Obecnie w Polsce yje ju niewielka grupa Macedo czyków i Greków, dla której Polska sta a si ich drug ojczyzn . Wielu powróci o do utworzonej po II wojnie wiatowej Lu-dowej Republiki Macedonii (pó niej Socjalistycznej), powsta ej w ramach federacji jugos owia skiej, gdzie znale li prac i mieszkanie, zagwarantowane przez przepisy pa -stwowe. Cz z nich osiedli a si w Bu garii. Jednak niewielu z nich uda o si powróci do stron rodzinnych, tj. Macedonii Egejskiej w Grecji, sk d musieli wyemigrowa . Tu powraca mogli dopiero od roku 1984 tylko Grecy.
Dzisiaj na temat losów Macedo czyków i Greków w Polsce istnieje ju do powa na literatura1. Zwróci nale y uwag przede wszystkim na prace Mieczys awa Wojeckiego i Kazimierza Pud y2. Swoje losy opisuj tak e sami Macedo czycy3 i co pi lat organizuj spotkania wszystkich tych, którzy po wojnie domowej w Grecji znale li si na emigracji. Bardzo aktywnie dzia a Zwi zek Uchod ców Politycznych z Grecji, który podkre la
pozy-1 G. Ruwe, Griechische Bürgerkriegsfl üch nge. Vertreibung und Rücckkehr, Münster 1990; I. Lagani,
To “paidomazoma” kai ellinojugoslavikes schesis 1949–1953, Athina 1996; A. Rossos, Incompa -ble Allies: Greek Communism and Macedonian Na onalism in the Civil War in Greece, 1943–1949,
“Journal of Modern History” 1997, R. 69, s. 42–76; P. Tsironis, De Hellady, Plzen 1976; C. Terzudis,
Trzydziestolecie pobytu w Polsce uchod ców politycznych z Grecji i dzia alno ich Zwi zku im. Nikosa Belojannisa. Wybrane problemy, „Rocznik Dolno l ski” 1980, t. 7, s. 231–251; M. Biernacka, Osady uchod ców greckich w Bieszczadach, „Etnografi a Polska” 1973, z. 1, s. 83–93; S. Pagaczewski, Grecy z Kro cienka. Kolonia grecko-macedo ska w Kro cienku i Liskowatym, „Wie ci” 1957, nr 51, s. 7.
2 M. Wojecki, Pobyt i kszta cenie dzieci greckich w Polsce w pa stwowych o rodkach wychowawczych,
„Przegl d Historyczno-O wiatowy” 1983, R. 26, nr 3, s. 296–310; idem, Ludno grecko-macedo ska
w Polsce, „Czasopismo Geografi czne” 1975, R. 46, nr 3, s. 313–314; Osadnictwo ludno ci greckiej na Ziemi Lubuskiej, „Przegl d Lubuski” 1977, R. 7, nr 1, s. 21–31; K. Pud o, Grecy i Macedo czycy w Polsce 1948–1993. Imigracja, przemiany i grupy zanikowe, „Sprawy Narodowo ciowe” 1995,
nr 1, s. 133–151; idem, Uchod cy polityczni z Grecji w Polsce (1948–1995), [w:] Mniejszo ci
narodo-we w Polsce, red. Z. Kurcz, Wroc aw 1997, s. 149–152.
3 P. Nakovski, Makedonski deca vo Polska (1948–1968). Poli kološka studia, Skopje 1987; Etni kite
Irena Stawowy-Kawka
120
tywn rol i wyra a uznanie za opiek nad politycznymi migrantami, g ównie dzie mi, które w nowej sytuacji znalaz y si cz sto bez opieki rodziców.
Pierwsze grupy Macedo czyków pojawi y si w Polsce pod koniec lat 40. XX w., razem z Grekami i nielicznymi Kucowo ochami. Opuszczali oni Grecj w obawie przed represjami pod koniec wojny domowej w Grecji i po jej zako czeniu. Ze wzgl du na fakt, e pochodzili z Grecji, cz sto uwa ani byli za ludno greck i nazywano ich wszyst-kich Grekami. Ze wzgl du na charakter uchod stwa by a to grupa bardzo specyfi czna, ró ni ca si od pozosta ych grup narodowo ciowych tym, e d ugi czas jej cz onkowie pozostawali bezpa stwowcami, nastawionymi na szybki powrót do swych domów. W rzeczywisto ci przez wiele lat mniejszo ta by a traktowana jako emigranci politycz-ni ze wszystkimi tego faktu konsekwencjami.
