Sojusz Północnoatlantycki dostrzega znaczenie zagrożeń hybrydowych, prowadzi bo-wiem nad nimi prace badawczo-analityczne, a różne szczegółowe aspekty tych zagrożeń są przedmiotem prac specjalistycznych forów. Polska również prowadzi tego typu prace, zarówno w formacie narodowym (BBN), jak i międzynarodowym (MCDC). Tematykę za-grożeń hybrydowych coraz częściej podejmują także specjaliści narodowi i międzynaro-dowi niezajmujący się bezpośrednio problemami zagrożeń hybrydowych.
Ponieważ faza kształtowania jest kluczowym elementem prowadzenia wojny hybrydo-wej, najbardziej obiecującym kierunkiem wydaje się rozwój komunikacji strategicznej ja-ko zdolności zapewniającej synergiczne wyja-korzystanie istniejących możliwości, głównie działań informacyjnych (Info Ops), działań psychologicznych (PSYOPS) oraz działalno-ści wojskowych służb prasowo-informacyjnych. Komunikacja strategiczna jest istotnym elementem całościowego podejścia do problemu przeciwdziałania zagrożeniom hybrydo-wym, stanowi podstawowy czynnik w budowaniu spójnego systemu doktrynalnego po-zwalającego na prowadzenie działań lub przeciwdziałań hybrydowych.
Koniecznością staje się przeanalizowanie innych istniejących dokumentów doktrynal-nych – zarówno narodowych, jak i sojuszniczych – pod kątem użyteczności przyjętych roz-wiązań w odniesieniu do wojny hybrydowej oraz w celu zdefiniowania wymogów nowych zapisów doktrynalnych, które umożliwią prawidłowe reagowanie na zagrożenia hybrydo-we. Obecnie jedynym sposobem wykonania tej pracy wydaje się hybrydyzacja, czyli sko-jarzenie istniejących doktryn, zwłaszcza doktryny działań połączonych, doktryny działań informacyjnych oraz doktryny działań psychologicznych, w taki sposób, by powstała dok-tryna działań hybrydowych redefiniująca lub modernizująca istniejące zapisy oraz uwzględ-niająca konieczne obszary prowadzenia tych działań również w odniesieniu do komuni-kacji społecznej, współpracy cywilno-wojskowej, działań w cyberprzestrzeni oraz współpracy z układem pozamilitarnym.
Dokument taki stanowiłby nową jakość i w jego opracowanie powinni być zaangażowa-ni specjaliści od wszystkich wymiezaangażowa-nionych dziedzin, tak by umożliwić wypracowazaangażowa-nie nowych zdolności hybrydowych, obejmujących zdolności kinetyczne (działania podod-działów bojowych) oraz niekinetyczne (koordynujące działania informacyjne, w tym
psy-chologiczne, współdziałanie z układem pozamilitarnym). Chodzi o to, by wypracowane zdolności do podjęcia efektywnych działań w środowisku hybrydowym (przestrzeń fizyczna, kognitywna i informacyjna) miały nowy wymiar jakościowy dzięki efektowi sy-nergii. Przykładem nowych zdolności mogłyby być, między innymi, zdolności do działań ofensywnych w cyberprzestrzeni zarówno na obiekty oddziaływania informacyjnego, jak i na cele fizyczne (na przykład serwery potencjalnego przeciwnika).
Obecnie jedyną zdolnością umożliwiającą holistyczną analizę oraz podjęcie skutecz-nych działań i przeciwdziałań jest komunikacja strategiczna (StratCom). Ma ona na celu synergiczne wykorzystanie sił i środków/zasobów dostępnych w Siłach Zbrojnych RP słu-żących do prowadzenia działań w środowisku informacyjnym i rzeczywistym, czyli do-menie szeroko pojętej komunikacji, rozumianej jako informowanie i kształtowanie percep-cji (wpływanie). StratCom może jednocześnie pełnić rolę katalizatora innych zdolności, takich jak działania cybernetyczne czy połączone oddziaływanie kinetyczne i niekinetycz-ne na obiekty i cele w środowisku hybrydowym.
