płk dr hab. inż. stanisław kowalkowski
Akademia obrony narodowej
1 Por. Doktryna wojsk inżynieryjnych sił lądowych (NATO) ATP-52. Mon, Warszawa 1998, s. 17, 18, 40–43.
przegląd wojsk lądowych
47
pokoju, kryzysu i wojny. Jej celem jest stworzenie warunków do zminimalizowania wrażliwości sta-nów osobowych, obiektów, sprzętu na wszelkie zagrożenia oraz łagodzenie ich skutków w czasie pokoju, kryzysu i wojny w celu zachowania zdol-ności taktycznych (operacyjnych), swobody ma-newru oraz skuteczności działania sił2.
Ochrona wojsk ma charakter interdyscyplinar-ny. Obejmuje bowiem następujące komponenty3: rozpoznanie, dowodzenie i łączność, bezpieczeń-stwo, walkę elektroniczną, obronę przed terrory-zmem, obronę przeciwlotniczą, operacje infor-macyjne, zabezpieczenie inżynieryjne, operacje psychologiczne, zabezpieczenie logistyczne, za-bezpieczenie medyczne, zaza-bezpieczenie mete-orologiczne, ochronę przeciwpożarową oraz obronę przed bronią masowego rażenia. Przedsię-wzięcia z dziedziny ochrony wojsk powinny być podejmowane w odniesieniu do jednostek w rejo-nach rozmieszczenia, wykonujących zadania lub przemieszczających się, a także realizujących proces szkolenia w miejscu stałej dyslokacji i na poligonach na obszarze kraju oraz uczestniczą-cych w operacjach poza jego granicami.
Na podstawie cytowanego regulaminu można zauważyć, że ochrona wojsk pełni funkcję bojo-wo-zabezpieczającą w czterech obszarach zada-niowych: w działaniach zapobiegawczych, obro-nie aktywnej, obroobro-nie pasywnej i odtwarzaniu zdolności bojowych. Działania zapobiegawcze – to zestaw stałych przedsięwzięć realizowanych na wszystkich szczeblach dowodzenia w celu osiągnięcia i utrzymywania wymaganego pozio-mu bezpieczeństwa stanów osobowych, obiek-tów, działań i informacji w ramach funkcjonują-cych programów oraz obowiązująfunkcjonują-cych zasad i procedur. Obrona aktywna – to forma działań polegająca na podjęciu walki z przeciwnikiem, na przeciwdziałaniu jego wrogim zamiarom, na skutecznym odstraszaniu i neutralizowaniu jego zdolności bojowych oraz na zapobieganiu, zmniejszaniu efektywności lub odparciu jego ataku. Obrona ta jest formą fizycznego przeciw-działania atakom z lądu, powietrza i wody.
Obrona pasywna – obejmuje przedsięwzięcia związane z obroną wojsk przed zagrożeniami niemilitarnymi (klęskami żywiołowymi,
kata-strofami itp.) oraz politycznymi, operacyjnymi, taktycznymi i psychologicznymi konsekwencja-mi użycia przez przeciwnika broni konwencjo-nalnej lub masowego rażenia. Z kolei odtworze-nie zdolności bojowych – to całokształt przedsię-wzięć realizowanych przez dowództwa i podległe wojska, niwelujących skutki zagrożeń militar-nych i niemilitarmilitar-nych w celu przywrócenia pod-stawowych zdolności bojowych i możliwości dalszego funkcjonowania oraz wykonywania po-wierzonych zadań4.
Problematyka ochrony wojsk powinna być przedmiotem planowania działań (plan ochrony) stosownie do potrzeb i zmieniających się warun-ków oraz poziomów zagrożeń. Dla potrzeb ochro-ny wojsk wyróżnia się trzy poziomy zagrożeń5:
• niski – to możliwość wystąpienia zagrożeń dla bezpieczeństwa właściwych w czasie pokoju w stosunku do wszystkich jednostek wojsko-wych własnych i sojuszniczych w miejscach sta-łej dyslokacji, przemieszczających się lub stacjo-nujących w rejonach ćwiczeń, uczestniczących w operacjach reagowania kryzysowego, realizu-jących operacje pokojowe lub wsparcia pokoju;
• średni – to hipotetyczna możliwość wybuchu konfliktu na obszarze jednego z państw NATO lub w jego strefie przygranicznej. Jest to kompi-lacja niskiego poziomu zagrożenia z możliwo-ściami operacyjnymi sił zbrojnych potencjalnego przeciwnika, bez określenia celu i czasu ewen- tualnej agresji. Na tym poziomie realne zagroże-nie to oddziaływazagroże-nie na wojska konwencjonalny-mi środkakonwencjonalny-mi rażenia;
• wysoki – to zagrożenie bezpieczeństwa wojsk dostrzegane bezpośrednio przed wybu-chem konfliktu zbrojnego oraz w jego trakcie.
