II. Ochrona środowiska
II.7. Skażenie wód
Oprócz zanieczyszczeń powietrza trudny problem stanowi także skażenie wód i gleb w Chinach. Szybki rozwój gospodarczy i rosnąca populacja do-prowadziły do gwałtownego wzrostu zapotrzebowania na wodę. Według danych Banku Światowego zasoby wody w Chinach pozostają na bardzo niskim poziomie. W przeliczeniu na mieszkańca w 2011 r. wyniosły one
183 D. Wertime, Silver Linings Failbook, „Foreign Affairs”, 9 XII 2013.
184 J. Kaiman, Chinese media find silver linings in smog clouds, „The Guardian”, 10 XII 2013.
2093 m³, przy średniej światowej 6123 m³185. Niedobory wody korespon-dują z ich niską jakością. Nic więc dziwnego, że potrzeba efektywnego wykorzystywania zasobów wodnych znalazła się w planie działań podej-mowanych przez rząd. Wśród głównych wyzwań stojących przed Chinami znajdują się kwestie związane przede wszystkim z zapewnieniem dostępno-ści do wody w obszarach, gdzie występują jej niedobory, z poprawą jakodostępno-ści wód w akwenach, które mogą zagrażać zdrowiu lokalnych społeczności, a także z ochroną źródeł wody pitnej. Tym samym Chiny muszą stawić czo- ło dwóm zasadniczym problemom – zabezpieczyć wystarczającą ilość wody oraz poprawić jakość zasobów, którymi dysponują. Niedobory wody mogą występować głównie w strefach zurbanizowanych, gdzie w ciągu trzech ko- lejnych dekad przybędzie ponad 300 mln nowych mieszkańców.
Braki w dostępie do wody wiążą się z dużymi rozbieżnościami w ilości opadów atmosferycznych w poszczególnych regionach. Większość obszarów na wschodzie oraz południu kraju znajduje się pod wpływem klimatu monsu-nowego. Zimą większość kraju znajduje się pod wpływem zimnych mas po-wietrza z Syberii. Średnie opady roczne wynoszą zaledwie 645 mm. W nie-których regionach południowo-zachodnich oraz w południowo-wschodnich strefach przybrzeżnych średnia opadów przekracza 2000 mm, podczas gdy na południu w środkowym i dolnym biegu rzeki Jangcy wpadającej do morza w okolicach Szanghaju wynosi 1000 mm. W dorzeczu Huai, na równinach pół- nocnych, północno-wschodnich oraz w centralnych obszarach kraju ten pułap oscyluje w granicach 400–900 mm. Poziom poniżej 400 mm notuje się na pół- nocnym wschodzie oraz w głębi kraju na północnym zachodzie.
Opady poniżej 25 mm występują w dorzeczu Tarymu na północnym zachodzie oraz w pustyn- nych obszarach Kotliny Cajdamskiej na zachodzie.
Największe opady na pół- nocy występują w okresie od czerwca do września, a na południu od kwiet- nia–maja do lipca–sierpnia186. Dodatkowym problemem, z jakim borykają się tereny na północy, to niezbyt wydajne systemy irygacyjne. To również obszary, które charakteryzuje najwyższy poziom skażenia środowisk wodnych.
Chiny mają dziewięć głównych dorzeczy: Song-Liao, Hai-Luan, Huang-he (Rzeki Żółtej), Huai, Changjiang (Jangcy), Zhujiang (Rzeki Perłowej), dorzecza południowo-zachodnie, dorzecza południowo-wschodnie oraz do-rzecza interioru (rzeki niewpadające do morza).
185 World Development Indicators: Freshwater, The World Bank, http://wdi.worldbank.
org/table/3.5 (12 XII 2013).
186 China, 2010, Food and Agriculture Organization of the United States, http://www.fao.
org/nr/water/aquastat/countries_regions/china/index.stm (12 XII 2013).
Tabela 25. Rozmieszczenie zasobów wodnych w głównych dorzeczach
Song-Liao 1 248,445 511 165,3 62,5 192,9
Hai-Luan 318,161 560 28,8 26,5 42,1
Huanghe (Rzeka Żółta) 794,712 464 66,1 40,6 74,4
Huai 329,211 860 74,1 39,3 96,1
Changjiang (Jangcy) 1 808,500 1 071 951,3 246,4 961,3
Południowo-wschodnie 239,803 1 758 255,7 61,3 259,2
Zhujiang (Rzeka Perłowa) 580,641 1 544 468,5 111,6 470,8
Południowo-zachodnie 851,406 1 089 585,3 154,4 585,3
Rzeki interioru 3 374,443 158 116,4 86,2 130,4
Łącznie 9 545,322 648 2 711,5 828,8 2 812,4
Źródło: Shen Dajun, The 2002 Water Law: Its impacts on river basin management in China, „Water Policy”, No. 6 IWA Publishing 2004, s. 347.
