Można wskazać, że od dłuższego czasu obserwuje się niedopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb i wymagań rynku pracy. Są z tym związane dwa przeciwstawne zjawiska: brak pracowników spełniających pożądane oczekiwania pracodawców kontra wysoka stopa bezrobocia. Gospodarka rynkowa wraz z błyskawicznym rozwojem technologii i szybką moderniza- cją powodują wśród osób zatrudnionych trudności w adaptacji do zapropo- nowanych im warunków pracy. W tym kontekście warto szukać sposobów na możliwe optymalne zbliżanie edukacji do wymagań rynku pracy, a przy- najmniej spróbować uzyskać większy poziom adekwatności w tym zakresie.
System gospodarczy opierający się na wiedzy oraz dzisiejszy rynek pracy wymagają narzędzi wspierających zasoby ludzkie w ich rozwoju. Jednym z nich jest struktura standardów kwalifikacji zawodowych, która klarownie prezentuje umiejętności potrzebne gospodarce. Oprócz tego jest przydatna w podporządkowywaniu świadczeń edukacyjnych wymaganiom rynku pracy i przybliża Polskę do akceptowania kwalifikacji nabytych nieformal- nie, czyli poprzez uczenie się przez całe życie1. Zarysowane zależności mię- dzy rynkiem pracy a edukacją powstają w kontekście funkcjonowania czło- wieka w społeczeństwie opierającym się głownie na informacji i wiedzy.
W związku z tym w II połowie XX wieku obserwowano powstawanie nowej kategorii społecznej zwanej potocznie społeczeństwem informacyjnym (SI).
Jego podstawowym atrybutem jest szybki rozkwit technologii teleinforma- tycznych. Internet czy telefonia komórkowa dają możliwość komunikacji i dostępu do wiadomości na bardzo szeroką i ciągle rozwijającą się skalę.
Czynniki takie jak odległość są coraz mniej ważne w porozumiewaniu się i przekazywaniu wiedzy. Dzisiejszy świat stał się miejscem, w którym naj- istotniejszym i najcenniejszym dobrem jest informacja. Dlatego obecnie obserwuje się błyskawiczny rozwój technologii pozwalających na jej zdo- bywanie, przesyłanie i analizowanie. Jednak pomimo tych udogodnień, wciąż brakuje jasnej definicji społeczeństwa informacyjnego, co należy uznać za słabą stronę tej wizji. Przypuszczalnie, przeciętny obywatel określi je jako takie społeczeństwo, w którym używa się powszechnie komputerów i technik z nimi powiązanych2. Wojciech Cellary uważa, że globalne społe- czeństwo informacyjne jest czymś więcej niż społeczeństwem tradycyjnym, wyposażonym jedynie w większym stopniu w Internet i systemy kompute- rowe. Podobnie elektroniczna gospodarka nie jest tylko dawną gospodarką, w której zamiast listów na papierze wysyła się je pocztą elektroniczną. Istot-
________________________
1 K. Symela, Rozwój doskonalenia zawodowego w innowacyjnej gospodarce, „Pedagogika Pra- cy” 2008, nr 53, s. 119-130.
2 J. Nowak, Społeczeństwo informacyjne – geneza i definicje, [w:] Społeczeństwo informacyjne, red. G. Bliźniuk, J. Nowak, Polskie Towarzystwo Informatyczne, Katowice 2009, s. 4.
Sytuacja zawodowa i wartość pracy w życiu współczesnej młodzieży 179 nym zmianom ulegają bowiem fundamentalne modele działalności instytu- cji społecznych i wzorce funkcjonowania gospodarki. W stwierdzeniu „spo- łeczeństwo informacyjne” uwagę skupia się głównie na słowie – informacja.
Jednak w stosunku do człowieka chodzi bardziej o wiedzę, która jest nie- odzowna zarówno do przyswojenia i interpretowania wiadomości, jak rów- nież i do ich generowania. Tak samo jak pojęcia społeczeństwo informacyjne można by używać pojęcia społeczeństwo wiedzy, które również jest rozpo- wszechnione w literaturze. Tymczasem kluczem do zrozumienia wymagań, jakie globalne społeczeństwo stawia swym członkom, jest umiejętność roz- kwitu, rozwoju i kształcenia się w trakcie całego życia. Wymóg ten wynika ze stałego, prędkiego przyrostu wiedzy z jednej strony oraz z szybkiej dez- aktualizacji pewnej części jej zasobu z drugiej. Niedostosowanie się do tem- pa rozwoju grozi z kolei faktycznym wykluczeniem ze zbiorowości ludzkiej.