Specyfika migracji
1. Wojna domowa w Grecji w latach 1946–1959 mi dzy zwolennikami prozachodnich rojalistów wspieranych przez Wielk Brytani i USA a komunistycznymi republikanami, wspieranymi przez s siaduj ce kraje bloku wschodniego: Jugos awi , Bu gari , Albani i po rednio ZSRR, toczy a si g ównie na terytorium Macedonii Egejskiej, gdzie ludno macedo ska (s owia ska)4 popar a partyzantk komunistyczn . Sta o si tak dlatego, e tylko par a komunistyczna w Grecji uznawa a istnienie macedo skiej mniejszo ci na-rodowej i propagowa a has o urzeczywistnienia pe nej realizacji jej narodowych praw w pa stwie greckim. Chodzi o o mo liwo pos ugiwania si w asnym j zykiem, na-uczania w nim, wydawania czasopism, gazet, ksi ek, stowarzyszania si i kultywowa-nia w asnej tradycji kulturalnej. Dwukrotnie te w programach Komunistycznej Par i Grecji (KPG) – wprawdzie na krótko, znalaz y si zapisy o zjednoczonej, autonomicznej Macedonii.
KPG na Kongresie Nadzwyczajnym 26 listopada 1924 r. przyj a postanowienia Kominternu oraz Ba ka skiej Federacji Komunistycznej o zjednoczeniu Macedonii i jej autonomii w ramach federacji ba ka skiej5. Koncepcja ta wywo a a roz am w par i. Nie wszyscy komuni ci greccy w imi zwyci stwa idei komunistycznej zdolni byli po wi -ci interesy swego kraju i zgodzi si na oderwanie du ej cz -ci terytorium pó nocnej Grecji, Macedonii Egejskiej, od terytorium pa stwa. Na znak protestu wobec takiego stanowiska w kwes i macedo skiej, sekretarz KPG Pandelis Puliopulos zerwa z Kom-internem i zacz wydawa swoj gazet „Nowa Droga”. Tak e jeden z czo owych ów-czesnych greckich komunistów Janis Kordatos, na II Kongresie KPG w 1927 r. stwierdzi ,
e „teza o autonomii Macedonii i Tracji nie powinna by przedmiotem dyskusji, gdy
4 W artykule u ywam poj cia ludno macedo ska (s owia ska) lub Macedo czycy dla ludno ci s o-wia skiej yj cej w Grecji. Trzeba stwierdzi , e nie wszyscy z nich uto samiaj si z Macedo czy-kami mieszkaj cymi w dzisiejszej Republice Macedonii. Cz z nich sw to samo okre la jako bu garsk lub nie chce wypowiada si na temat swej to samo ci narodowej, mówi c, e s tutejsi (tukašni).
Macedo czycy i Grecy w Polsce. Specyfika migracji po wojnie domowej w Grecji (1946–1949)
121
Macedonia jest podzielona na trzy cz ci, a ludno greckiej Macedonii to Grecy”6. Mimo tak nieprzychylnego stanowiska wielu cz onków par i, koncepcja zjednoczonej Macedonii obowi zywa a w KPG do 1935 r.7 Po 1935 r. par a propagowa a ide przy-znania wszystkim mniejszo ciom narodowym, w tym równie ludno ci macedo skiej w Grecji, równych praw. Takie decyzje zach ca y ludno macedo sk do masowego wst powania w szeregi KPG, która w Grecji by a przymusowo hellenizowana i nie mo-g a pomo-godzi si ze swym losem. Macedo czycy z Macedonii mo-greckiej równie aktywnie walczyli w II wojnie wiatowej i wojnie domowej po stronie komunistów, tworz c swe oddzia y zbrojne8.
