Nadanie doradcy zawodowemu w tym procesie istotnego znaczenia, poprzez towarzyszenie osobie dorosłej w każdym jego etapie, pozwoliłoby na stworzenie nowych miejsc pracy dla przedstawicieli tej profesji. Możli- wości zatrudnienia doradców zawodowych (osób przygotowanych do wy- konywania tego zawodu w procesie kształcenia na studiach wyższych) są dość ograniczone. Niewiele instytucji jest zainteresowanych ich zatrudnia- niem (OHP, agencje pracy, biura doradztwa personalnego oraz pośrednic- twa pracy, biura karier, centra informacji i planowania kariery zawodowej działające w strukturach urzędów pracy i inne), a rokrocznie w samej War- szawie kompetencje doradcy zawodowego w różnych szkołach wyższych na studiach I i II stopnia (w tym w Uniwersytecie Warszawskim) uzyskuje co najmniej kilkudziesięciu absolwentów. (Do tej grupy doliczyć trzeba także absolwentów studiów podyplomowych). Trudno powiedzieć, ilu doradców zawodowych w Polsce pracuje niezgodnie ze swoimi kompetencjami, ilu pozostaje bez pracy, a ilu poszukuje pracy za granicą. W ten sposób roz- trwonione zostają nakłady finansowe wyasygnowane z budżetu państwa na ich wykształcenie, zaprzepaszczony ich potencjał zawodowy, zniszczona motywacja do dalszego rozwoju zawodowego oraz zniweczone plany życio- we, w których praca zawodowa zajmuje kluczową pozycję. Istotne zwięk- szenie poziomu zatrudnienia doradców zawodowych byłoby dodatkową korzyścią wprowadzenia procedury walidacji kompetencji.
Walidacja jako sposób zdobywania alternatywnych kompetencji/kwalifikacji
Wydaje się, że z procedury uznawania efektów uczenia się, uzyska- nych poza formalnym systemem kształcenia, korzystać mogą osoby dorosłe niezależnie od wieku oraz sytuacji zawodowej. Procedura ich potwierdzania
bowiem, stwarza osobom dorosłym możliwość zdobywania alternatywnych, nowych, innych od posiadanych i wykorzystywanych w pracy, kwalifikacji.
Zależnie od etapu życia, w jakim byłyby one zdobywane, pełniłyby od- mienne funkcje. Oczywista jest konieczność posiadania jakichkolwiek kwali- fikacji jako warunku zatrudnienia. I taką funkcję przygotowania człowieka do pracy mogą spełniać procedury walidacyjne. Jednakże mogą one pełnić także inne, wykraczające poza tę podstawową, funkcje.
W okresie wczesnej i średniej dorosłości, kiedy człowiek dorosły jest w pełni aktywny zawodowo, mógłby on zdobywać nowe kwalifikacje (ko- rzystając z różnych form kształcenia pozaformalnego i nieformalnego). By- łyby to zatem dodatkowe kwalifikacje, wykraczające poza wymagane do spełniania aktualnych zadań zawodowych. Potwierdzone w procesie wali- dacji mogłyby pełnić funkcję swoistego zabezpieczenia socjalnego/zawo- dowego na wypadek konieczności zmiany charakteru pracy. W sytuacji na- głej utraty zdolności do świadczenia dotychczasowej pracy, np. na skutek choroby, wypadku czy jej utraty, potwierdzone kompetencje powinny sta-nowić atut ułatwiający powrót na rynek pracy. Przez pewien czas, niezbyt jednak długi ze względu na dewaluację kompetencji, mogłyby one pozosta- wać w fazie „latencji”.
