Jednym z podstawowych motywów tworzenia przez władzę w państwie organizacji spe-cjalnej ochrony bezpieczeństwa są zagrożenia godzące w fundamentalne podstawy bez-pieczeństwa państwa i w jego pozycję międzynarodową. Zagrożenia takie z uwagi na ich ciężar gatunkowy można określić specjalnymi lub szczególnymi. Wśród bowiem licznych i różnorodnych zagrożeń znajdują się także takie, które w sposób szczególny zagrażają jego egzystencji i rozwojowi. Wyrażenie „zagrożenie specjalne” czy „zagrożenie szczegól-ne” dla bezpieczeństwa państwa dotyczy zarówno zagrożeń pojedynczych, jak i ich zbio-ru. Chodzi tu o takie zagrożenia, które w sposób fundamentalny, nie zawsze gwałtow-ny (np. korupcja, różgwałtow-ny charakter infiltracji dokogwałtow-nywanej przez obce służby specjalne), zagrażają bytowi państwa. Cechą znamienną zagrożeń specjalnych jest zamierzona ich inicjacja. Wystąpienie takich zagrożeń wiąże się więc ze świadomą działalnością różnych podmiotów działających zarówno w środowisku wewnętrznym, jak i w środowisku ze-wnętrznym państwa. Inicjacja ich (zagrożeń) wymaga często niestandardowej, skrytej
3 Przez efektywną organizację rozumiem organizację, w której powołanie każdego jej elementu jest celo-we i każdy z elementów wie co ma robić i jak ma robić, czyli zna zadania i wie jak ma je wykonać.
74
aktywności różnych podmiotów, w tym obcych służb specjalnych. Odpowiedzią na nią są adekwatne działania ochronne, podejmowane przez krajowe służby specjalne. Dzia-łalność tych służb występuje na różnych poziomach i w różnych obszarach operowania państwa (aspekt przedmiotowy). Aktywność ich ma na celu zapewnienie w każdej rze-czywistości funkcjonowania państwa (politycznej, gospodarczej, społecznej, militarnej itp.) optymalnego poziomu bezpieczeństwa i ma charakter niekonwencjonalny. Ważnym elementem specjalnej działalności ochronnej, w tym zapobiegawczej, jest docieranie przez służby specjalne do trudno dostępnych informacji o zagrożeniach oraz o rzeczy-wistości, w jakiej się one uaktywniają, występują i rozwijają. Według Słownika terminów
z zakresu bezpieczeństwa narodowego [2006, s. 51] informacja specjalna „to (…) wiedza
uzyskana w drodze interpretacji danych, która w ustalonym kontekście ma określone znaczenie i dotyczy obiektów, takich jak fakty, zdarzenia, przedmioty, zjawiska, procesy i idee; także nieprzetworzone dane każdego rodzaju, które mogą być wykorzystane do opracowań wywiadowczych (rozpoznawczych). Wiedzę o potencjalnych i realnych za-grożeniach godzących w funkcjonowanie państwa służby specjalne pozyskują różnymi metodami i technikami z różnych źródeł. Z wiedzy takiej korzysta władza”. Minkina i Ka-szuba [2015, s. 66] zauważają, że działania władzy są podejmowane „(…) na podstawie informacji i wiedzy często niedostępnych opinii publicznej”. Pozyskiwanie takiej wiedzy – bez absorbowania tego medium – cechuje dyskrecja, którą mogą zapewnić właściwe służby specjalne. Warto nadmienić, za Słownikiem… [2006, s. 123-124], iż „służby spe-cjalne to (…) ogólna nazwa dla cywilnych i wojskowych służb organizujących i prowa-dzących działania wywiadowcze i kontrwywiadowcze. Przywołując tę definicję, wypada dodać także, iż w literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, że „(…) wszelkie doktrynalne definicje pojęcia służby specjalne należy traktować ostrożnie, przy czym mają one okre-śloną wartość poznawczą”. Wskazuje się przy tym, że choć służby specjalne w klasycznym ujęciu wykonują wprawdzie zadania wywiadowcze i kontrwywiadowcze, to z ustawo-dawstwa oraz praktyki wynika, że wywiad oraz kontrwywiad nie należą do wyłącznych form aktywności służb specjalnych. Domeną służb wywiadowczych (wywiadu) jest ak-tywność zewnętrzna, czyli poza granicami kraju. Natomiast obszar wewnątrz państwa jest chroniony przez służby kontrwywiadowcze (kontrwywiad) oraz inne służby specjal-ne, których zadania mają – według niektórych badaczy – charakter policyjny.