Samo wymaganie postępów od człowieka w ciągu jego istnienia nie jest żadną nowością. W społeczeństwie informacyjnym przemiany o charakterze rozwojowym są jednak o wiele bardziej rozpowszechnione i bardziej rady- kalne. Przykładem tego jest fakt, że człowiek musi być przygotowany na kilkukrotną zmianę zawodu w trakcie własnego życia, a nie tylko na zmianę miejsca pracy. Przy tym w każdym nowym zawodzie będzie musiał być profesjonalistą, w przeciwnym razie nie znajdzie żadnej posady na kon- kurencyjnym rynku pracy. Życie osobiste i zawodowe każdego z nas jest w dużym stopniu przesiąknięte techniką, zwłaszcza tą komputerową, za której rozwojem trzeba nieprzerwanie nadążać. Społeczeństwo informacyjne staje się również siłą rzeczy globalne, co wyraża się w realnej otwartości na różnorodność i zmianę, znacznie większej tolerancji i życzliwości dla innych kultur3.
Wykorzystanie komputera i elektronizacja przebiegu produkcji i usług znajdują rozszerzenie w codziennym życiu, w domu i rozrywce. Zaawan- sowane społeczeństwo informacyjne odznacza się propagowaniem w życiu powszednim telewizji cyfrowej oraz kablowej, komputerów, dostępu do In-ternetu, telefonów komórkowych itd. Te zmiany technologiczne mają wpływ na czas wolny, kontakty międzyludzkie, organizację gospodarstwa domowego, pracę, co w efekcie wyznacza nowy, cyfrowy styl życia. Patrząc natomiast na to z innej perspektywy, można powiedzieć, że te nowe instru- menty techniczne dają szansę zbiorowości ludzkiej na zindywidualizowanie sposobu bycia. Ponadto zapewniają wolny dostęp do urozmaiconych, cza- sem nawet elitarnych, treści kultury i wiedzy4.
________________________
3 W. Cellary, Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym, UNPD, Warszawa 2002, s. 5-6.
4 J. Kulpińska, Od społeczeństwa post-industrialnego do społeczeństwa informacyjnego – koncep- cje i dyskusje, [w:] Polskie doświadczenia w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego: dylematy
Trzeba w tym miejscu podkreślić, że funkcjonowanie człowieka w spo- łeczeństwie informacyjnym może przybierać wymiar pozytywny, przyszło- ściowy, ale również negatywny, związany z nieporadnością ludzi. Opinie zawsze będą na ten temat zróżnicowane, ponieważ nowatorskie rozwiąza- nia technologiczne powodują, że tworzy się grupa osób radzących sobie z nimi doskonale oraz grupa nieposiadających odpowiednich umiejętności do tego. Warto spojrzeć mniej konserwatywnie na wprowadzanie do ży- cia nowoczesnych technologii. Uważa się, że sieć i komputer nie są tylko środkiem, sposobem czy narzędziem komunikowania i przeobrażania in- formacji. Są one również częścią współtworzącą strukturalne ramy życia społecznego, nowatorski ośrodkowy układ społeczny. W następstwie tego przykazaniem czasu staje się poszukiwanie dopuszczalnie jak najbardziej zdecentralizowanego modelu komputeryzacji, który zagwarantuje możliwie najwyższy poziom wolności każdemu członkowi takiego społeczeństwa. Po spełnieniu tego wymogu można odpowiedzialnie, rzeczywiście i sumiennie podjąć myślenie o społeczeństwie informacyjnym jako o środku zaradczym na dotychczasowe patologie cywilizacyjne5. Nie dookreślono jeszcze jedno- znacznie, jaki będzie decydujący kształt społeczeństwa informacyjnego, ale bez wątpienia teraźniejsza populacja była, i nadal jest, świadkiem rewolucji cyfrowej. Po raz pierwszy w dziejach rewolucja nie jest polityczna, klasowa, ideologiczna, a więc nie wzywa do pojedynku przeciw innym grupom spo- łecznym. Jest to wielka przemiana w płaszczyźnie poznania, komunikacji i informacji społecznej, która może mieć zastosowanie w którejkolwiek działalności ludzkiej. Co więcej, może przy tym zaangażować ogół ludzi, a w szczególności dzieci i młodzież, to znaczy głównych jej adresatów i użytkowników.
Współczesna młodzież żyjąc i rozwijając się w społeczeństwie infor- macyjnym, tworzy sobie właściwe i specyficzne konteksty kształtujące jej tożsamość. Nie ma to już związku z kopiowaniem modeli myślowych i za- chowań poprzednich generacji, a otaczające młodych ludzi różnorodność, zmienność i wielowymiarowość skutkują tworzeniem pokolenia Internetu, globalnych nastolatków, w którym każda jednostka jest bardzo indywidual- na i niepowtarzalna. Ciekawym zagadnieniem, jakie się tu pojawia, jest sto- sunek przedstawicieli pokolenia cyfrowego do życia społecznego, ale rów- nież do sfery pracy zawodowej, która stanowi główny punkt zainteresowań tego opracowania.
________________________
cywilizacyjno-kulturowe, red. L.H. Haber, Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2001, s. 35.
5 K. Krzysztofek, Społeczeństwo informacyjne i ryzyko, [w:] Polska w drodze do globalnego spo- łeczeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym, UNPD, Warszawa 2002, s. 75.
Sytuacja zawodowa i wartość pracy w życiu współczesnej młodzieży 181