II. Ochrona środowiska
II.8. Skażenie gleb
Równie dużym zagrożeniem dla Chin jak zanieczyszczenie wód jest skaże-nie gleb. Degradacja ziem tworzy tu wyraźskaże-nie dostrzegalny problem skaże- niedo-statków w stosunku do potrzeb. Najpoważniejsze zagrożenia stwarza przede wszystkim działalność przemysłowa i rolnicza. Ścieki, pyły, odpady – sta- nowiące skutek uboczny działalności zakładów przemysłowych – prowadzą
202 B. Spegele, W. Kazer, To Conserve Water, China Raises Prices for Top Users, „The Wall Street Journal”, 8 I 2014.
203 China introduces tiered pricing to save water, Xinhua, „People’s Daily”, 3 I 2014.
do degradacji gleb i gruntów. Problem potęguje to, że często zawierają one znaczące ilości metali ciężkich i soli. Działalność rolnicza z kolei najczęściej wywołuje zanieczyszczenia w następstwie stosowania nawozów sztucznych i organicznych, głównie pestycydów i detergentów. W przypadku zanieczysz- czonych gleb i gruntów sprawa jest o tyle skomplikowana, że przywrócenie im dawnych funkcji biologicznych i wartości użytkowych może być o wiele trudniejsze niż w przypadku wód.
Dodatkowo trzeba wspomnieć o niskiej świadomości tego zagrożenia wśród mieszkańców Chin.
Z komunikatu o stanie środowiska opublikowanego przez Państwo-wą Administrację Ochrony Środowiska w 2005 r. wynikało, że 37,1% po-wierzchni lądowej w Chinach (3,56 mln km²) cierpi z powodu erozji gleby, skutkiem czego około 5 mln ton ziemi rokrocznie podlega procesowi nisz-czenia. Większość tego typu przypadków zanotowano w obszarach górskich i regionach pustynnych, głównie w górnym i środkowym biegu rzek. Pro- cesy erozji powierzchni terenu następowały najczęściej w wyniku oddzia- ływania wody, wiatru oraz szkodliwej działalności człowieka. Statystyki pokazywały, że w latach 1998–2005 areał ziem uprawnych zmniejszył się o 7,6 mln ha, z czego 1,42 mln ha terenu przeznaczono na realizację pro- jektów budowlanych. W dokumencie można było przeczytać, że 10 mln ha gruntów ornych w Chinach uległo degradacji w następstwie stosowania na- wozów sztucznych, pestycydów, tworzyw sztucznych oraz zanieczyszczo- nej wody. To znaczący problem, biorąc pod uwagę że Chiny dysponowały wówczas około 120 mln ha powierzchni ziem uprawnych. Większość ska- żonych terenów stanowiły obszary rozwinięte pod względem ekonomicz- nym. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi wynosiło 12 mln ton rocz- nie, powodując straty na poziomie 20 mld RMB (2,5 mld USD)204.
Wyniki, które Chiny zaprezentowały kilka lat później, miały równie pe-symistyczny wydźwięk i raczej potwierdzały wcześniejsze obawy. Z infor-macji podanej w grudniu 2013 r. przez wiceministra ziemi i zasobów na-turalnych Chin Wang Shiyuana za pośrednictwem Reutersa wynikało, że 3,33 mln ha ziemi w Chinach było skażone do tego stopnia, że nie było na nich możliwe uprawianie żadnych roślin. Chcąc zabezpieczyć właściwe zaopatrzenie w żywność, Chiny zobowiązały się zarezerwować co najmniej 120 mln ha ziemi z przeznaczeniem na rozwój rolnictwa. Wiceminister
204 37 pct land suffers from soil erosion, The Central People’s Government of the People’s Republic of China, 11 XI 2006, http://www.gov.cn/english/2006-11/11/content_439863.htm (2 XII 2013).
podkreślił wówczas, że Chiny są zdeterminowane do poprawy tej sytuacji i będą przeznaczały miliardy juanów na projekty związane z usuwaniem za-nieczyszczeń z ziemi i wód205.