Wydaje się, że mogłaby to być interesująca propozycja dla kobiet w okresie urlopu macierzyńskiego. Uzyskanie w tym okresie – szczególnie drogą edukacji nieformalnej, która wydaje się najbardziej dostępną dla ko- biet wychowujących małe dzieci drogą kształcenia – nowych kompetencji zawodowych oraz ich potwierdzenie w procesie walidacji ułatwiałoby ko- bietom powrót na rynek pracy po urlopie macierzyńskim oraz pozwalało zachować wysoki poziom profesjonalizmu zawodowego. Być może byłaby to swoista ochrona przed dewaluacją kompetencji i sposób dostosowywania ich do zmieniających się wymagań pracodawców, a w konsekwencji zabez- pieczenie przed utratą pracy.
Nabywanie nowych, potwierdzonych kompetencji przez osoby aktywne zawodowo mogłoby także stawać się początkiem nowej drogi kariery za- wodowej w sytuacji błędnego wyboru zawodu (co jest zjawiskiem dość czę- stym i wywołującym negatywne konsekwencje w funkcjonowaniu człowie- ka nie tylko w obszarze pracy zawodowej, ale także w innych sferach życia;
wymaga ciągłego zmagania się ze stresem wywołanym podjęciem w prze- szłości niefortunnej decyzji zawodowej). Walidacja kwalifikacji/kompetencji pełniłaby wówczas funkcję transformacyjną kariery zawodowej, ułatwiała człowiekowi zmianę pracy bez konieczności powrotu do systemu edukacji formalnej.
Korzystanie z procedury walidacyjnej stwarzałoby nowe możliwości rozwoju osobom w wieku późnej dorosłości. Wdrażanie tej procedury mo-
Walidacja kompetencji – nowe problemy i nowe wyzwania dla edukacji dorosłych 149 głoby stanowić stały (lub opcjonalny) element przygotowania człowieka do przejścia na emeryturę i być np. częścią programów przedemerytalnych, realizowanych między innymi w uniwersytetach trzeciego wieku. Potwier- dzone certyfikatem, świadectwem czy dyplomem kompetencje w okresie przedemerytalnym lub na początku emerytury umożliwiałyby emerytom podjęcie pracy zarobkowej o innym charakterze niż praca wykonywana w okresie aktywności zawodowej. Uwzględniałyby indywidualne możliwo- ści i ograniczenia emeryta. Wydaje się to istotne w sytuacji szybko starzeją- cego się społeczeństwa oraz stosunkowo niskich świadczeń emerytalnych, ale jednocześnie w sytuacji zachowania coraz lepszej kondycji zdrowotnej i fizycznej przez starszą część społeczeństwa. Procedura walidacji kompe- tencji pełniłaby wtedy funkcję wspomagającą i stymulującą aktywność starszych osób. Jej konsekwencją byłyby: rozwój oraz poprawa jakości ich życia, co w teoriach z zakresu edukacji gerontologicznej określane jest jako pomyślne starzenie się.
Pojawienie się na rynku pracy nowego, ze względu na wiek (starszego) i odmienność potrzeb, typu pracownika – niekoniecznie zainteresowanego pracą w pełnym wymiarze godzin otwierałoby nowy obszar działania dla doradców zawodowych. Aktualnie osoby starsze pozostają poza oddziały- waniem doradców zawodowych, którzy wspierają dorosłych czynnych za- wodowo, przede wszystkim konstruujących i modyfikujących swoją karierę zawodową oraz osoby bezrobotne w wieku produkcyjnym.
Świadczenie pomocy/wsparcia osobom starszym przez doradców za- wodowych w zakresie nie tylko uczestniczenia w procedurze potwierdzania kwalifikacji/kompetencji, ale także udzielania im pomocy w poszukiwaniu pracy zarobkowej wymagałaby zatem stworzenia instytucjonalnych rozwią- zań na to pozwalających. Być może w konsekwencji w przyszłości agencje pracy tymczasowej czy agencje zatrudnienia zajmujące się także poszuki- waniem pracy w różnym wymiarze godzin rozszerzyłyby zakres swojego działania o propozycje dla osób starszych. Współpraca doradców zawodo- wych z osobami starszymi wymaga dokonania zmian/zmodyfikowania warsztatu pracy doradcy w taki sposób, aby uwzględniona została specyfika funkcjonowania tych osób (ich potrzeby, możliwości intelektualne, psycho- motoryczne czy manualne). Przygotowanie doradców zawodowych do tego typu zadań stanowi nowe wyzwanie dla edukacji.
