Zmiany podejścia do poradnictwa mają bezpośredni wpływ na po- strzeganie funkcji, jakie powinien pełnić doradca10. Najistotniejsza zmiana dotyczy relacji pomiędzy doradcą a radzącym się. O ile wcześniejsze defini- cje doradztwa zawodowego w centralnym punkcie stawiały doradcę jako tego, który udziela konkretnych wskazówek, o tyle współcześnie rozumiane poradnictwo podkreśla autonomiczną postawę osoby radzącej się. Nowa postawa doradcy sprowadza się, w tym kontekście, do osoby, która nie na- rzuca swojego zdania, nie daje gotowych rozwiązań, nie wyręcza osoby ra- dzącej się w podejmowaniu decyzji, ale dąży do tego, aby pomóc jej w do- konaniu najwłaściwszego dla niej wyboru. Tak zarysowane relacje czynią osobę radzącą się bardziej odpowiedzialną za swoje decyzje
Odnosząc się do klasyfikacji modelu pracy doradcy Alicji Kargulowej, podejście dyrektywne zastępowane jest podejściem liberalnym i dialogo- wym11. Poradnictwo dyrektywne bowiem polega na instrumentalnym ste- rowaniu radzącym się przez doradcę. Relacje pomiędzy dwoma stronami są zaburzone, ponieważ doradca ma przewagę nad radzącym się, który trak- towany jest jako osoba niesamodzielna, niepotrafiąca pomóc sama sobie, a doradca przedstawia gotowe rozwiązania, nakłania i przekonuje o ko-
________________________
10 Por. A. Kławsiuć-Zduńczyk, Poradnictwo całożyciowe jako element wsparcia w edukacji do- rosłych, Adam Marszałek, Toruń 2014.
11 A. Kargulowa, O teorii i praktyce poradnictwa. Odmiany poradoznawczego dyskursu, Wy- dawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 40.
Poradnictwo całożyciowe w kontekście realizacji koncepcji uczenia się przez całe życie 93 nieczności ich zastosowania. W podejściu liberalnym doradca zachęca oso- bę radzącą się do samodzielnego dochodzenia do zmian i jednocześnie akceptuje podjęte przez nią decyzje. Poradnictwo dialogowe polega na wspólnym rozwiązywaniu problemu poprzez dialog oparty na refleksyjnej analizie sytuacji i stopniowym osiąganiu konsensusu. Pomimo większego doświadczenia i wiedzy doradcy relacje z radzącym się mają charakter part- nerski. Jego zadaniem jest inspirowanie do stawiania sobie nowych celów przez radzącego się, który analizuje problem, zdobywa nowe informacje i eksperymentuje.
Praca doradcy preferującego model liberalny bądź dialogowy oparta jest na rozmowie z osobą radzącą się. Dialog niezbędny jest w realizacji kolejne- go zadania współczesnego doradcy, polegającego na uwzględnianiu prze- biegu biografii osoby radzącej się w procesie doradczym. Biografia każdej jednostki jest indywidualna, niepowtarzalna, składają się na nią liczne zda- rzenia życiowe, mające często wartość edukacyjną. Zadaniem doradcy jest wydobycie wiedzy, powstałej na skutek zróżnicowanych doświadczeń życiowych, z biografii osoby radzącej się. Rola doradcy jest szczególna ze względu na to, że wiedza, jaką posiada osoba radząca się, ma charakter uświadomiony i nieuświadomiony. Doradca pomaga osobie radzącej się dostrzec efekty uczenia się, wiedzę, umiejętności, kompetencje nagromadzo- ne podczas całego życia i przedstawia sposoby konstruktywnego ich wyko- rzystania. Szeroki zakres umiejętności osoby radzącej się jest obecnie szcze- gólnie ważny z uwagi na niestabilną sytuację na rynku pracy, a analiza jej biografii stanowi bogate źródło informacji na temat, często nieodkrytych, możliwości jednostki. Doradca próbuje dotrzeć do informacji z przeszłości, do konkretnych zdarzeń, które miały wpływ na uczenie się i budowanie kariery, oraz pomóc w nadawaniu im odpowiedniego znaczenia. Podczas analizowania biografii doradca powinien pamiętać, że poradnictwo, podob- nie jak uczenie się, związane jest z wymiarem poznawczym, emocjonalnym i społecznym12, dlatego udzielając porady, powinien uwzględniać jedno- cześnie te trzy sfery: doświadczenia jednostki, uczucia z nimi związane oraz kontekst społeczny, w którym były zyskiwane.
