Stochastyczny związek nakładów na B+R z PKB per capita

Analiza wzrostu PKB per capita i nakładów na B+R per capita wskazuje, że w wybranych krajach istnieje bardzo silna zależność między nakładami na B+R a PKB per capita. Potwierdzają to bliskie jedności współczynniki determinacji (R²) wynoszące dla Polski i Niemiec po 0,96, a dla Włoch R² = 0,93. Na tej podstawie można stwierdzić, że przyjęty model o silnym związku nakładów na B+R ze wzrostem gospodarczym jest zweryfikowany⁴. Zanotowano wyraźnie mniejszy związek nakładów na B+R z PKB per capita w przypadku Grecji (R² = 0,2). Kraj ten jest jednak w głębokim kryzysie finansów publicznych (przeznacza coraz niższe kwoty na B+R), co ma wpływ na narastający kryzys gospodarczy.

Równania regresji liniowej również uprawdopodobniają hipo-tezę, że wzrost PKB per capita jest zależny od nakładów na B+R, np.

dla Polski według równania regresji y = 174,47x – 56,523, dla Włoch y = 33,554x + 14532, a dla Niemiec y = 28,557x + 7052,6 (rysunek 4).

4 Nie można tego modelu potwierdzić w przypadku Grecji (R² = 0,59), gdzie kryzys finansów publicznych spowodował restrykcje wydatków m.in. na badania i rozwój (w 2010 r.

nakłady wyniosły tyle, co w 2000 r., brak danych za 2011 r.), z jednoczesnym obniżaniem PKB per capita od 2009 r.

Rysunek 4. Stochastyczny związek nakładów na B+R z PKB per capita

Źródło: opracowano na podstawie: http://data.worldbank.org, 2014.

Analizy związków długów publicznych per capita i nakładów na B+R per capita wykazują duże podobieństwa niezależnie od badanego kraju (rysu-nek 5). W przypadku 6 badanych krajów notuje się wysoki związek między analizowanymi zmiennymi (R² = 0,98). Analiza związku zmiennych może prowadzić do wniosku, że im wyższe nakłady na B+R, tym wyższy dług publiczny per capita, a więc należy ograniczać wydatki publiczne na B+R.

Takie założenie jest nieprawdziwe i niezgodne z wynikami szczegółowymi, ponieważ państwa o  wysokich nakładach na B+R (np. Szwecja, Niemcy, UK, Hiszpania) mają niższe wartości równań regresji, czyli większe nakłady na B+R powodują niższe wzrosty poziomów długu publicznego per capita.

Interesujący związek powiększania długu publicznego przez zwiększanie wydatków publicznych na B+R zauważono w Grecji – obniżanie nakładów na B+R dzieje się z jednocześnie silnym powiększaniem długu publicz-nego. W  przypadku Grecji zanotowano (R²  =  0,57), a równanie regresji y = 251,47x – 6757,6 wskazuje na najsilniejszą zależność długu publicznego od nakładów na B+R.

Z rysunku 6 wynika, że, z wyjątkiem Grecji, zwiększenie nakładów na B+R per capita powoduje jednoczesny wzrost PKB per capita. Na uwagę zasługuje zbieżny trend wzrostowy tych zależności najbogatszych państw UE.

Grecja zmniejsza nakłady na B+R per capita i jednocześnie zmniejsza PKB per capita (uzyskano ujemną wartość regresji). Polska wykazuje podobną zależność badanych parametrów, przy czym wartość równania regresji jest najwyższa.

Rysunek 5. Trendy i regresja długu publicznego per capita z nakładami na B+R

Źródło: opracowano na podstawie: http://data.worldbank.org (dostęp 10.02.2014).

Rysunek 6. Trendy i regresja PKB per capita z nakładami na B+R w latach 2000–2011

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500

Nakłady na B+R per capita 20 000

Źródło: opracowano na podstawie: http://data.worldbank.org (dostęp 10.02.2014).

5. Zakończenie

Przeprowadzone analizy statystyczne nakładów na badania i rozwój (B+R per capita) Polski i wybranych krajów UE z rozwojem gospodarczym pozwo-liły na pozytywne zweryfikowanie postawionej hipotezy badawczej – wzrost gospodarczy jest funkcją wiedzy (nakładów na B+R) zastosowanej w gospo-darce. Potwierdzają to równania regresji liniowej, linie trendu oraz korelacje nakładów na B+R z badanymi zmiennymi objaśnianymi. Na tej podstawie można stwierdzić, że kraje, które przeznaczają w badanym okresie około 3%

PKB na B+R, uzyskują korzystniejsze wskaźniki makroekonomiczne, jak PKB per capita i dług publiczny. Na tle tych państw Polska gospodarka wyka-zuje znacznie gorsze wskaźniki makroekonomiczne, co niestety nie pozwala na pozytywną odpowiedź na pytanie problemowe; Czy polska gospodarka ma realną szansę na szybki proces konwergencji z najbogatszymi krajami UE?

