Charakter zagrożeń oraz miejsce ich występowania, o czym już była mowa, są zróżnico-wane i wymierzone w różne segmenty podstawy bezpiecznego bytu i rozwoju państwa, w tym w jego segment obronny. Okoliczności te należą do podstawowych czynników rozstrzygających o strukturze organizacyjno-zadaniowej komponentu ochrony specjal-nej bezpieczeństwa państwa i jego potencjału obronnego. Jak słusznie wskazuje Kitler, na którego powołuje się Grzegorowski [www.studiagdanskie. gwsh.gda.pl, 2016], służby specjalne pełnią w państwie przede wszystkim funkcję ochronną. Do głównych podmio-tów wykonujących takie zadania (ochronne) należą Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrz-nego (ABW), Agencja Wywiadu (AW), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW) i Służba Wywiadu Wojskowego (SWW). Warto zazna-czyć, iż w literaturze przedmiotu można spotkać także pogląd, iż wojskowym służbom specjalnym przynależna jest domena pozyskiwania informacji dotyczących sił zbrojnych, chronionych tajemnicami, to jednak dotychczasowy podział praktycznie zaciera się. Wy-nika to z faktu, iż o możliwościach obronnych potencjalnego przeciwWy-nika, obok aktualnie posiadanych zdolności bojowych, świadczy również jego potencjał ekonomiczny, poli-tyczny, demograficzny ideologiczny i psychologiczny. Oznacza to, że uprawianie „wąskiej specjalizacji” (SKW i SWW) przestaje być racjonalne. Przyznając sens takim
spostrzeże-78
niom, równocześnie należy podzielić pogląd Umberto Eco [1996, s. 158], że „z wojsko-wych tajemnic żadne nie są tak dobrze strzeżone, jak te dotyczące planów”.
Na zaliczenie do organizacji specjalnej w państwie zasługuje, z uwagi na potencjał oraz zakres wykonywanych zadań poza granicami państwa, także służba zagraniczna (SZ). Na-leży także zaznaczyć, iż zadania przypisane wyżej wymienionym służbom predestynują je do tego, by mogły być uznane za najważniejsze i najbardziej wiarygodne źródła informacji dla władzy w państwie. Według Bodzianego [www.abw.gov.pl 2016] stanowią one wiedzę niezbędną do podejmowania optymalnych decyzji z punktu widzenia interesów państwa, czyli zgodnych z polską racją stanu. Okoliczność taka każe usytuować służby specjalne w strategicznym miejscu kierowania państwem. Strukturę organizacyjno-zadaniową służb specjalnych i przepływ informacji w tym zakresie obrazuje rysunek 3.
Rysunek 3. Struktura organizacyjno-zadaniowa komponentu specjalnej ochrony bez-pieczeństwa państwa i jego potencjału obronnego
Legenda:
ABW – Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego CBA – Centralne Biuro Antykorupcyjne SKW – Służba Kontrwywiadu Wojskowego AW – Agencja Wywiadu
SWW – Służba Wywiadu Wojskowego SZ – służba zagraniczna (dyplomacja)
– podległość oraz przepływ strumienia informacji od organów kierujących poszczególnymi służ-bami i agencjami
– inne przepływy strumieni informacji pomiędzy obszarami wewnętrznym i międzynarodowym (zewnętrznym).
79 Warto zwrócić uwagę, mimo iż to wyraźnie wynika z rysunku 3, że u prezesa Rady Mi-nistrów jak w soczewce skupia się podległość organów kierujących służbami specjalnymi oraz do niego napływają najważniejsze informacje. Sytuacja taka jest wynikiem pozycji ustrojowej prezesa Rady Ministrów i posiadanych przez niego kompetencji kierowni-czych w państwie. Chociaż o tym będzie mowa w dalszej części opracowania, warto już w tym miejscu zaznaczyć, że prezes Rady Ministrów przy realizacji swoich uprawnień posiada prawną możliwość, by napływ informacji oraz sprawowanie funkcji nadzorczej nad szefami służb specjalnych przenieść na członka Rady Ministrów – koordynatora służb specjalnych albo wyznaczonego do tej roli sekretarza lub podsekretarza kancelarii prezesa Rady Ministrów. Okoliczność taka nie powinna jednak wpływać w żaden sposób na kompetencje prezesa Rady Ministrów w zakresie pozyskiwania informacji od służb specjalnych. Warto także zaznaczyć, iż organizacyjna służb specjalnych i jej struktura jest ściśle związana z funkcją przypisaną służbom specjalnym w państwie, a więc z ich zadaniami związanymi z bezpieczeństwem państwa. Funkcję przyjętej przez państwo organizacji specjalnej (w kontekście zadań), nazywanej także komponentem specjalnej ochrony bezpieczeństwa państwa, przedstawia graf – rysunek 4.