Współczesny doradca nie doradza w sprawie wyboru zawodu, ale obrania pewnej drogi, która daje szersze możliwości zawodowe i rozwojo- we. Postawa ta wynika między innymi z braku pewności doradcy co do kie-runku rozwoju edukacji, rynku pracy, a tym samym z braku podstaw do udzielania porady o długoterminowym charakterze.
Zadaniem doradcy jest również informowanie. Zakres udzielanych in- formacji jest zróżnicowany. Ze względu na autonomiczność osoby radzącej
________________________
12 Por. K. Illeris, Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo Naukowe DSWE TWP we Wro- cławiu, Wrocław 2006.
się doradca informuje o możliwościach samorozwoju, wskazuje na konkret- ne rozwiązania uzupełnienia bądź zdobycia nowych kwalifikacji i kom- petencji, między innymi ukończenia kursu, szkolenia, szkoły, kierunku studiów, odbycia stażu, praktyk. Pokazuje również sposoby realizacji przed- stawionych przez siebie propozycji, informując o możliwościach finansowa- nia nauki przez między innymi różne programy unijne, państwowe, lokalne.
Doradca powinien znać ofertę edukacyjno-zawodową przede wszystkim swojego regionu, ale również całego kraju, a także być zorientowany, jakie istnieją możliwości pracy i nauki zagranicą. Udzielając tego rodzaju infor- macji, doradca powinien dodatkowo przekazywać wiedzę na temat ogólnej sytuacji na rynku pracy w Polsce i zagranicą, zachodzących tendencji na tym polu, zagrożeń i możliwości wynikających z podejmowania konkretnych decyzji.
Doradca powinien być również osobą, która uświadamia osobę radzącą się o zmianach w myśleniu o uczeniu się w kontekście zdobywania nowych kwalifikacji i kompetencji. Osoba radząca się powinna dowiedzieć się od doradcy o konieczności całożyciowego uczenia się, potencjalnym zagrożeniu wynikającym z potrzeby wielokrotnej zmiany miejsca i charakteru wyko- nywanej pracy. Poziom świadomości na temat konieczności całożyciowego uczenia się, który doradcy kształtują u osób radzących się, powinien towa- rzyszyć również im samym. W celu uwiarygodnienia swojej pracy, ale także polepszenia jej jakości doradcy winni permanentnie podnosić swoje kompe- tencje i kwalifikacje. Dbałość o stałe uzupełnianie swojej wiedzy ważna jest również z powodu powiększania się zróżnicowanej grupy osób poszukują- cych porady.
Doradca powinien uświadamiać osoby radzące się o konieczności ela- stycznego podejścia do własnego wykształcenia, doświadczenia zawodo- wego i ofert pracy. Elastyczność oznacza między innymi otwartość na nowe możliwości, gotowość do zmiany miejsca i sposobu zatrudnienia, przekwa- lifikowania się, uzupełniania swoich kwalifikacji z uwzględnieniem zdiag- nozowanych mocnych i słabych stron. Doradca może inspirować osoby radzące się do wyznaczenia kierunków poszukiwań, a także pełnić funkcję motywacyjną w ich realizacji.
Konieczność całożyciowego uczenia się stwarza zagrożenie pogłębiają- cych się różnic społecznych. Osoby lepiej wykształcone szybciej dostosowu- ją się do zmieniającej się sytuacji, są bardziej skłonne do stałego edukowania się, podnoszenia swoich kwalifikacji. Poziom motywacji do uczenia się u osób gorzej wykształconych, nie jest już tak wysoki. Zadaniem doradcy jest motywowanie wszystkich grup społecznych, a zwłaszcza osób z najniż- szymi kwalifikacjami, do stałego dostosowywania swoich umiejętności i kompetencji do wymogów rynku pracy i zasad współczesnego świata.
Poradnictwo całożyciowe w kontekście realizacji koncepcji uczenia się przez całe życie 95 Doradca jest również nauczycielem. Daje wskazówki osobie radzącej się, w jaki sposób wyznaczać cel, aby mieć szansę go osiągnąć, uczy podej- mowania decyzji edukacyjnych, zawodowych i życiowych, kształtuje umie- jętności niezbędne do zarządzania własną karierą edukacyjną i zawodową, takie jak: elastyczność, refleksyjność, operatywność, kreatywność, wytrwa- łość. Jednocześnie, kładzie nacisk na konieczność większego zaangażowania się jednostki w proces kształtowania swojej ścieżki kariery. Wskazuje na różne możliwości i sposoby uczenia się, uwzględniające wymiar formalny, pozaformalny i nieformalny, i zachęca osoby radzące się do samorozwoju.