Po raz drugi tez o konieczno ci zjednoczenia Macedonii KPG przyj a 31 stycznia 1949 r. na V plenarnym posiedzeniu. Plenum og osi o w sprawie macedo skiej rezolu-cj , w której postulowano akceptarezolu-cj macedo skiej odr bno ci etnicznej. Stanowisko to, aczkolwiek nie w sposób wyra ny, mog o by zrozumiane jako rezygnacja z dekla-rowanego przez KPG od ponad 13 lat traktowania Macedo czyków jako mniejszo ci narodowej w obr bie pa stwa greckiego i proklamowanie has a o utworzeniu niezale -nej Macedonii. Bardziej widoczne sta o si to w inspirowa-nej przez KPG rezolucji II ple-num organizacji NOF (Narodnoosvobo telen front – Narodowowyzwole czy Front)9. Plenum przygotowuj ce II Kongres NOF odbywa o si w dniach 3–4 lutego 1949 r., a uczestniczy w nim sekretarz generalny KPG Nikolas Zachariadis. Podczas obrad uchwalono rezolucj , w której zapowiedziano proklamowanie zjednoczonej Macedonii jako niezale nej i równoprawnej republiki w ramach federacji narodów ba ka skich. W wyg oszonym wtedy przemówieniu Zachariadis z o y o wiadczenie wzywaj ce do utworzenia niezale nej i zjednoczonej Macedonii, z Macedoni greck w jej sk adzie.
Po og oszeniu 26 pa dziernika 1946 r. powstania Demokratycznej Armii Grecji DAG, w roku nast pnym Markos Vafi adis zniós w Grecji monarchi , og osi now konstytucj i stan na czele tymczasowego rz du Wolnej Grecji. Wed ug róde macedo skich,
spo-ród 35 tys. uczestników DAG, 15 tys. stanowili Macedo czycy10. Wst powali masowo do oddzia ów, a ludno miejscowa (szacunkowo: od 150 tys. do 30 tys.) sprzyja a i sym-patyzowa a z greck lewic . Od 1947 do 1949 r. w Macedonii Egejskiej funkcjonowa o 87 szkó z j zykiem miejscowym (ludowym) macedo skim, w których nauk pobiera o 10 tys. uczniów. Prowadzono dwa kursy dla nauczycieli j zyka. Pojawi y si czasopisma: „Bilten” (Biuletyn), „Nepokoren” (Buntownik), „Zora” ( wit), „Pobeda” (Zwyci stwo) i inne. Macedo czycy bardzo szybko rozwin li w Grecji o ywion dzia alno
kultu-6 Szerzej na ten temat zob.: I. StawowyKawka, Stosunek II Mi dzynarodówki Komunistycznej i ba
-ka skich par i komunistycznych do problemu macedo skiego w okresie mi dzywojennym, „Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Jagiello skiego. Prace z Nauk Politycznych UJ” 1985, z. 25, s. 68, 78.
7 To KKE, Apto 1931os to 1952, s. 74.
8 I. Stawowy-Kawka, Historia Macedonii, Wroc aw 2000, s. 236–240, 268–276.
9 Organizacja partyzancka zrzeszaj ca Macedo czyków, którzy wspólnie z komunistami greckimi wal-czyli pod dowództwem gen. Markosa Vafi adisa i od 21 listopada 1946 r. wchodzili w sk ad DAG (Demokratycznej Armii Grecji).
10 J. Shea (Macedonia and Greece. The Struggle to Defi ne a New Balkan Na on, London 1997, s. 119) podaje, e „Do 1949 r. Macedo czyków by o 14 000 spo ród 40 000 komunistycznych partyzantów walcz cych z greck w adz ”.
Irena Stawowy-Kawka
122
raln . Powsta y grupy kulturalno-o wiatowe, które popularyzowa y miejscowy j zyk macedo ski przez wystawianie inscenizacji teatralnych, piewanie pie ni. Opracowa-nia greckie wspominaj o masowym udziale w wojnie domowej Macedo czyków po stronie komunistów greckich jako o „narodowo-wyzwole czej walce Macedo czyków w egejskiej cz ci”11.
Dla ludno ci wojna ta mia a bardzo silne konsekwencje etniczno-polityczne. Mi-gracje, do których wówczas dosz o, ró ni y si od wyp dze po II wojnie wiatowej w Europie rodkowej i Wschodniej. Wojna ta kosztowa a ycie ok. 100 tys. ludzi, a mi-lion opu ci o swe domy, by nigdy ju do nich nie powróci . Fale ludno ci uciekaj cej i ewakuowanej by y liczne i ró norodne.