Tabela 26. Wskaźniki dla głównych dorzeczy
Dorzecze Udział procentowy w skali kraju Dostępność wody
per capita (m³) Dostępność
Hai-Luan 1,5 10,0 11,3 11,6 343 311 273 3 885
Huanghe
(Rzeka Żółta) 2,7 8,5 12,9 6,7 707 621 526 6 000
Huai 3,4 16,2 15,2 14,1 487 440 383 6 555
Changjiang
(Jangcy) 34,2 34,3 23,7 23,2 2 289 2 042 1 748 41 745
Południowo-wschodnie 9,2 5,6 2,5 8,1 2 885 2 613 2 231 80 160 Zhujiang
(Rzeka Perłowa) 16,7 12,1 6,7 13,5 3 228 2 813 2 377 67 515 Południowo-zachodnie 20,8 1,6 1,8 0,7 29 427 25 056 20 726 346,350 Rzeki interioru 4,6 2,1 5,7 1,7 4 876 4 140 3 331 23 835
Łącznie 100 100 100 100 2 220 2 050 1 760 28 320
Źródło: Shen Dajun, The 2002 Water Law: Its impacts on river basin management in China, „Water Policy”, No. 6 IWA Publishing 2004, s. 347.
Dostępność wody w różnych dorzeczach pokazuje, że rzeki na północy (obejmujące rzeki interioru, Song-Liao, Huai, Hai, Huanghe) stanowią 19,1% ogólnego potencjału kraju, podczas gdy na południu (obejmujące Chanjiang, Zhujiang, dorzecza zachodnie i południowo-wschodnie) wyno- szą 80,9%. To w oczywisty sposób wpływa na mniejszą dostępność wody na północy w przeliczeniu na mieszkańca oraz w przeliczeniu na jeden hek- tar ziemi187.
Akweny wodne w Chinach są podzielone na pięć klas zgodnie z celami ich wykorzystywania oraz ochrony:
Klasa I – wody ze źródeł oraz krajowych rezerwatów przyrody,
Klasa II – obszary chronione pierwszej klasy, które obejmują źródła wody pitnej, obszary chronione będące siedliskiem rzadkich gatunków ryb, oraz pola tarła ryb i krewetek,
Klasa III – obszary chronione drugiej klasy stanowiące źródła wody pit-nej, obszary chronione dla zwykłych ryb oraz terenów kąpielowych,
Klasa IV – wody wykorzystywane w celach przemysłowych oraz rekrea- cyjnych, które nie mają styczności z ludzkim ciałem,
Klasa V – akweny wykorzystywane w irygacji terenów rolniczych188.
Tabela 27. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych w Chinach (w %), 2001
Dorzecze Transepty Klasa I Klasa II Klasa III Klasa IV Klasa V Klasa V+
Liao 97 0 2,1 6,2 19,6 12,4 59,7
Songhua 66 0 3,0 28,8 33,3 18,2 16,7
Hai 167 0 8,4 6,0 10,8 7,8 67,0
Huanghe (Rz. Żółta) 175 2,8 6,3 2,9 25,0 6,9 56,0
Huai 77 0 7,8 14,3 18,2 6,5 53,2
Changjiang (Jangcy) 142 4,9 58,4 13,4 8,5 8,5 6,3
Zhujiang (Rz. Perłowa) 28 0 60,7 17,9 14,3 0 7,1
Południowo-wschodnie 17,6 41,2 0 35,3 6,0 0
Interioru 21,0 52,0 26,0 1,0 0 0
Łącznie 752 1,5 18 10,0 17,7 8,8 44,0
Źródło: State Environmental Protection Agency, China Environmental Bulletin 2001, za: Shen Dajun, The 2002 Water Law: Its impacts on river basin management in China,
„Water Policy”, No. 6 IWA Publishing 2004, s. 349.
187 China Water Quality Management. Policy and Institutional Considerations, Environment and Social Development Department East Asia and Pacific Region, The World Bank, IX 2006, s. 4.
188 The National Standards of the People’s Republic of China. Environmental Quality Stan- dards for Surface Water, Ministry of Environmental Protection The People’s Republic of Chi- na, http://english.mep.gov.cn/SOE/soechina1997/water/standard.htm (26 III 2014).