W procesie doradczym ważne są relacje pomiędzy dwoma stronami.
Kluczowe w uzyskaniu pozytywnych relacji jest nastawienie osoby radzącej się, która decyduje o podjęciu współpracy z doradcą. Zadaniem doradcy jest stwarzanie odpowiednich warunków przebiegu procesu doradczego poprzez akceptację każdej z osób radzących się, bez względu na jej pocho- dzenie, wiek, płeć czy wykształcenie. Powinnością doradcy jest również akceptacja wyborów dokonywanych przez osoby radzące się. Sprzyjać temu będzie odpowiednia atmosfera podczas spotkań, której towarzyszyć powin- no dążenie do budowania stosunków wzajemnego zaufania.
Reasumując, założenia koncepcji uczenia się przez całe życie bezpośred- nio oddziałują na kształt edukacji i poradnictwa. Pod wpływem lifelong learning zmienia się postrzeganie edukacji z dyrektywnego nauczania w stronę autonomicznego uczenia się oraz poradnictwa – z doradztwa za- wodowego na poradnictwo całożyciowe, w którym uczenie się odgrywa zasadniczą rolę. Konsekwencje zmian w poradnictwie widoczne są w peł- nieniu roli doradcy, która polega między innymi na udzielaniu rad, wspie- raniu w samorozwoju, nauczaniu i pomaganiu w określaniu kompetencji, kształtowaniu umiejętności niezbędnych do zarządzania karierą, stwarzaniu odpowiednich warunków do uczenia się, akceptowaniu wyborów osób ra- dzących i uczących się, uświadamianiu, informowaniu, motywowaniu i ak- tywizowaniu.
Na zmianę postrzegania uczenia się i poradnictwa wpłynęło wiele czyn- ników, jednak wydaje się, że najbardziej destabilizacja rynków pracy. Spo- wodowała ona niepewność zatrudnienia, a w konsekwencji konieczność częstej zmiany pracy przez dużą część społeczeństwa. Zależność ta bezpo- średnio wiąże się z koniecznością permanentnego podnoszenia kwalifikacji i zdobywania nowych kompetencji. Nieodzowny jest zatem ciągły rozwój jednostki w cyklu stale zmieniającego się życia. Tym samym, budowanie kariery, na którą składa się szereg aktywności, odbywa się w permanentnej zmianie, przez co potrzeba korzystania z usług doradczych i edukacyjnych pojawiać się będzie na przestrzeni całego życia.
BIBLIOGRAFIA
Bańka A., Psychologiczne doradztwo karier, Studio Print-B, Poznań 2007.
Edukacja dorosłych. Podręcznik akademicki, red. M.S. Knowles, E.F. Holton III, R.A. Swan- son, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Illeris K., Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo Naukowe DSWE TWP we Wrocławiu, Wrocław 2006.
Kargulowa A., O teorii i praktyce poradnictwa. Odmiany poradoznawczego dyskursu, Wydaw- nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Kławsiuć-Zduńczyk A., Poradnictwo całożyciowe jako element wsparcia w edukacji dorosłych, Adam Marszałek, Toruń 2014.
Lamb R., Poradnictwo zawodowe w zarysie, Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego, 9, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1998.
Malewski M., Poradnictwo wobec zmieniających się wzorów ludzkiego życia, [w:] Doradca – profesja, pasja, powołanie? Materiały ze Światowego Kongresu Poradnictwa Zawodowego, Warszawa 29-31 maj 2002, red. B. Wojtasik, A. Kargulowa, SDSiZ RP, Warszawa 2003, s. 12-22.
Malewski M., W poszukiwaniu teorii uczenia się ludzi dorosłych, [w:] Stan i perspektywy roz-woju refleksji nad edukacją dorosłych, red. T. Aleksander, D. Barwińska, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Kraków – Radom 2007, s. 47-56.
Memorandum on Lifelong Learning, dokument Komisji Europejskiej z marca 2000 roku.
Resolution of the Council and of the Representatives of the Governments of the Member States, meeting within the Council, on better integrating lifelong guidance into lifelong learning strategies, Council of the European Union, Brussels, 31 October 2008.
Siarkiewicz E., Przesłonięte obszary poradnictwa. Realia – iluzje – ambiwalencje, Oficyna Wy-dawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2010.
Szumigraj M., Poradnictwo karier. Systemy i sieci, Oficyna Wydawnicza Łośgraf, Warszawa 2011.
Prorozwojowość w karierze – perspektywa jednostkowa 97