2. Migracje ludno ci z Grecji na du skal rozpocz y si w 1946 r. Dotyczy y ludno ci z pó nocno-zachodniej cz ci Grecji, opanowanej przez DAG. Cz sto byli to ludzie nie-dawno osiedleni w tych regionach po przymusowej wymianie ludno ci mi dzy Turcj a Grecj na podstawie decyzji z Lozanny z 30 stycznia 1923 r. Cz z nich wyemigro-wa o wówczas do Jugos awii, gdzie w pó nocnej Serbii w Wojwodinie zorganizowyemigro-wano w miejscowo ci Bulkes schronisko dla emigrantów. Schronienie znalaz o tam ok. 5 tys. osób12. Wed ug sprawozdania Komisji Ankietowej ( ledczej) ONZ, w Bulkes szkolono emigrantów pod wzgl dem politycznym i wojskowym, którzy wracali do Grecji jako o -nierze w wojsku komunistycznym. Pozostawa y ich dzieci, dla których w roku szkolnym 1946/1947 otwarto trzy szko y podstawowe, dwa przedszkola i obek. W pó niejszym czasie, gdy rodzice nie wrócili z wojny, dzieci te wys ano do domów dziecka na terenie Jugos awii w miejscowo ciach Bela Crkva w Wojwodinie, Crkvenica w Chorwacji i Va-landovo w Macedonii.
3. W 1947 r. królewska armia rozpocz a szerok akcj , maj c na celu wysiedlenie w pasie przygranicznym w pó nocno-zachodniej cz ci kraju ludno ci wspomagaj cej DAG. Spacyfi kowano wówczas ok. 700 tys. mieszka ców, w ród których znalaz o si ok. 150 tys. dzieci13. Dla dzieci, których rodzice byli w partyzantce komunistycznej, organi-zowano w Grecji specjalne domy dziecka.
4. 21 lutego 1948 r. tymczasowy rz d Niepodleg ej Grecji wyda decyzj o wys aniu dzieci komunistów za granic – 2500 z okr gu Flôrina (macedo skie Lerin) i 3500 Ka-storía (macedo skie Kostur). Wed ug Risto Kirjazovskiego14, dzia ania te mia y na celu ochron dzieci przed planowan zmasowan walk zbrojn , któr w 1948 r. podj a DAG. W pó niejszym okresie zdecydowano o ewakuacji dzieci tak e z innych okr gów w Macedonii Egejskiej oraz Epiru i Tracji.
Podobne dzia ania podj li rojali ci, którzy ewakuowali ok. 30 tys. dzieci na po udnie kraju. Natomiast dzieci komunistów od marca do czerwca 1948 r. wywo ono do Jugo-s awii i innych krajów bloku wJugo-schodniego. Dane archiwalne wJugo-skazuj , e by o ich 25–27
11 Macedonia. History and Poli cs, red. G. Christopoulos, J. Bas as, Athen 1991, s. 28.
12 F. Mar nova-Buckova, I nie sme Deca na majkata zemja…, Skopje 1998, s. 36.
13 R. Kirjazovski, Go branea i go odbranija makedonizmot, [w:] Etni kite promieni…, s. 206.
Macedo czycy i Grecy w Polsce. Specyfika migracji po wojnie domowej w Grecji (1946–1949)
123
tys.15 Dzia aniami Czerwonego Krzy a obj to oko o 20 tys. dzieci. O wydarzeniach tych tak mówi Petros Rusos, jeden z wa niejszych funkcjonariuszy KPG:
Po to, by uchroni je przed okropno ciami wojny wi kszo dzieci zosta a przyj ta i zaopieko-wa y si nimi Jugos awia, Albania, Bu garia, Rumunia, W gry, Czechos ozaopieko-wacja. cznie liczba tych dzieci zbli a si do 20 tys., w ród których wi kszo to S owianie Macedo czycy16.
Gdy zestawi si ró ne ród a archiwalne dotycz ce ewakuacji dzieci do krajów Europy rodkowej, istniej nieznaczne ró nice. Wed ug dwóch róde , dane te przed-stawiaj si nast puj co:
Tabela 1. Dzieci – uchod cy do krajów Europy rodkowo-Wschodniej i Po udniowo-Wschodniej Jugos awia 11 000 Rumunia 5000 Czechos owacja 3000 Polska 2500 W gry 2500 Bu garia 2500 NRD 700 Razem 27 000
ród o: AM, fond br. 997, Makedonska emigracja voisto no evroppskite zemji, k. IV/1/76.
