretacją zasadne byłoby uznanie go za wyra-żenie odnoszące się do zaangażowanego w działania o charakterze umy-słowym EXPERIENSA. Jednakże w odróżnieniu od czasownika wiedzieć, wspomniany tu czasownik dowiedzieć się jest wyrażeniem kompleksowym.

Złożoność struktury morfologicznej (dodanie prefi ksu do- pociąga za sobą jednoczesne dodanie postfi ksu się oraz zmianę aspektu czasownika z nie-dokonanego na dokonany) idzie w parze ze złożonością struktury seman-tycznej (zob. Taylor, 2007): dowiedzieć się oznacza więcej niż samo wie-dzieć. Wykonawca desygnowanej przez ten czasownik czynności doświadcza pewnej zmiany związanej ze stanem jego wiedzy, która to zmiana nastąpiła

265 Więcej na temat znaczenia predykatu ‘wiedzieć’ (zob. m.in. Danielewiczowa, 2000).

w wyniku działań własnych lub osób trzecich. Pozyskiwanie wiedzy może następować zarówno w wyniku celowego działania uczestnika zdarzenia, który ‘dopytuje się o kogoś lub o coś’ (= AGENS), jak i niezależnie od jego woli, kiedy to uczestnictwo w zdarzeniu ma charakter bierny i sprowadza się do ‘zostania poinformowanym’ (= PATIENS). Na podstawie kontekstu wypowiedzi (jak się dowiedzieliśmy, jak dowiedział się FAKT, BILD erfuhr) nie jest możliwe jednoznaczne ustalenie, który ze scenariuszy jest w nich realizowany. Tym samym dochodzimy tu do drugiego z powodów, dla któ-rych status omawianego czasownika może być poddawany pod wątpliwość.

Stojąc przed koniecznością rozwiązania tego dylematu, ostatecznie przychy-lam się do stanowiska Giseli Zifonun i in. Zdaniem badaczy, w przypadku czasowników, z których znaczenia wynika, że mogą one odnosić się także do wolitywnego działania²⁶⁶, jego wykonawcę uznać można za AGENSA (Zifonun i in. 1997: 1301). Omawiane czasowniki dowiedzieć się i jego nie-miecki odpowiednik erfahren kryterium to spełniają²⁶⁷, a zatem, o ile z kon-tekstu nie wynika inaczej, konstruowany przez nie schemat jest schematem

‘działania’, a nie ‘doznawania’. Konsekwencją przyjęcia takiej interpretacji jest zaliczenie wypowiedzi tego typu do działań o charakterze autopromo-cyjnym – nadawca podkreśla swoją aktywność w proces zdobywania infor-macji – kompetencji nieodzownej w reporterskim rzemiośle.