Znaczne zanieczyszczenia wód w Chinach obejmują 75% rzek i jezior oraz 90% wód gruntowych w miastach. Aż 28% rzek ma najgorszą (V) ka-tegorię skażenia toksycznego, co uniemożliwia ich wykorzystanie choćby w rolnictwie. Nawet główne jeziora, takie jak Tai we wschodnich Chinach oraz Dianchi w Yunnanie, mają najwyższą (V) kategorię skażenia189. W la-tach 2001–2004 w wyniku zanieczyszczenia 54% wód w siedmiu głównych rzekach nie nadawało się do spożycia, co oznaczało wzrost skażenia aż o 12% w porównaniu z początkiem lat 90. ubiegłego wieku190.
W opinii Hu Siyi, wiceministra zasobów wodnych, Chiny w przyszłości będą się musiały zmagać z rosnącym zapotrzebowaniem na wodę w związ-ku z szybkim uprzemysłowieniem i urbanizacją. Niedobory wody, jej za-nieczyszczenie oraz pogarszająca się ekologia wód stanowią zagrożenie dla zrównoważonego rozwoju. Chiny z populacją przekraczającą 1,3 mld ludzi konsumują ponad 600 mld m³ wody rocznie. Zgodnie z danymi Minister-stwa Zasobów Wodnych średnia ilość wody przypadająca na mieszkańca Chin wynosi tyko 2,1 tys. m³ rocznie, co stanowi zaledwie 28% średniej światowej. Dwie trzecie chińskich miast cierpi na niedobór wody. Prawie 300 mln mieszkańców wsi nie ma dostępu do wody pitnej, co sprawia, że rocznie brakuje ponad 50 mld m³ wody. Skażonych jest 40% wód.
Dodat- kowo jedna piąta rzek jest tak zanieczyszczona, że podlegają najwyższej ka- tegorii skażenia, co oznacza tak wysoki poziom toksyczności wody, że sta- nowi ona zagrożenie nawet gdy nastąpi samo z nią zetknięcie191.
W związku z niedoborami wody w lutym 2012 r. Rada Państwowa przed-stawiła wytyczne dotyczące ochrony zasobów wodnych oraz ich zrówno-ważonego rozwoju, ustalając maksymalny pułap konsumpcji na poziomie poniżej 670 mld m³ do 2020 r. oraz 700 mld m³ do 2030 r. Zapowiedziano wzmocnienie nadzoru nad eksploatacją wód podziemnych, ochronę zbiorni- ków wody pitnej oraz odbudowę wodnego ekosystemu. Na sfinansowanie projektów inwestycyjnych w zakresie ochrony zasobów wodnych rząd za- mierza przeznaczyć 4 bln RMB (634,9 mld USD) w ciągu kolejnej dekady192. Niemal połowa tej sumy (1,8 bln RMB) zostanie wykorzystana już w latach 2011–2015 w ramach XII Planu Pięcioletniego. Z tego 800 mln RMB będzie pochodzić z budżetu rządu centralnego, a pozostały 1 mld RMB – z bu- dżetów rządów lokalnych. W 2011 r.
inwestycje w ochronę wód wyniosły
189 J. Shapiro, China’s Environmental Challenges, Polity Press, Cambridge 2012, s. 8.
190 Cost of Pollution in China: Economic Estimates of Physical Damages, s. xi–xii.
191 Water shortage, pollution threaten China’s growth: Official, Xinhua, 16 II 2012.
192 Ibidem.
345,2 mld RMB (231,1 mld RMB z budżetów lokalnych). Dla porówna-nia – w latach 2006–2010 średnie roczne wydatki oscylowały na poziomie 140 mld RMB193.
W Chinach kwestie dotyczące ochrony wód reguluje ustawa 中华人民共 和 国 水 污 染 防 治 法 (Law of the People’s Republic of China on the Prevention and Control of Water Pollution) z 11 maja 1984 r., dwukrotnie nowelizowana w 1996 i 2008 r. W dokumencie tym widnieją zapisy mówiące o zapobieganiu i kontrolowaniu zanieczyszczeń wód, ochronie i poprawie stanu środowiska, ochronie zdrowia ludzkiego oraz zabezpieczeniu efektywnego wykorzystywa- nia zasobów wodnych. Jednocześnie wspomina się o zapobieganiu i kontroli zanieczyszczeń rzek, jezior, kanałów, systemów nawadniających, zbiorników i innych akwenów wodnych oraz wód gruntowych w Chinach194.
Przez wiele lat zapisy te pozostawały jednak tylko na papierze. Wydaje się, że dopiero ujawniona na początku XX w. ogromna skala zanieczyszczeń zasobów wody zmusiła władze centralne do podjęcia bardziej zdecydowa- nych kroków zmierzających do poprawy tej sytuacji.