StratCom jest definiowany jako zamierzone i skoordynowane działania komunikacyjne prowadzone na wszystkich szczeblach kierowania i dowodzenia, w wymiarze politycznym i wojskowym, skierowane do wewnątrz i na zewnątrz resortu obrony narodowej oraz słu-żące osiąganiu celów strategicznych tego resortu na płaszczyźnie narodowej, sojuszniczej i koalicyjnej. Stanowi narzędzie, które skupia i ukierunkowuje działania podejmowane przez Siły Zbrojne RP, tak by osiągnąć zakładane cele strategiczne w wyniku realizacji celów cząstkowych będących w zakresie odpowiedzialności poszczególnych obszarów, ta-kich jak komunikacja społeczna, służby prasowo-informacyjne, działania informacyjne i psychologiczne, a także innych obszarów: walki radioelektronicznej, rozpoznania oraz działań w cyberprzestrzeni.
Komunikacja strategiczna resortu obrony narodowej jest koordynowana w ramach nie-etatowego zespołu StratCom, w którym są Siły Zbrojne RP reprezentowane przez przed-stawicieli szefa Sztabu Generalnego WP, dowódcy generalnego RSZ i dowódcy opera-cyjnego RSZ, a także inne komórki Ministerstwa Obrony Narodowej i Sił Zbrojnych.
Prace zespołu nadzoruje koordynator – osoba wskazana przez ministra obrony narodo-wej. Koordynator odpowiada za harmonizowanie komunikacji strategicznej w resorcie obrony narodowej z układem pozamilitarnym w celu zapewnienia jej synergii na pozio-mie resortu.
Obecnie komunikacja strategiczna dotyczy głównie środowiska informacyjnego. W celu spójnego wykonania zadań związanych z reagowaniem na zagrożenia hybrydowe koniecz-ne jest połączenie działań w środowisku informacyjnym z innymi działaniami prowadzo-nymi w środowisku rzeczywistym. Działania te nie mogą być tylko działaniami sił zbroj-nych czy resortu obrony, powinny obejmować również działania podejmowane poza wojskiem, leżące w gestii innych organów władzy państwowej. Koordynacja ich działań na szczeblu narodowym oraz – zgodnie z potrzebami narodowymi – sojuszniczym ma za-sadnicze znaczenie dla sukcesu działań hybrydowych.
W rozważaniach nad zdolnościami Sił Zbrojnych RP do prowadzenia działań hybrydo-wych należy pamiętać o wszystkich zdolnościach już osiągniętych, których użycie jako elementów wojny hybrydowej może być utrudnione lub niemożliwe ze względu na brak
formalnych możliwości, zasad współdziałania i zakresu działania w ramach działań hy-brydowych.
Zdolności do prowadzenia działań informacyjnych, w tym psychologicznych, czy zdol-ności w obszarze rozpoznania, w tym również radioelektronicznego, wywiadowczego i kontrwywiadowczego, mogłyby pozwolić – jeśli zostałyby wykorzystane w ramach dzia-łań hybrydowych – na wczesne rozpoznanie intencji i celów przeciwnika oraz na odpo-wiednio wczesne przeciwdziałanie zagrożeniom hybrydowym. Efektywne wykorzystanie tych zdolności wymagałoby jednak wprzęgnięcia ich w systemowe działania hybrydowe zarówno w środowisku informacyjnym, jak i rzeczywistym.
Istotną rolę w prowadzeniu działań hybrydowych, szczególnie w miarę zaostrzania się konfliktu, mogą odegrać również działania w ramach współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC) czy też ich nowoczesna odmiana – Civil-Military Interaction (CMI). Z jednej strony mogłyby pozwolić na lepsze koordynowanie działań wojska z działaniami układu pozamilitarnego, z drugiej zaś – służyć jako narzędzie oddziaływania na społeczności/spo-łeczeństwa w celu wczesnego przeciwdziałania próbom wpływania na nastroje społeczne i stosunek do wojska grup zidentyfikowanych jako grupy docelowe przeciwnika. Należy dokonać całościowego przeglądu zdolności Sił Zbrojnych RP – zarówno pasywnych, jak i aktywnych – pod kątem ich użyteczności i możliwości wykorzystania do prowadzenia działań hybrydowych.
Działania zmierzające do osiągnięcia długofalowego celu strategicznego oznaczają, że wojna hybrydowa może być wojną permanentną. Dowodzi tego rozwój sytuacji na Ukrainie: Federacja Rosyjska niemal od momentu osiągnięcia przez Ukrainę niepodle-głości wywierała na nią nacisk ekonomiczny i polityczny, co utrudniało lub uniemożli-wiało suwerenne funkcjonowanie państwa. Gdy prezydentem Federacji Rosyjskiej zo-stał Władimir Putin, działania takie się nasiliły, między innymi przez podjęcie inicjatyw konsolidujących wpływy rosyjskie na Ukrainie i w krajach byłego ZSRR. Prawdopodobnie celem strategicznym Rosji było utrzymanie Ukrainy jako swego państwa satelickiego.
