SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SZKOŁY BIZNESU

2

Niski Średni

Wysoki

NIski Średni Wysoki

Niski Średni Wysoki

RYNEK

WŁADZA WIEDZA

Rysunek 1. Strategiczne opcje szkoły wyŜszej

5.

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SZKOŁY BIZNESU

“

Uczelnie wyŜsze takŜe ujmują w formułowanych przez siebie dokumentach organizacyj-nych składniki SOB naszkicowane w paragrafie pierwszym. Zrozumiałe jest, Ŝe nie ujaw-niają one³⁵ stanowiących o strategicznym sensie cech tych działań i formułują powszechnie akceptowane formuły dotyczące „zdrowia” i „efektywności” organizacji. Np. University of East London zamieszcza na swojej stronie internetowej dotyczącej CSR osiem następują-cych punktów:

a) trwałość równowagi środowiska przyrodniczego (environmental sustainability), b) ochotnicze działania personelu i studentów,

c) dostęp do placówek akademickich (facilities) dla mieszkańców, d) zakupy towarów firm prowadzących tzw. „uczciwy handel” (fair trade), e) finansowanie działalności dobroczynnej (dzięki odliczeniom podatkowym), f) strategicznie pojmowany rozwój i badania nad partnerskimi relacjami

z otoczeniem,

g) etyczne procedury zaopatrzenia.

Niczego nie ujmując powyŜszym działaniom, zauwaŜyć moŜna, iŜ nie dotyczą one głównego zakresu świadczonych przez uniwersytet usług edukacyjnych. „The business of business is business” to takŜe przypisywane, między innymi, Miltonowi Friedmanowi

34 M. Friedman: The social responsibility of business is to increase its profits, New York Times Magazine, 13.09.1970. Jak sam podkreśla, w ksiąŜce “Capitalism and Freedom” uznał CSR za ”fundamentally subver-sive doctrine”.

35 MoŜliwe jest, iŜ kierujące uczelniami władze rektorskie i kanclerskie nie zdają sobie sprawy z menedŜer-skiego znaczenia SOB i zatrzymują się na ideologicznym poziomie interpretacji.

powiedzenie. Ale co to jest biznes szkoły wyŜszej? I dlaczego szkoły miałyby się za-chowywać w sposób społecznie nieodpowiedzialny?

W poprzednich paragrafach ujęliśmy „biznes” szkoły wyŜszej jako jednoczesne dostar-czanie do dóbr prywatnych, publicznych i kolektywnych. Na kaŜdym z owych trzech pól instytucjonalnych organizacja moŜe postępować zgodnie lub niezgodnie z etyką dominująca w społeczeństwie. W kaŜdej ze sfer, historycznie rzecz biorąc wykształciły się osobne, jej właściwe, przekonania co do „poprawnego”, „etycznego”, „pro-społecznego” i ogólnie rzecz biorąc poŜądanego zachowania wszystkich lub co najmniej najwaŜniejszych aktorów sceny społecznej.³⁶ ZwaŜywszy na to, Ŝe termin „biznes”

oznacza komercyjną działalność, organizację produkcji nastawioną na sprzedaŜ rynko-wą i podporządkowaną logice maksymalizacji osiąganych wartości finansowych (zwy-kle rozumiemy przez nie zysk, stopę zysku, wielkość sprzedaŜy, wartość własnego kapitału na rynkach finansowych – wartość dla akcjonariusza itp.), prima facie nie znajdujemy tu odpowiednich dla organizacji kształcącej źródeł społecznej odpowie-dzialności.

PrzecieŜ, większość z obserwatorów sceny edukacyjnej potwierdzi, Ŝe nie działają tam mechanizmy maksymalizacji zysku ani maksymalizacji wartości dla akcjonariusza, poniewaŜ szkoły nie są zorganizowane jak przedsiębiorstwa rynkowe.³⁷

A jednak wśród mechanizmów kształtowania pro-społecznych zachowań organizacji kształcących znajdujemy właśnie SOB jako jedną z naczelnych idei. W Polsce pojawia się ona w historycznym momencie względnego wyczerpania się dyskusji o „etosie”

akademickim i retoryki moralnej jako podstawowym nurcie „nawrócenia” na dobrą drogę przedsiębiorców akademickich. Oczywiście powstają nadal kodeksy, dokumenty, prace naukowe wzywające do zachowań etycznych i pro-społecznych.³⁸ Ale ich no-śność, oddźwięk społeczny (poza gronem twórców) i skuteczność w egzekwowaniu poŜądanych zachowań wydaje się dalekie od oczekiwań.