Celem Ministerstwa Ochrony Środowiska będzie podjęcie wielu czynności, dzięki którym w nie- dalekiej przyszłości powinna nastąpić znacząca poprawa stanu wód. Plan zakłada, by do 2020 r. 60% wód powierzchniowych spełniało standardy po- zwalające zakwalifikować je przedziale kategorii I–III, do 2030 r. – by speł- niało te standardy 70% wód, a do 2050 r. – 80% akwenów195.
Uzupełnienie w stosunku do tych założeń stanowi rządowy dokument Opinions on the Practice of the Strictest System for Management of Water Resources ze stycznia 2012 r. Była w nim mowa o trzech zasadniczych ce-lach dotyczących gospodarowania zasobami wodnymi (Three Red Lines).
Wyznaczały one granice w zakresie:
● kontroli rozwoju i wykorzystywania zasobów wody, ustalając maksy-malny pułap zużycia wody na poziomie poniżej 700 mld m³ do 2030 r.,
● kontroli efektywności korzystania z zasobów wody przez zmniejsze-nie konsumpcji wody oraz podzmniejsze-niesiezmniejsze-nie współczynnika efektywnego jej wykorzystywania w systemach nawadniania pól,
● ograniczenia zanieczyszczeń układów wodnych.
193 China to invest 4 trln yuan in water resources by 2020, Xinhua, 25 IV 2012.
194 中华人民共和国水污染防治法 (Zhonghua Renmin Gongheguo shui wuran fanzhi fa), 11 V 1984, Xinhua, 28 II 2008.
195 China 2030. Building a Modern Harmonious, and Creative Society, The World Bank, Development Research Center of the State Council of the People’s Republic of China,
Wash-ington 2013, s. 235.
W dokumencie określono również mechanizmy implementacji tych za- sad z wykorzystaniem czterech systemów (Four Systems) obejmujących:
● system kontroli w zakresie ilości konsumowanej wody,
● system kontroli efektywnego korzystania z zasobów wody,
● system ograniczania skali zanieczyszczeń w systemach wodnych,
● system odpowiedzialności i analiz porównawczych w zakresie zarzą- dzania zasobami wodnymi196.
Przed Chinami stoi wiele pilnych wyzwań związanych z koniecznością poprawy jakości oraz zwiększeniem efektywności wykorzystywania zasobów wody. Częściową odpowiedzią na to jest plan na rzecz poprawy jakości wody pitnej w obszarach wiejskich do 2015 r. Problem dotyczy 110 mln mieszkań-ców wsi pozbawionych dostępu do bezpiecznej wody pitnej (safe drinking water), a co za tym idzie narażonych na choroby infekcyjne. W 2012 r. z tego powodu cierpiało aż 298 mln osób. Pomimo że nadal jest wiele do zrobienia w tej materii Chiny odnotowały tu znaczące postępy. Duże osiągnięcia w po-prawie bezpieczeństwa wody pitnej to rezultat polityki rządu, który przezna-czył 179,1 mld RMB (29 mld USD) na realizację różnych projektów z tym związanych w okresie 2005–2012. W ciągu kilku kolejnych lat w kraju po-winno dojść do rozwinięcia sieci dostaw wody na wsiach, do wzmocnienia kontroli jakości wód oraz do poprawy stanu środowiska wodnego197.
Niedobory wody w wielu obszarach kraju sprawiają, że kwestią, którą Chiny będą musiały rozważyć, jest również wprowadzenie procesu wielo-stopniowego oczyszczania wody (multistep purification processes), co po-zwalałoby odzyskiwać wodę pitną ze ścieków. W San Diego taki system uzdatniania wody już funkcjonuje. Wszystko zależy od decyzji władz – czy pozwolą na dostarczanie wody odzyskanej ze ścieków bezpośrednio do wo-dociągów. Pozytywne rozstrzygnięcie wyznaczyłoby nowe standardy nie tylko dla innych miast, ale i dla krajów198. Wydaje się, że Chiny są zainte-resowane wprowadzeniem w życie tej technologii. Świadczyć o tym mogła wizyta chińskiej agencji ds. wód w zakładzie Advanced Water Purification (AWP) Facility w San Diego w maju 2014 r.199
196 Speech at the Press Conference of the State Council Information Office by H. E. Mr.
HU Siyi Vice Minister of Water Resources, P. R. China, China.org.cn, 16 II 2012, http://china.org. cn/china/2012-02/17/content_24664293.htm (7 XII 2013).