Na tym poziomie należy się liczyć z możliwo-ścią wystąpienia zagrożeń terroryzmem i aktów dywersji oraz ataków potencjalnego przeciwnika na dużą skalę. Prawdopodobne są również ataki sił specjalnych na najważniejsze obiekty.
2 opracowano na podstawie: Regulamin działań wojsk lądo-wych. dWLąd, Warszawa 2008, s. 353, 354.
3 ibidem, s. 354.
4 ibidem, s. 355, 356.
5 ibidem, s. 356, 357.
NR 2/2013
Powodzenie działań w ramach ochrony wojsk wymaga od dowódców wszystkich szczebli do-wodzenia realizacji następujących przedsię-wzięć6:
– właściwej oceny zagrożeń i ryzyka podejmo-wanych działań;
– określenia priorytetów i punktów ciężkości ochrony wojsk;
– oszacowania zdolności wojsk i zasobów służą-cych do ich ochrony (siły i środki, zapasy środków materiałowych itp.);
– odpowiedniego przygotowania stanów osobo-wych;
– określenia zakresu odpowiedzialności dowód-ców wszystkich szczebli dowodzenia;
– pozyskania sprawnego systemu kierowania, dowodzenia i łączności;
– opracowania planów i stosowania właściwych procedur ochrony wojsk;
– przeprowadzenia szkolenia i oceny nabytych zdolności;
– posiadania sprawnego systemu meldowania i ostrzegania o zagrożeniach.
cel rozBudowy FortyFikacyJneJ Ochrona wojsk zależy od kilku istotnych czyn-ników, wśród których jednym z ważniejszych jest umiejętne przygotowanie i realizacja co naj-mniej kilku zadań inżynieryjnych. Są nimi: roz-budowa fortyfikacyjna terenu, roz-budowa zapór in-żynieryjnych i wykonywanie niszczeń, przygoto-wanie i utrzymanie dróg, wykonyprzygoto-wanie przejść w zaporach inżynieryjnych oraz urządzanie i utrzymanie przepraw. Przy czym rozbudowa fortyfikacyjna była, jest i będzie najważniejsza.
Przewaga środków rażenia nad możliwościa-mi ochrony wojsk przejawia się w zdolności przenoszenia w krótkim czasie dowolnych śmiercionośnych ładunków (np. jądrowych) nie-mal w każdy punkt ziemskiego globu. Nie ozna-cza to jednak, że budowle obronne straciły na znaczeniu i stały się archai cznymi przeżytkami.
Pojawienie się nowoczesnych środków walki wymaga nowego spojrzenia na zagadnienia bu-downictwa obronnego. Jednym z czynników współdecydujących o możliwościach przetrwa-nia wojsk w stopniu umożliwiającym
zachowa-nie ich zdolności bojowej, obok opancerzenia i mobilności, jest rozbudowa fortyfikacyjna tere-nu. Przedsięwzięcia z nią związane są realizowa-ne na polu walki przede wszystkim w obronie w celu udaremnienia lub odparcia uderzeń prze-ciwnika, zadania jego siłom maksymalnych strat, utrzymania rejonu oraz stworzenia warun-ków do podjęcia działań zaczepnych7.
Nazwa „fortyfikacja” pochodzi od łacińskiego słowa fortificatio (łac. fortis – silny, factio – czy-nię). Fortyfikacja to dziedzina inżynierii wojsko-wej, zajmująca się projektowaniem i opracowa-niem konstrukcji obiektów (zespołów fortyfika-cyjnych), a także koncepcją wykorzystania ich do osłony działań bojowych wojsk i obszaru kra-ju oraz organizacją prac fortyfikacyjnych8.
Dokonano umownego podziału fortyfikacji – ze względu na ich przeznaczenie, warunki budo-wy oraz formę – na stałe i polowe. W pojęciu fortyfikacja stała mieszczą się sposoby i środki przygotowania fortyfikacyjnego granic i teryto-rium państwa do zadań operacyjnych (strategicz-nych) przewidywanych na wypadek ,,W”. Obej-muje ono budowę trwałych obiektów fortyfika-cyjnych osłaniających ważne ośrodki polityczne i gospodarcze, a także budownictwo fortyfika-cyjne zabezpieczające dowodzenie, działania lotnictwa, obrony powietrznej i marynarki wo-jennej oraz transportu. Fortyfikacje stałe buduje się zawczasu, zarówno w czasie pokoju, jak i za-grożenia wojennego oraz wojny. Fortyfikacja polowa zaś odnosi się do środków i sposobów umacniania terenu w procesie bezpośredniego przygotowania i prowadzenia walki (operacji).
W jej ramach buduje się polowe obiekty fortyfi-kacyjne z materiałów miejscowych lub elemen-tów prefabrykowanych9.