NajwaŜniejszym z czynników „korumpujących” świat nauki i edukacji wydaje się być

„rynek”. Utowarowienie, komercjalizacja, prywatyzacja, samofinansowanie, zniekształ-cona konkurencja generują presję w kierunku propagowania zachowań czysto „bizne-sowych”, wśród których praktyki (ukrytej) obniŜki kosztów, marketingowej proliferacji pseudo-oferty dydaktycznej, fałszowania jakości aktywów ludzkich itp. są na porządku dziennym. Oto, zda się obce „istocie” kształcenia” formy gospodarowania prywatnymi i społecznymi zasobami wnikające „perfidnie” do świata „mistrzów i uczniów” stać się mają podstawą dla ponownej regulacji etycznej sektora szkolnictwa wyŜszego. Spo-łeczną odpowiedzialność mają ujawnić dziekani, profesorowie i studenci nie jako dzie-kani, profesorowie i studenci właśnie (wiedza) ani nie jako obywatele (władza), lecz jako producenci (i konsumenci) dóbr i usług (rynek). Nagrody moralnej za dobre pro-wadzenie się nie oczekujemy w „rdzennej” działalności nauczyciela i poszukiwacza

36 Por. np. Sh. Krimsky, Nauka skorumpowana? [Science in the private interest. Has the lure of profits cor-rupted biomedical research?], PIW, Warszawa 2006 [2004].

37 Prawdopodobna jest hipoteza, Ŝe szkoły wyŜsze jeszcze nie są zorganizowane jak przedsiębiorstwa rynkowe.

Prywatyzacja szkolnictwa i urynkowienie mechanizmów edukacji w ogóle zapewne wkrótce ujawnią w o wiele szerszym niŜ dotychczas wymiarze rynkowe funkcjonowanie takŜe uniwersytetów nie zaś tylko szkół biznesu.

Por. A. Sulejewicz, Konkurencja w szkolnictwie wyŜszym: analiza strategiczna, w: Konkurencja na rynku usług edukacji wyŜszej, J. Dietl i Z. Sapijaszka red., Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości FEP, Łódź 2006.

38 Fundacja Rektorów Polskich, Dobre praktyki w szkołach wyŜszych, http://www.frp.org.pl/pliki.kodeksfinal.pdf

prawdy, ale szukamy jej na rynku. Czemu teŜ słuŜy dyskusja o społecznej odpowie-dzialności biznesu.

Jest wysoce prawdopodobne, Ŝe postępująca menedŜeryzacja szkolnictwa wyŜszego za-kończy się gremialnym (efekt Veblena) przejściem ku „biznesowym” formom zarządzania organizacjami kształcącymi. Peter Drucker, numer cztery na skompilowanej przez firmę konsultingową Accenture³⁹ liście „intelektualistów biznesowych”⁴⁰, prognozował w 1997 r., Ŝe uniwersytetowi jako formie organizacyjnej pozostało nie więcej niŜ 30 lat Ŝycia.

NiezaleŜnie od trafności jego przewidywań, obecna dyskusja o SOB świadczy o kryzysie tradycyjnych źródeł społecznej legitymacji nauki i kształcenia. Nie tam (wiedza i władza), mówiąc potocznie, szukamy juŜ sposobów poprawy sytuacji. Po złote runo udajemy się do paszczy lwa, to jest na pole instytucjonalne, na którym wzrastają w siłę organizacje i insty-tucje zagraŜające stabilności dotychczasowego systemu kształcenia wyŜszego i najbardziej go korumpujące. Jednocześnie same te instytucje rynkowe, jak zaznaczyliśmy w paragrafie pierwszym, przeŜywają okres wzrastającej krytyki zarówno we szeregach własnych apolo-getów jak i moralistów działających na innych polach. Przedstawiciele filozofii dialektycz-nej ucieszyliby się widząc tu wspaniały przykład „sprzeczności, która prowadzi naprzód.”⁴¹

BIBLIOGRAFIA

[1] Baron D.P.: The nonmarket strategy system, Sloan Management Review, vol. 37, Fall, 1995, s. 73-85.