197 China pledges safe rural drinking water by 2015, Xinhua, „People’s Daily”, 30 VIII 2013.
198
O. Heffernan, Drinking from the Toilet, „Scientific American”, Vol. 311, Issue 1, VII 2014, s. 68–75.
199 City of San Diego Welcomes 5,000th Tour Guest to the Advanced Water Purification Fa- cility, The City of San Diego Public Utilities, 15 V 2014, http://www.sandiego.gov/water/pdf/
Palącym problemem jest również poprawa efektywności wykorzystywa-nia zasobów wodnych w Chinach. Okazuje się, że tylko 40% wody pobiera- nej dla celów przemysłowych podlega procesowi oczyszczania, co stanowi zaledwie połowę tego, co uzyskuje się w Europie. Reszta zanieczyszczeń zwykle trafia do rzek i jezior. Wang Zhansheng z Tsinghua University pod- kreślał, że Chiny nie dbają o odpowiedni poziom miejskiej infrastruktury wodnej, co zwiększa ilość odpadów. Dodatkowo cena wody w większo- ści miast stanowi zaledwie jedną dziesiątą ceny, jaka obowiązuje w wiel- kich miastach Europy. Władze Chin nie podnoszą cen zapewne w obawie przed gwałtowną reakcją społeczną. Tym samym
„produktywność wody” (water productivity)200 jest bardzo niska. Za każdy metr sześcienny zużytej wody Chiny uzyskują produkcję wartą 8 USD, podczas gdy średnia w Euro- pie wynosi 58 USD. Dlatego można się zastanowić, czy Chiny nie powinny skupić się raczej na reformach dotyczących cen i ochrony wód zamiast prze- sadnie koncentrować się na kwestii dostaw201.
Tabela 28. Opłaty za wodę w budżecie domowym (w %)
Państwo Udział procentowy
Australia 8,6
Czechy 4,6
Japonia 2,9
Stany Zjednoczone 2,8
Francja 2,7
Niemcy 1,7
Meksyk 1,6
Korea Południowa 1,3
Wielka Brytania 1,3
Chiny 0,5
Źródło: Deutsche Bank Markets Research, „The Wall Street Journal”, za: B. Spegele,
W.Kazer, To Conserve Water, China Raises Prices for Top Users, „The Wall Street Journal”, 8 I 2014.
purewater/2014/pure%20water%205000th%20visitor%20release.pdf (26 VII 2014).
200 „Produktywność wody” odnosi się do wartości dóbr i usług wyprodukowanych za jed- nostkę zużytej wody (metrów sześciennych).
201 All dried up, „The Economist”, 12 X 2013.
Ceny za wodę w Chinach istotnie są wyjątkowo niskie. W raporcie z 2013 r. Deutsche Bank przewidywał jednak, że w ciągu kolejnych trzech lat ceny wody w tym kraju powinny wzrosnąć o 30%. Bank powoływał się na sondaż z 2011 r. przygotowany przez Global Water Intelligence, który wskazywał, że średnia cena za metr sześcienny wody w 25 głów-nych miastach Chin wynosiła 46 centów, podczas gdy średnia cena świa-towa to 2,03 USD. Rachunki za wodę stanowiły zaledwie 0,5% dochodów chińskich konsumentów. Dla porównania – w Stanach Zjednoczonych sta-nowiło to 2,8%, a w Australii aż 8,6%. Mieszkańcy stolicy Pekinu płacili 4 RMB (66 centów) za metr sześcienny wody202.
Częściowo kwestia ta jest już rozwiązywana przez władze centralne.
Świadczyć o tym mogą wytyczne Państwowej Komisji ds. Rozwoju i Re-form oraz Ministerstwa Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast i Wsi z początku stycznia 2014 r., które sugerowały, by miasta w całym kraju pobierały zróż-nicowane opłaty za wodę zużywaną w gospodarstwach domowych. Takie rozwiązania mają zachęcać ludzi do większych oszczędności wody. Nowy system, który ma obowiązywać do końca 2015 r., zakłada trzywarstwową strukturę opłat za wodę zużywaną w gospodarstwach domowych we wszyst- kich miastach. Tym samym większe koszty byłyby ponoszone przez kon- sumentów zużywających większą ilość wody. Budowana struktura ma być oparta na miesięcznym zestawieniu konsumpcji wody.
Pierwsza warstwa opłat ma obejmować 80% gospodarstw domowych, druga – 15%, a trzecia
– 5%. Zróżnicowanie cenowe powinno być ustalane w relacji nie mniejszej niż 2:3:6. Większe zróżnicowanie powinno zaś obowiązywać w regionach walczących z niedoborami wody203.