Powierzchnia gruntów rolnych w Chinach w 2008 r. wynosiła 121,8 mln ha (1,827 mld mu)206. Z tego wynikało, że w przeliczeniu na głowę miesz-kańca stanowiło to około 0,09 ha (1,39 mu), czyli zaledwie jedną trzecią średniej światowej207. W porównaniu z 1996 r. powierzchnia gruntów rol-nych zmniejszyła się o 6,4%, będąc następstwem postępującego procesu urbanizacji. Wtedy wskaźniki mówiły o 130,07 mln ha (1,951 mld mu), przy przeliczniku per capita o 0,11 ha (1,59 mu). Według ówczesnych za-powiedzi Ministerstwa Rolnictwa powierzchnia użytkowa musi zwiększyć się do poziomu 123,33 mln ha (1,85 mld mu) w 2030 r., by Chiny mogły osiągnąć w 95% samowystarczalność. W lipcu 2008 r. Rada Państwowa za-twierdziła założenia dotyczące poprawy bezpieczeństwa żywności w per-spektywie średnioterminowej. Wytyczne zakładały osiągnięcie produkcji zboża na poziomie 500 mld kg do 2010 r. oraz 540 mld kg w 2020 r., co po-zwalałoby uzyskać w 95% samowystarczalność w tym zakresie208.
Najistotniejszy w kontekście rozważań na temat obecnego stanu ska-żenia gleb w Chinach był raport 全国土壤污染状况调查公报 autorstwa Ministerstwa Ochrony Środowiska oraz Ministerstwa Ziemi i Zasobów Naturalnych, który został ogłoszony 17 kwietnia 2014 r. Opierał się na ba-daniach przeprowadzonych między kwietniem 2005 r. a grudniem 2012 r.
na powierzchni 630 km², z pominięciem Hongkongu, Makau i Tajwanu.
Dowodził, że łącznie 16,1% gleb w Chinach przekroczyło dozwolone po-ziomy zanieczyszczenia, w tym skażonych było 19,4% ziem uprawnych, 10% terenów leśnych, 10,4% łąk, oraz 11,4% nieużytków. Do sporządzenia klasyfikacji posłużyły następujące stopnie: niski (轻微; qingwei), umiarko-wany (轻度; qing du), średni (中度; zhong du) oraz wysoki (重度; zhong du). Przykładowo w tym zestawieniu niski stopień oznaczał dwukrotne
205 China says over 3 mln hectares of land too polluted to farm, Reuters, 30 XII 2013.
206 Chińska jednostka powierzchni gruntu mu odpowiada 0,067 ha.
207 Dla porównania – w Polsce według danych Powszechnego Spisu Rolnego ogólna
po-wierzchnia gruntów w użytkowaniu gospodarstw rolnych w 2010 r. wynosiła 18,3 mln ha, pod- czas gdy w 2002 r. była wyższa o prawie 1,1 mln ha. Spadek był wynikiem przeznaczenia grun- tów na cele nierolnicze, głównie pod zabudowę i inwestycje drogowe i in. W latach 2002–2010 nastąpiło również zmniejszenie powierzchni użytków rolnych 16,9 mln ha do 15,5 mln ha. W przeliczeniu na mieszkańca stanowiło to 0,4 ha. [Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2011, s. 22–23].
208 China seeks balance between food security, urbanization, Xinhua, „China Daily”, 3 X 2008.
przekroczenie dopuszczalnych norm, a wysoki stopień – ponadpięciokrotne. W około 82,8% przypadków za skażenia gruntów odpowiadały zanieczysz- czenia nieorganiczne, głównie kadm, nikiel oraz arsen209.
Tabela 29. Skażenie gleb w Chinach
Łącznie Niski Umiarkowany Średni Wysoki
Gleby (łącznie) 16,1% 11,2% 2,3% 1,5% 1,1%
Pola uprawne 19,4% 13,7% 2,8% 1,8% 1,1%
Tereny leśne 10,0% 5,9% 1,6% 1,2% 1,3%
Łąki 10,4% 7,6% 1,2% 0,9% 0,7%
Nieużytki 11,4% 8,4% 1,1,% 0,9% 1,0%
Źródło: 全国土壤污染状况调查公报, The Ministry of Land and Resources of the People’s Republic of China, 17 IV 2014, http://www.mlr.gov.cn/xwdt/jrxw/201404/
P020140417573876167417.pdf (18 IV 2014).
Największa liczba skażonych obszarów ziem uprawnych znajdowała się w pasie wschodniego wybrzeża, głównie w delcie Rzeki Perłowej oraz pół-nocno-wschodnim obszarze przemysłowym. Zanieczyszczenia metalami cięż-kimi były szczególnie duże w regionach zachodnich. Degradacja ziem była najczęściej wynikiem szkodliwej działalności przemysłowej oraz rolniczej210.