Liczba 11 tys. w Jugos awii dotyczy wszystkich dzieci, które na skutek wojny do-mowej w Grecji znalaz y si w tym kraju, tak e tych przybywaj cych z rodzicami oraz pó sieroty. Natomiast z danych II Konferencji CK KPG z pa dziernika 1950 r. wynika, e migracj zosta y obj te dzieci w nast puj cej liczbie:
Tabela 2. Dzieci – uchod cy do krajów bloku wschodniego
Rumunia 5132 dzieci Polska 3590 dzieci W gry 2859 dzieci Czechos owacja 4148 dzieci Bu garia 1128 dzieci
NRD 672 dzieci
Razem 17 529 dzieci
ród o, AM, Stenografski beleški od II konfrencija na CK na KPG, oktomvri 1950 (brošura)17.
15 Arhiv na Makedonija dalej AM, Skopje, fond br. 997, Makedonska emigracja vo isto no evropejskte zemji, k. IV/1/76; Stenografski beleški od II konferencja na CK na KPG, oktomvri 1950 (brošura).
16 AM, fond KPG 4/43/128, informacja od Petros Rusos za miegjunarodnite odnosi na Grcija vo 1948 godina.
Irena Stawowy-Kawka
124
Od po owy 1948 r., gdy si y DAG zacz y s abn , coraz liczniejsze grupy cywilów przekracza y granic jugos owia sk , o wiele rzadziej tak e bu garsk i alba sk . Miasto Bulkes sta o si o rodkiem uchod ców. Stefan Trobst podaje liczb ok. 50 tys. osób18. Wi kszo z nich, podobnie jak wcze niej dzieci, ewakuowana by a do ró nych krajów bloku wschodniego.
5. Wojna domowa, która toczy a si g ównie w pó nocno-zachodniej cz ci kraju (Ma-cedonii Egejskiej – greckiej), dobiega a ko ca, a Broz-Tito, który popad w konfl ikt ze Stalinem w 1948 r., zamkn w czerwcu 1949 r. granic z Grecj . DAG znalaz a si wi c w niekorzystnej sytuacji i wi kszo partyzantów musia a w sierpniu 1949 r. ewakuo-wa si do Albanii, z niektórych pozycji – do Bu garii. Z alba skiego portu Düres i por-tów radzieckich nad Morzem Czarnym – do Sowieckiej Republiki Uzbekistanu i innych krajów bloku sowieckiego.
Tabela 3. Ogólny wynik migracji do krajów bloku wschodniego i Uzbekistanu
ZSRR 13 000 osób
Polska 12 000 osób Czechos owacja 14 000 osób Rumunia 8000 osób
W gry 5000 osób
Bu garia 6000 osób
NRD 2000 osób
Razem 60 000 osób
ród o: AM, fond br. 996, Izveštaj za repatriacja ta na emigracjata, k. IV/3/21.
Na III Konferencji CK KPG 3 pa dziernika 1950 r. podano, e liczba emigrantów po wojnie domowej wynosi a 55 881 osób, z czego ponad 20 tys. to Macedo czycy19. Na-tomiast w Jugos awii dodatkowo znalaz o si 45–50 tys. ludzi20. Tanasis Micopulos21 oceni , e poza krajem pozosta o ogó em oko o 28 tys. dzieci.
6. W 1950 r. do Grecji powróci o oko o 800 dzieci z Jugos awii i 150 z Czechos owacji. Do ko ca 1954 r. Grecja przyj a oko o 5 tys. dzieci22 w ramach akcji czenia rodzin. Dzia ania takie podj to tak e w krajach, w których przebywa y dzieci – uchod cy. W wy-niku tych akcji rodzice przenosili si do kraju, w którym przebywa y ich dzieci. Od tego
18 S. Trobst, From Gramos Montain towards Lower Schleszia: Refugees from the Greek Civil War in
Eastern Europe and Central Asia, www.newbalkanpoli cs.org.mk/napis.asp?id+19&lang+English
(09.03.2010).