Wniosek wydaje się być jednoznaczny – należy przeznaczać na B+R około 3% PKB (tj. ok. 45 mld zł), bez zbliżonych nakładów szanse na proces kon-wergencji z najbogatszymi krajami UE są mało prawdopodobne (podobne wnioski sformułował W. Welfe, 2010). Polska gospodarka w okresie trans-formacji otrzymuje środki finansowe z Unii Europejskiej na spójność spo-łeczno-gospodarczą. Efektywność ich wykorzystania zależy od przyjętych priorytetów przez instytucje zarządzające tymi kapitałami. Przeprowadzone przez B. Puczkowskiego (2011) badania efektywności wykorzystania środ-ków publicznych wyraźnie wskazały, że kierowanie środśrod-ków publicznych do przedsiębiorstw na innowacyjne inwestycje jest ekonomicznie i społecznie bardzo zasadne⁵.

Dowiedziono także pośredniego (pozytywnego) związku nakładów na B+R z długiem publicznym. Wynika on z silnie dodatniego wpływu nakła-dów na B+R na wzrost gospodarczy (mierzony przyrostem PKB per capita), co z kolei powoduje wzrost przychodów do budżetu państwa (większa baza do opodatkowania) i w konsekwencji ograniczenie długu publicznego. Inwe-stycje w B+R (także ze środków przedsiębiorstw) są najbardziej efektywne dla gospodarki, im wyższe nakłady na badania i rozwój, tym wyższe PKB per capita (postawioną tezę uprawdopodobniają badania porównawcze Polski z najbogatszymi państwami UE).

5 Badania udowodniły (Puczkowski, 2011), że należy mierzyć efektywność bezpośrednią, ale ważna jest także efektywność pośrednia. Warunkiem efektywnego kierowania środków publicznych są inwestycje łączące B+R z przemysłem oraz określenie efektów bezpośrednich i pośrednich, które mają wzmacniać tempo zwrotu inwestycji publicznych do budżetu państwa.

Na podstawie powyższych wniosków postawiono tezę generalną: nakłady na B+R w Polsce (niezależnie od stanu finansów publicznych) powinny zostać zwiększone do 3% PKB. Spowoduje to zwiększenie efektywności gospodarowania kapitałami będącymi w dyspozycji Polski, poprawę jako-ści życia mieszkańców (szybsza konwergencja z najbogatszymi krajami UE) oraz korzystniejszą sytuację finansów publicznych (przy założeniu, że wydatki rządowe są ceteris paribus). Powyższe tezy potwierdza sytuacja Grecji, która zmniejszając nakłady na B+R pogarsza wskaźniki makroekonomiczne, a dług publiczny wzrósł do rozmiarów zagrażających funkcjonowaniu pań-stwa. Sformułowane tezy mają również znaczenie aplikacyjne, a w połączeniu z doświadczeniami greckimi powinny być silnym impulsem dla decydentów politycznych mających wpływ na otoczenie ekonomiczne i technologiczne przedsiębiorstw.

Bibliografia

Owsiak, S. (2005). Finanse publiczne, teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Puczkowski, B. (2011). Ocena efektywności wykorzystania środków publicznych na tle rozwoju polskich przedsiębiorstw. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Rapacki, R. (red.) (2009). Wzrost gospodarczy w krajach transformacji, konwergencja czy dywergencja? Warszawa: PWE.

Rapacki, R., Próchniak, M. (2009). The EU Enlargement and Economic Growth in the CEE New Member Countries, Brussels: Economic Papers of the European Commission, No 367.

Solow, R.M. (1992). Policies for Economic Growth, De Economist, 140, 1; Academic Research Library, p. 1–15.

Sulmicki, J. (2011). Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse”, Vol. 7, nr 4.

Welfe, W. (2009). Makroekonomiczny model gospodarki opartej na wiedzy. Acta UŁ., Folia Economica, Łódź.

Welfe, W. (2010). Long-term simulation model for a knowledge-based economy.

Argumenta Oeconomica, Wrocław: University of Economics, 2/25/2010, s. 18–23.

Yang, W., Yan, M. (2010). The Policy to Promote the Innovative Development of Knowledge Intensive Business Services. International Journal of Business and Management, Vol. 5, No. 11; November.