[2] Cheah H-B., Cheah M.: Doing the right thing: incorporating the ethical imperative into the sustainable development process [w:] J. B. Kidd, H-J. Richter, red.

Corruption and Governance in Asia, Palgrave – Macmillan 2003.

[3] Filantropia.org: Czym jest społeczna odpowiedzialność biznesu?

http://www.filantropia.org.pl/vad/index.php?s=main04-01 Dostęp 21.12.2007 r.

[4] Friedman M.: The social responsibility of business is to increase its profits, New York Times Magazine, 13.09.1970.

[5] Fundacja Rektorów Polskich, Dobre praktyki w szkołach wyŜszych, http://www.frp.org.pl/pliki.kodeksfinal.pdf .

[6] Gellner E.: Plough, Sword, and Book. The Structure of Human History, Collins Harvill, London 1988.

[7] Ghoshal S.: Bad Management theories are destroying good management practices, Academy of Management Learning & Education, vol. 5, nr 1, 2005, s. 75-91.

[8] Ghoshal S., Moran P.: Bad for practice: a critique of transaction cost theory, Academy of Management Review, vol. 21. nr 1, 1996, s. 13-47.

[9] Green S.P.: Lying, Cheating, and Stealing. A moral theory of white-collar crime, Oxford, Oxford University Press, 2006.

[10] Jensen M.C.: Meckling W.H., The Nature of Man, Journal of Applied Corporate Finance, nr 2. 1994, s. 4-19.

[11] Kidd J.B., Richter H-J. (red.), Corruption and Governance in Asia, Palgrave – Macmillan 2003.

39 Accenture to nowa (od 2001) nazwa Andersen Consulting, spólki-córki firmy Arthur Andersen, która zbankrutowała po ujawnieniu ukrywania przez nią przez lata nieuczciwych praktyk firmy Enron.

40 http://www.isc.hbs.edu/Accenture_top50_Business_Intellectuals.pdf

41 Tadeusz PłuŜański, Sprzeczność prowadzi naprzód, Warszawa 1983.

[12] Krimsky Sh.: Nauka skorumpowana? [Science in the private interest. Has the lure of profits corrupted biomedical research?], PIW, Warszawa 2006 [2004].

[13] Sowa K.: Wstęp do socjologicznej teorii zrzeszeń, PWN Warszawa 1988.

[14] Stiglitz J.E.: The roaring nineties; a new history of the world’s most prosperous decade, W.W. Norton & Company, 2004.

[15] Sulejewicz A.: Konkurencja w szkolnictwie wyŜszym: analiza strategiczna, [w:]

Konkurencja na rynku usług edukacji wyŜszej, J. Dietl i Z. Sapijaszka (red.), Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości FEP, Łódź 2006.

[16] Sulejewicz A.: Pług, miecz i księga: otoczenie szkoły wyŜszej [w:] B. Minkiewicz, red., Uczelnie i ich otoczenie: formy i moŜliwości współdziałania, SGH, 2003.

[17] Sulejewicz A.: The strategy of the business school and the MBA program mission, [w:] Programmes of Master of Business Administration or their Equivalents in Polish Higher Education (Experience So Far and Prospects for Further Development, J. Dietl i Z. Sapijaszka red., Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości FEP 1996.

[18] Williamson, O.E.: Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, Warszawa PWN 1998 [1985].

[19] Zaidi M.A., Sulejewicz A.: Management education and economic transition:

Institutionalization of the MBA program in Poland, WSE, Warsaw 2008 (w redakcji).

[20] śemigała M.: Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa. Budowanie zdrowej i efektywnej organizacji, Wolters – Kluwer – Oficyna, Kraków 2007.