Inną kwestią pozostaje wewnętrzna struktura organizacyjno-zadaniowa poszcze-gólnych rodzajów służb specjalnych. Strukturę tę, bez względu na charakter zadań wykonywanych przez poszczególną jednostkę organizacyjną danej służby specjalnej, można podzielić na dwie podstawowe grupy: merytoryczną i wspierającą. Grupę me-rytoryczną tworzą jednostki organizacyjne bezpośrednio zaangażowane w wykonywa-nie zadań ustawowych. Prowadzą one pracę operacyjną albo zajmują się wykrywawykonywa-niem przestępstw w drodze postępowań przygotowawczych. Natomiast grupę wspierającą stanowią jednostki organizacyjne wspierające (zabezpieczające) działania grupy mery-torycznej np. od strony logistycznej. Bez wnikania w szczegóły organizacji komponentu ochrony specjalnej bezpieczeństwa państwa i jego potencjału obronnego (specjalizacji poszczególnych jej elementów np. ABW, CBA i inne) oraz organizacji wewnętrznej urzę-dów służb specjalnych, należy zauważyć, że od tej organizacji zależeć będzie efektyw-ność (sprawefektyw-ność i skuteczefektyw-ność) wykonywanych przez nie zadań ochronnych, a zatem jakość bezpieczeństwa państwa.
80
Rysunek 4. Funkcja komponentu ochrony specjalnej bezpieczeństwa państwa i jego potencjału obronnego
Funkcja komponentu specjalnej ochrony bezpieczeństwa państwa i jego potencjału obronnego
f SOBWiPKP SOSOpZWP SOpPK SOBZP SOSOPpZZ ABW SKW CBA AW SWW SZ Legenda:
SOBWiPKP – specjalna ochrona bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku konstytucyjnego państwa; SOSOpZWP – specjalna sfera obronności przed zagrożeniami wewnątrz państwa;
SOpPK – specjalna ochrona przed patologią korupcji;
SOBZP – specjalna ochrona bezpieczeństwa zewnętrznego państwa;
SOSOPpZZ – specjalna ochrona sfery obronności państwa przez zagrożeniami zewnętrznymi. Źródło: Opracowanie własne.
Na podniesienie zasługuje również fakt, że chociaż w sensie organizacyjno-praw-nym służby specjalne stanowią część administracji rządowej i są urzędami administracji rządowej, na których czele stoi szef danej służby specjalnej, będący organem tej admi-nistracji, to posiadają one inną niż pozostałe urzędy właściwość rzeczową, rozumianą jako ich zdolność prawną do załatwiania i wykonywania określonych kategorii spraw i zadań. Za załatwianie takich spraw, a więc wykonywanie zadań przez urząd oraz jego funkcjonowanie odpowiada stojący na czele każdej służby/urzędu szef tej służby. Ozna-cza to, że organ ten – bez względu na wewnętrzną organizację urzędu i ewentualne scedowanie spraw jemu przypisanych (wynikających z władztwa) na osoby trzecie np. na swoich zastępców w celu prowadzenia lub nadzorowania spraw itp. – nie jest zwol-niony z odpowiedzialności za funkcjonowanie kierowanej przez niego służby. Chodzi tu
81 o odpowiedzialność przed organami nadzorującymi i kontrolującymi taką działalność, a nie o odpowiedzialność karną, która zawsze ma indywidualny wymiar.