Dopiero podjęcie przez Ukrainę jednoznacznych kroków mających na celu pełne usa-modzielnienie się na arenie międzynarodowej stanowiło dla Rosji sygnał do podjęcia bardziej agresywnych działań zbrojnych. Należy się spodziewać, że konflikt ten potrwa jeszcze kilka lat, a pełna stabilizacja sytuacji Ukrainy i jej stosunków z Rosją będzie sta-nowiła odległą perspektywę.
Permanentność wojny hybrydowej jest dobrze widoczna również na innych przykładach:
działań Rosji w stosunku do Gruzji czy Czeczenii lub dżihad prowadzony od lat na tyle skutecznie, że w swojej najnowszej odmianie, znanej pod nazwą Daesh, nie tylko wspie-ra działania terrorystyczne w kwspie-rajach Europy i Ameryki Północnej, lecz także rozbudowu-je sworozbudowu-je struktury i opanowurozbudowu-je nowe terytoria w Syrii i Iraku. Natomiast w zasadzie brak (jeszcze) przykładów skutecznej krótkotrwałej wojny hybrydowej, co ze względu na cza-sochłonność jej głównej fazy, czyli kształtowania, wydaje się zrozumiałe.
Przeciwdziałanie zagrożeniom hybrydowym musi być również działaniem długofalo-wym, obejmującym proces ciągłej oceny i aktualizowanie zagrożeń oraz redefiniowanie podejmowanych kroków cząstkowych. Skuteczność tych przeciwdziałań jest wręcz wprost proporcjonalna do właściwej oceny sytuacji, zagrożeń, wyzwań i możliwości. Błędna
ana-liza może skutkować zarówno niewłaściwym działaniem, jak i działaniem zbyt późnym, dlatego tak ważne jest prawidłowe wczesne ocenienie ryzyka związanego z działaniem lub bezczynnością.
Analiza przytoczonych przykładów wojny hybrydowej zdaje się wskazywać na ryzyko bezczynności jako większe zagrożenie niż ryzyko związane z podejmowaniem działań.
Obecne zdolności Sił Zbrojnych RP w odniesieniu do działań hybrydowych obejmują, ge-neralnie rzecz biorąc, obszary składowe komunikacji strategicznej, to jest dyplomację pu-bliczną, komunikację społeczną, walkę radioelektroniczną oraz działania niekinetyczne:
operacje informacyjne i psychologiczne, współpracę cywilno-wojskową, a także ochronę (fizyczną i informacyjną) obiektów, wywiad (w tym również elektroniczny) i szeroko ro-zumiane rozpoznanie. Listę tę uzupełniają zdolności kinetyczne Sił Zbrojnych RP – zwłasz-cza w obszarze działań asymetrycznych. Kompletna lista zdolności może być jednak tyl-ko wynikiem pracy połączonych zespołów eksperckich, które dotyl-konają analizy wyzwań i możliwości działania w środowisku hybrydowym. Działania bojowe sensu stricto są tyl-ko potencjalnym elementem działań hybrydowych i dlatego tyl-konieczne jest spojrzenie szer-sze niż tylko z perspektywy sił zbrojnych.
Zarówno dyplomacja publiczna, jak i komunikacja społeczna mają struktury i możliwo-ści, które – przy zapewnieniu odpowiedniej ich koordynacji – mogą być efektywnie wy-korzystane w działaniach i przeciwdziałaniach hybrydowych, w tym na przykład wobec mniejszości narodowych będących potencjalnymi sojusznikami przeciwnika czy sterowa-nych z zewnątrz grup społeczsterowa-nych, formalsterowa-nych i nieformalsterowa-nych, dążących do zdobycia czę-ściowej lub pełnej kontroli w państwie.