19 AM, Stenografski beleški od III konfrencija na CK KPG, oktomvri 1950 (brošura).
20 AM, fond br. 997, k. IV/3/324.
21 T. Micopulos, Miname Elines, Athen 1979, s. 16.
Macedo czycy i Grecy w Polsce. Specyfika migracji po wojnie domowej w Grecji (1946–1949)
125
roku Macedo czycy i Grecy mogli uda si tak e do Australii, USA i Kanady w ramach czenia rodzin.
7. Masowa reemigracja Macedo czyków z krajów Europy rodkowo-Wschodniej do ju-gos owia skiej republiki Macedonii nast pi a w latach 60. i nast pnych. Impulsem ku temu by a poprawa relacji Belgradu z Moskw i wizyta w 1956 r. Chruszczowa w Jugo-s awii. W adze w Belgradzie umo liwi y wJugo-szyJugo-stkim Macedo czykom powrót do utwo-rzonej po wojnie republiki. Repatrianci uzyskiwali mieszkanie i prac . Takich warunków dla uchod ców politycznych nie stworzy a Bu garia, która mimo e wszystkich s owia -skich emigrantów uwa a a za swych wspó rodaków, to przyjmowa a przede wszystkim tych, którzy mieli w Bu garii rodziny. Pro by o osiedlenie si w Bu garii by y rozpatrywa-ne bardzo d ugo i badano, czy w czasie wojny nie byli oni wspó pracownikami w oski-mi, niemieckimi lub popierali profaszystowski re im grecki. Szersz mo liwo powrotu do Bu garii uzyskali dopiero po 1984 r., gdy na mocy postanowienia CK KPB nr 1004 z 11 listopada 1983 r., wydanego 1 stycznia 1984 r., uznano ich za politycznych emigran-tów i bu garskich obywateli23.
8. W latach 70., gdy priorytetowe znaczenie dla RFN mia y negocjacje z ZSRR jako mo-carstwem hegemonistycznym w bloku wschodnim, dosz o tak e do poprawy stosun-ków z NRD. Wówczas uchod cy mogli przenie si do RFN. Wi kszo z nich skorzysta a z tej oferty24.
9. Upadek dyktatury „czarnych pu kowników” w Grecji i ustanowienie w 1974 r. rz dów demokratycznych stworzy o sprzyjaj ce warunki powrotu do kraju uchod ców politycz-nych. Reemigracja, która rozpocz a si ju w 1975 r., nasili a si znacznie w latach 80. Gdy 18 pa dziernika 1981 r. w adz obj Panhellenski Ruch Socjalistyczny (PASOK), ze-zwolono (od 1984 r.) na powrót do kraju Grekom, którzy brali udzia w wojnie domowej i przebywali do tej pory w krajach Europy rodkowo-Wschodniej. Tego prawa nie otrzy-mali jednak egejscy Macedo czycy. Tylko ci, którzy zadeklarowali narodowo greck , mogli wróci do kraju, oni te mieli prawo do w asno ci pozostawionej przez nich po wojnie domowej (regulowa a to ustawa z 1985 r.). Reemigracja mia a charakter indywi-dualny, gdy na tak jej form zgodzi si rz d w Atenach. Ka dy przypadek rozpatrywa-ny by oddzielnie, nara aj c powracaj cych na niedogodno ci machirozpatrywa-ny biurokratycznej. Wielu Macedo czyków stan o w obliczu dylematów moralnych. Po doj ciu do w adzy Nowej Demokracji Karamanlisa zaostrzy a si polityka Aten w stosunku do Skopje, co mia o wp yw tak e na stosunek do egejskich Macedo czyków. Codziennie zdarza y si protesty i manifestacje pod has ami „Macedonia by a i b dzie nasza”25.
23 G. Daskalov, Me du revanšizam na Aina, makedonizma na Belgrad i nihilizama na Sofi ja (egejskite
ba anci prez 40-te–80-te godni na XX vek, Sofi ja 2007, s. 216, 217.