Niezależnie od wieku klienta walidacja kwalifikacji może pełnić także, obok innych, funkcję terapeutyczną w różnych sytuacjach tranzycyjnych.
Byłaby wówczas nie tylko źródłem nadziei na ich pokonanie, ale stwarzała- by realne możliwości poradzenia sobie z trudnościami.
Wykorzystanie przez osoby dorosłe możliwości, jakie potencjalnie daje wdrożenie procedur potwierdzających posiadane przez nich kwalifika- cje/kompetencje, zależeć będzie od wielu czynników, między innymi od
dostępu do informacji na temat całego procesu walidacji i certyfikacji, kosz- tów, jakie będzie musiał ponieść człowiek chcący z niej skorzystać, czasu potrzebnego na jej przeprowadzenie. Im trudniejszy będzie dostęp do in- formacji i niemożność uzyskania dodatkowych, im bardziej procedura bę- dzie kosztowna, im dłużej będzie trwała, tym mniej osób zechce się jej pod- dać. W ocenie jednostkowej bardziej może „opłacać się” formalna droga kształcenia (jeśli np. będzie trwała niewiele dłużej, będzie bezpłatna) niż droga potwierdzania efektów kształcenia, wymagająca znacznych nakładów finansowych, czasu i samodzielnej pracy.
Podsumowując, walidacja kwalifikacji jest propozycją zmieniającą myś- lenie o edukacji osób dorosłych w sposób zasadniczy. Wymaga dostrzeżenia wartości tych kwalifikacji, które człowiek zdobywa samodzielnie poza sys- temem szkolnym. Niewątpliwie może stanowić szansę rozwojową dla osób dorosłych w różnym wieku i w różnej sytuacji życiowej, o ile stanie się atrakcyjną dla nich drogą zdobywania kompetencji. Jej dodaną wartością mogą stać się nowe miejsca pracy dla doradców zawodowych, o ile decy- denci zechcą zrozumieć, że istnieje wyraźna zależność między zaangażowa- niem tej grupy zawodowej w przeprowadzanie procedury walidacyjnej a sukcesem całego przedsięwzięcia walidacji i certyfikacji kompetencji/kwa- lifikacji osób dorosłych. Czy tak się stanie? Nie sposób dzisiaj na to pytanie odpowiedzieć.
BIBLIOGRAFIA
Bacia E., Stronkowski P., Martela B., Kosiński B., Łubian K., Andrzejewska M., Od kompe- tencji do kwalifikacji – diagnoza rozwiązań i praktyk w zakresie walidowania efektów uczenia się, IBE, Warszawa 2013.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacyjnych z dnia 2 listopada 2011 roku (Dz. U. 2011, nr 253, poz. 1520).
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardów kształ-cenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowa- dzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki z 12 lipca 2007 roku (Dz. U.
2007, nr 164, poz. 1166).
Słownik podstawowych terminów KSK, www.kwalifikacje.edu.pl/pl/slownik (pobrano 4 listopada 2014 r.).
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. 2005, nr 164, poz. 1365).
Ustawa z dnia 11 lipca 2014 roku o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2014, poz. 1198).
Ustawa z dnia 18 marca 2011 roku o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w za- kresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011, nr 85, poz. 458).
Zalecenie Rady w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego z dnia 20 grudnia 2012 roku (Dz. Urz. UE 2012/C 398/01).
Doradztwo zawodowe jako wsparcie w kreowaniu sytuacji przyszłych absolwentów uczelni 151