Rozbudowa fortyfikacyjna terenu jest zada-niem żołnierzy wszystkich rodzajów wojsk.
6 ibidem, s. 357.
7Regulamin działań wojsk lądowych. dWLąd, Warszawa 1999, s. 80.
8 Por. Leksykon wiedzy wojskowej. Wyd. Mon, Warszawa 1979, s. 118.
9 Zob. Fortyfikacja polowa. sgWP/sWinż., Warszawa 1995, s. 8.
S Z K O L e n I e
przegląd wojsk lądowych
49
Udział wojsk inżynieryjnych w jego realizacji we wszystkich rodzajach działań bojowych pole-ga głównie na10:
– budowie obiektów fortyfikacji polowej oraz pracach adaptacyjnych (wzmocnieniu) istnie-jących obiektów budowlanych przewidywa-nych do ochrony ludzi i sprzętu;
– specjalistycznych pracach inżynieryjnych w obiektach pozornych oraz maskowaniu roz-mieszczenia i ruchu wojsk w wyznaczonym obszarze;
– udzielaniu pomocy innym rodzajom wojsk w przygotowaniu i budowie obiektów fortyfi-kacji polowej (w ramach doradztwa inżynie-ryjnego11).
Przez wiele lat w różnego rodzaju publikacjach dotyczących omawianej problematyki podejmo-wano próby określenia znaczenia rozbudowy for-tyfikacyjnej w działaniach militarnych. Cel reali-zacji tego właśnie zadania inżynieryjnego, poda-wany przez wielu autorów, uwzględniany był zarówno w narodowych, jak i sojuszniczych doku-mentach o charakterze normatywnym oraz w roz-licznych opracowaniach naukowo-badawczych.
Podstawowy – to stworzenie warunków do prowadzenia walki i operacji przez umocnienie i przystosowanie terenu do działań bojowych wojsk zgodnie z obowiązującymi zasadami i wymaganiami taktyki i sztuki operacyjnej12. Natomiast do taktycznych zadań fortyfikacji polowej zaliczono13:
– zmniejszenie skuteczności ognia przeciwnika przez wybór dogodnych pozycji i rejonów obrony, rejonów rozmieszczenia sta nowisk do-wodzenia i logistyki oraz ich umocnienie po-lowymi obiek tami fortyfikacyjnymi przezna-czonymi do ochrony ludzi, sprzętu techniczne-go i środków materiałowych;
– stworzenie warunków do wykorzystania moż-liwości bojowych własnych środków ognio-wych przez wybór stanowisk ognioognio-wych za-pewniających prowadzenie ognia wielowar-stwowego oraz ich umoc nienie polowymi obiektami fortyfikacyjnymi do prowadzenia i obserwacji ognia oraz kierowania nim;
– ułatwienie walki wewnątrz rejonów obrony i punktów oporu przez budowę rowów
strze-leckich i łą czących oraz wykonanie w nich przejazdów dla wozów bojowych.
Wspieranie w przygotowaniu i budowie fortyfi-kacji polowych – zgodnie z Doktryną inżynieryj-ną wojsk inżynieryjnych sił lądowych ATP-52 (STANAG 2394) – jest jednym z wielu głównych zadań obok udzielania pomocy w maskowaniu, ukrywaniu i pozorowaniu oraz w oczyszczaniu pól ostrzału, a także doradzania w sprawie wybo-ru budynków oraz obiektów obronnych i ochron-nych. Obejmuje ono wszystkie aspekty ochrony ludzi, broni i środków zaopatrzenia przed syste-mami wykrywania i niszczenia przeciwnika14.
Interesującą kwestią jest określenie celu pro-wadzenia rozbudowy fortyfikacyjnej zgodnie z zamieszczonymi w obcojęzycznych
wydaw-10 Zob. Regulamin działań wojsk inżynieryjnych. Mon, War-szawa 2003, s. 22, 23.
11 Por. Wykorzystanie wojsk inżynieryjnych w działaniach taktycznych. Aon, Warszawa 2008, s. 16.
12 Por. Fortyfikacja…, op.cit., s. 20; Fortyfikacja polowa. Pod-ręcznik. Mon, Warszawa 1959, s. 9.
13 Por. Fortyfikacja..., op.cit., s. 20.
14 Zob. Doktryna…, op.cit., s. 18.
ograniczenie strat w sile żywej i wyposażeniu, a tym samym zachowanie zdolności bojowej jednostek osią-ga się dzięki koordynacji wysiłku wszystkich sił i środ-ków, które mogą przyczynić się do zapewnienia ochro-ny. należy do nich między innymi potencjał wojsk inżynieryjnych oraz innych rodzajów wojsk wykonują-cych zadania inżynieryjne. uwzględnienie przedsię-wzięć realizowanych przez te siły wpłynie na swobodę prowadzenia działań umożliwiającą osiągnięcie końco-wego sukcesu.