24 S. Trobst, From Gramos…, s. 3.
25 Has o z plakatów, które mo na by o przeczyta w ka dym miejscu Aten, Salonik i innych miast ca ej Grecji.
Irena Stawowy-Kawka
126
Podobnie jak to mia o miejsce wobec trackich Turków, Macedo czyków, Kucowo-ochów, tak e i Grecy, którzy opu cili terytorium pa stwa w trakcie wojny domowej i po jej zako czeniu, zostali pozbawieni obywatelstwa na mocy artyku u 19 Kodeksu Obywatelstwa (KEI), który ca kowicie zosta zniesiony dopiero w 1998 r.26 Zastosowanie jednak warunków reemigracji do osób tylko greckiego pochodzenia, zdaniem wielu po-litologów27, by o zabiegiem zamierzonym, który z powrotu do rodzinnego domu mia wykluczy ludno macedo sk (s owia sk ). Wypracowano wówczas wiele kategorii podzia ów, od których uzale nione zosta o w du ym stopniu odzyskanie obywatelstwa greckiego. Grecki ustawodawca dla uzasadnienia dyskryminuj cych praktyk w tym za-kresie, pos uguje si specjalnie dla tego celu stworzonymi poj ciami omogeneis i
al-logeneis, z których to drugie obejmuje Greków obcego pochodzenia i zastosowanie
w zwi zku z tym u atwie procedur administracyjnych oraz skrócony czas oczekiwa-nia na rozpatrzenie pozytywne i przywrócenie obywatelstwa. Stoi to w sprzeczno ci z konstytucyjn zasad równo ci obywateli i zobowi zaniami mi dzynarodowymi Grecji w zakresie ochrony praw mniejszo ci. Ale ludno ta jest dyskryminowana tak e i w do-datkowy sposób. Osoby, które utraci y obywatelstwo greckie na mocy wspomnianego art. 19 KEI, posiadaj ce paszporty macedo skie lub pa stwa trzeciego (tak e Kanady, USA, Australii), maj obecnie trudno ci z wjazdem na terytorium Grecji, na podstawie arbitralnej decyzji funkcjonariuszy s u b granicznych i celnych. Nie mog wi c odwie-dzi swej roodwie-dziny czy miejsca uroodwie-dzin.
Macedo czycy i Grecy w Polsce
Do Polski uchod cy z Grecji dotarli w trzech etapach. Pierwszy z nich, od wrze nia 1948 do 1949 r., charakteryzowa si przybyciem oko o 3200 dzieci. Druga fala, obej-muj ca lata 1949–1950, to nap yw zasadniczej masy uchod ców, 9282 osób. Od 1950 do 1956 r. prowadzono akcj czenia rodzin, w efekcie której w Polsce zna-laz o si kolejnych 82928 emigrantów, przy jednoczesnym opuszczeniu naszego kra-ju przez 1100 osób. Jak podaje M. Wojecki, do Polski w latach 1948–1956 przyby o 14 100 emigrantów z Grecji, i by to stan kulminacyjny29. Po roku 1956 nast pi od-p yw uchod ców.
Do roku 1953 pobyt uchod ców w Polsce by ukrywany zarówno przed polsk , jak i zagraniczn opini publiczn . O rodki, w których przebywali emigranci, by y zamkni -te. Moskwa nie chcia a pokazywa wsparcia dla greckiego ruchu lewicowego w mo-mencie wybuchu „zimnej wojny”. Gdy w lipcu 1950 r. podpisywano uk ad o wytyczeniu granicy na Odrze i Nysie u yckiej z NRD w Zgorzelcu, w adze zdecydowa y si nawet
26 Ustawa 2638/1998, w I apoleia s ellinikis ithageneias vasei tou arthrou 19 KEI kai i diadikasia epa-nak sis s, www.nchr.gr (09.03. 2010).
27 Dimistris Hristopoulos, Konstan nos Tsitselikis, Treatment of Minori es and Omogeneis in Greece:
Relics and Challeneges, www.kemo.gr (09.03.2010).
28 M. Wojecki, Ludno grecka w Polsce Ludowej, „Przegl d Geografi czny” 1975, t. 47, z. 4, s. 764.
Macedo czycy i Grecy w Polsce. Specyfika migracji po wojnie domowej w Grecji (1946–1949)
127
ze wzgl du na pobyt polskich i zagranicznych dziennikarzy, na chwilowe wywiezienie z miasta wszystkich uchod ców politycznych30.
Wed ug oblicze Kazimierza Pud y, 50,2% uchod ców z Grecji by o Macedo czyka-mi, drug zasadnicz cz stanowili Grecy – 49,2%, natomiast Kucowo osi – zaledwie