Podobnie ma się rzecz w przypadku walki radioelektronicznej oraz rozpoznania radio-wego i elektronicznego (w tym również z uwzględnieniem aspektu cybernetycznego, któ-ry jest dopiero w początkowym etapie rozwoju) oraz współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC), choć w tych obszarach konieczne byłoby również ich bliższe powiązanie dok-trynalne z działaniami hybrydowymi. Elementem, który wydaje się najbardziej praco-chłonny, jest wykorzystanie układu pozamilitarnego, w tym organizacji proobronnych, w taki sposób, by można było efektywnie wykorzystać je do prowadzenia działań hybry-dowych zgodnie z istniejącym prawodawstwem i z zachowaniem właściwych relacji ze sfe-rą cywilno-wojskową.
W tym kontekście należałoby rozważyć również zmiany w zakresie odpowiedzialności i funkcjach Centrum Przygotowania do Misji Zagranicznych jako głównego elementu ba-zy szkoleniowo-treningowej CIMIC. Chodzi o zapewnienie optymalnej wydajności i sku-teczności Centrum w działaniach niekinetycznych, zwłaszcza hybrydowych.
Operacje informacyjne i psychologiczne niemal z założenia stanowią istotny element działań hybrydowych w prawie całym spektrum działań hybrydowych, jednak konieczne wydaje się bliższe powiązanie ich ze sobą – doktrynalnie i merytorycznie – w ramach dzia-łań niekinetycznych. Elementem spinającym całość powinny być tak zwane działania po-łączone, zapewniające spójne, synergiczne wykorzystanie działań kinetycznych (jednost-ki bojowe) i nie(jednost-kinetycznych (Info Ops, PSYOPS, CIMIC, WRE) organicznych elementów Sił Zbrojnych RP i układu pozawojskowego oraz zgodność całości tych działań z celami strategicznymi określonymi z wykorzystaniem komunikacji strategicznej.
Istotną rolę może odegrać Centralna Grupa Działań Psychologicznych, która powinna się stać swoistym centrum komunikacji strategicznej zapewniającym szkolenie i przygo-towanie personelu specjalistycznego, z uwzględnieniem zarówno specyfiki poszczegól-nych specjalizacji (Info Ops, PSYOPS, służby prasowo-informacyjne, StratCom), jak i ich współdziałania. Szkolenie to jest istotne ze względu na fakt, że w Siłach Zbrojnych RP systematycznym szkoleniem objęty jest tylko jeden z elementów komunikacji strategicz-nej – personel działań psychologicznych.
Doktryna działań hybrydowych powinna więc być dokumentem synkretycznym, defi-niującym i ukierunkowującym działania Sił Zbrojnych RP we wszystkich wymienionych obszarach oraz zapewniającym ich należytą dekonfliktację.
Rozwój zdolności Sił Zbrojnych RP do prowadzenia działań hybrydowych musi być spój-ny z rozwojem tych zdolności w Sojuszu Północnoatlantyckim. Dlatego prace prowadzo-ne na forum narodowym powinny uwzględniać wyniki prac koncepcyjnych i doktrynal-nych NATO, takich jak Smart Defence, która koncentruje się na maksymalnym wykorzystaniu istniejących potencjałów podczas wykonywania przyszłych zadań i jedno-cześnie minimalizowaniu dublowania się funkcji, zdolności oraz ról. Również inicjatywa pod nazwą Civil-Military Interaction (CMI), będąca kolejnym etapem rozwoju współpra-cy współpra-cywilno-wojskowej, może stanowić źródło istotnych sugestii i rozwiązań metodologicz-nych służących zwiększeniu skuteczności prowadzometodologicz-nych działań hybrydowych.
Sojusz udzielił akredytacji Centrum Doskonalenia Komunikacji Strategicznej – Strategic Communication Centre of Excellence (StratCom CoE)11, które prowadzi wiele prac ana-litycznych, również z dziedziny zagrożeń hybrydowych. Strona polska jako jedno z państw zaangażowanych w jego utworzenie i funkcjonowanie powinna wykorzystywać to narzę-dzie zarówno na potrzeby prowadzenia prac analityczno-badawczych, jak i jako forum wy-miany wiedzy z innymi państwami Sojuszu.
W związku z rozwojem prac Sojuszu nad przeciwdziałaniem zagrożeniom hybrydowym, w tym nad sojuszniczą strategią przeciwdziałania zagrożeniom hybrydowym, należałoby zadbać o prawidłowe przełożenie dokumentów sojuszniczych na narodowe. Współpraca w ramach Sojuszu jest również niezbędna do zapewnienia zgodności struktur i działań z tymi, które podejmują sojusznicy.