Aktywność służb specjalnych w ramach specjalnej ochrony bezpieczeństwa we-wnątrz państwa obejmuje wykonywanie zadań pozwalających na osiągnięcie i utrzy-manie stabilności oraz harmonii w państwie. W ramach tej działalności wykonywane są również zadania niwelujące próby oddziaływania obcych służb specjalnych. Z kolei aktywność służb specjalnych, przeznaczonych do ochrony bezpieczeństwa przed za-grożeniami powstającymi w środowisku zewnętrznym państwa (za zagranicą, w
środo-75 wisku międzynarodowym), obejmuje wykonywanie zadań polegających na zapobiega-niu i likwidacji możliwości inicjacji i oddziaływania zagrożeń z obszarów należących do innych podmiotów stosunków międzynarodowych. Nie trzeba zatem długo wyjaśniać, iż sposób działania takich służb ma charakter niejawny, a więc istotnie różniący się od klasycznie pojmowanej ochrony. Nietypowość działania służb specjalnych, będących – zgodnie ze Strategią Bezpieczeństwa Narodowego [2007, s. 25] – ważnym instrumentem ochrony bezpieczeństwa narodowego, wymaga również specjalnej organizacji w sen-sie czynnościowym i treściowym. Można przyjąć, iż o charakterze organizacji specjalnej będą decydowały kategorie zadań, realizowane przez służby specjalne oraz środowisko ich działania. Domena aktywności służb specjalnych pozwala przyjąć, że organizacja i funkcjonowanie ich ma charakter weberowskiego „celowo racjonalnego działania”. Wyrażenie to („celowo racjonalne działanie”) wydaje się dobrze oddawać istotę aktyw-ności organizacji specjalnej ochrony bezpieczeństwa oraz władzy tworzącej taką orga-nizację. Oznacza ono – za Drozdowiczem [2011, s. 13], że „(…) celowo racjonalnie działa ten, kto orientuje swoje działanie na cel, środki i skutki uboczne oraz rozważa przy tym racjonalnie zarówno środki w odniesieniu do celów, jak i cele do skutków ubocznych, podobnie jak różne możliwe cele, a zatem w każdym razie nie w sposób afektywny, ani też tradycyjny”.
Organizacja specjalnej ochrony bezpieczeństwa państwa jest powoływana w związ-ku z określoną rzeczywistością i powiązanymi z nią zagrożeniami. Sytuacja taka, naj-prościej rzecz ujmując, generuje zadania specjalne, których wykonywanie będzie za-mierzonym oddziaływaniem na tę rzeczywistość również w sposób specjalny po to, by osiągnąć określone zasoby celów ochronnych (rys. 1).
Rysunek 1. Uproszczony schemat systemu aktywności specjalnej ochrony państwa
Źródło: opracowanie własne.
Działanie takie w sensie rezultatowym nakierowane jest na przeciwdziałanie zagro-żeniom specjalnym, wymierzonym przeciwko państwu. Kluczowa w tym
przedsięwzię-76
ciu rola przypada organizacji specjalnej. Jej bowiem przypisane są konkretne funkcje, o czym szerzej w dalszej części opracowania, z których za podstawową należy uznać zapewnienie ochrony państwu. Funkcja ta jest realizowana między innymi poprzez po-zyskiwanie specjalistycznymi metodami i technikami informacji o rzeczywistości doty-czącej państwa, a więc o środowisku wewnętrznym oraz zewnętrznym. W niej bowiem, chodzi o wskazaną rzeczywistość, zachodzą zjawiska godzące w szczególnie chronione wartości państwa, którym należy przeciwdziałać lub likwidować (osiąganie celów). Funk-cja ta powala się wyrazić w zapisie matematycznym:
f(OS) = SOP
gdzie: OS – organizacja specjalna; SOP – specjalna ochrona państwa
W związku z tym, że rzeczywistość, w której funkcjonuje państwo jest niejednorod-na, to i zagrożenia jego egzystencji oraz rozwoju są różnorodne. Rudymentarny podział zagrożeń oraz miejsc ich inicjacji i wzajemnego oddziaływania obrazuje rysunek 2. Rysunek 2. Podstawowy podział środowisk i zagrożeń oraz ich oddziaływanie
NIEMILITARNE MILITARNE NIEMILITARNE MILITARNE ZAGROŻENIE Z E W E W N Ę T R Z N E ŚRODOWISKO/RZECZYWISTOŚĆ ZEWNĘTRZNE ZAGROŻENIE W E W N Ę T R Z N E ŚRODOWISKO/RZECZYWISTOŚĆ W E W N Ę T R Z N E PODSTAWOWY PODZIAŁ ŚRODOWISK I ZAGROŻEŃ
Źródło: opracowanie własne.
Rzeczywistość, w jakiej funkcjonuje państwo, pozwala się uznać za istotnie skom-plikowaną. Może to oznaczać, że organizacja ochrony przed niekorzystnymi zjawiskami oraz ich interakcjami w niej zachodzącymi nie będzie prosta. Okoliczności takie mają szczególny wpływ na kształt oraz strukturę specjalnej organizacji bezpieczeństwa
pań-77 stwa. Powodują, że w ramach tej organizacji występują elementy, którym przypisane są określone kategorie zadań specjalnych, których wykonywanie odbywa się na terytorium Rzeczypospolitej, jak i poza nim. Jednakże, jak wynika z Uzasadnienia projektodawców zmian w ustawie o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego [bip.mswia.gov.pl, 2016], struktura ta nie należy do optymalnych. Według wnoszących o jej korektę niedoskona-łość struktury służb specjalnych potwierdzają wydarzenia związane z „Amber Gold” (2012 r.). We wskazanym Uzasadnieniu zwraca się uwagę, iż zadania Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego nie są precyzyjnie określone bowiem pokrywają się z zadaniami policji. Projektodawcy zmian zauważają przy tym również nie w pełni optymalną podległość szefa tej agencji. Bez wnikania w uzasadnienie proponowanej zmiany, zdaniem autora artykułu propozycja taka nie nosi cech poprawiających bezpieczeństwo państwa. Nieod-powiednio wczesne wykrycie wątpliwie prawnej działalności banku przez którykolwiek z uprawnionych do tego organów może świadczyć o jeszcze innych przyczynach niż po-dane w uzasadnieniu zmian do ustawy. Warto zaznaczyć, że Najwyższa Izba Kontroli [bip. mswia.gov.pl, 2016] także wniosła uwagi do zasygnalizowanych propozycji zmian.