Strefa Muzyki

Świat dźwięków „ma strukturę przestrzenną, nie tak jednak wyrazistą, jak świat wizualny. (…) Tym, którzy dysponują wzrokiem, możliwością poruszania się i dotykania rzeczy, dźwięki ogromnie wzbogacają odczucie przestrzeni. (…) Dźwięki, choć bardzo nieprecyzyjnie lokalizowane, mogą dać silne poczucie wielkości (masy) i odległości”⁷⁹.

W czasach dawnych inaczej pojmowano sztukę, była ona językiem objawienia życia duchowego, dlatego nierozerwalnie wiązała się z religią.

Uważano, że ma boskie pochodzenie, dlatego potrafi zbliżyć wykonawcę

76 Praca zbiorowa pod red. A. Grafowskiego, ks. Fr. Olszewskiego i B. Szmidta:

Budowa i konserwacja kościołów. Poradnik – vademecum. Rada Prymasowska Budowy Kościołów; Warszawa 1981. Rozdział 5: W. Pieńkowski: „Elementy funkcjonalne wnętrza kościoła”.

77Tamże.

78 Rozdział w większości stanowią fragmenty dwóch wcześniejszych referatów autorki: „Muzyka w przestrzeni architektury sakralnej” (Konferencja Doktorantów Wydziałów Architektury organizowana przez Politechnikę Śląską w Gliwicach, Szczyrk, 17-18 marca 2004 – wyd. pokonferencyjne) oraz „Historyczny obraz muzyki w świątyniach zachodniochrześcijańskich” (V Międzynarodowa Konferencja Naukowo–Techniczna „Budownictwo sakralne i monumentalne” organizowana przez Politechnikę Białostocką – Białystok, 6-7 maja 2004 – wyd. pokonferencyjne).

79 Yi - Fu Tuan: Przestrzeń i miejsce. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987; s. 26.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

i słuchacza do Boga. Muzyka towarzyszy liturgii chrześcijańskiej od samego początku jej istnienia. Związek między architekturą sakralną a muzyką – nierozerwalną częścią liturgii - był ścisły. W czasach późniejszych relacje te niestety uległy osłabieniu. Zmiany w liturgii, a tym samym miejsca i roli muzyki, wpłynęły na kształtowanie bryły świątyń. Początkowo w świątyniach rozbrzmiewał śpiew solowy i chóralny, później pojawiły się również

instrumenty muzyczne. Organy, największy pod względem rozmiarów i możliwości brzmieniowych instrument, jako jedyny znalazł swoje trwałe

miejsce w Kościele. Jego ewolucja – rozwój jakości brzmienia, zmiany wielkości oraz funkcji powodowały, że jego położenie we wnętrzu architektury sakralnej ulegało zmianom⁸⁰.

W okresie wczesnochrześcijańskim msze były śpiewane, a muzyka była nieodłącznie związana z tekstem liturgicznym. Muzyka wokalna była jedyną,

towarzyszącą sprawowanym obrzędom. Instrumenty wciąż kojarzono z kultem pogańskim, dlatego ich używanie w kościele było zabronione.

Celem śpiewów było towarzyszenie i nadanie wyrazu modlitwie i obrzędom.

Schola śpiewacza⁸¹, podobnie jak inni, którzy brali bezpośredni udział w liturgii, znajdowała się w prezbiterium w pobliżu ołtarza głównego (Fot. II-34).

Fot. II-34. Widok na prezbiterium oraz balustradę oddzielającą miejsce dla kleru i scholi - Rzym, bazylika św. Klemensa, XI w.⁸²

80Szerzej historię organów oraz mechanizm ich działania autorka opisała w artykule

„Zarys dziejów budownictwa organowego”, publikowanego w wydawnictwie

pokonferencyjnym z okazji XXX–lecia kierunku Architektura i Urbanistyka na Politechnice Poznańskiej, Poznań 2003r.

81zespół, grupa śpiewacza.

82źródło: www.archeoroma.com oraz www.ufficioliturgicoroma.it

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

Lokalizacja chóru nad kruchtą miała miejsce „dopiero od pierwszych lat XV wieku”⁸³.

Pierwszym instrumentem towarzyszącym liturgii, który pełnił rolę pomocniczą dla śpiewów „schola cantorum”, był portatyw⁸⁴ (Rys. II-35.A): przy jego pomocy podawano ton do śpiewu gregoriańskiego, później wykonywano linię melodyczną, a następnie oddzielną w utworach polifonicznych. Jak sama nazwa wskazuje, był to instrument niewielki, noszony na szyi grającego, piszczałkowy, z klawiaturą i mieszkiem z tyłu. Drugim instrumentem, który pełnił podobną rolę, był pozytyw⁸⁵ – małe organy stawiane z przodu nawy, na podłodze (Rys. II-35.B). Wymagały one obsługi dwóch osób – grającego i obsługującego miech.

A. B.

Rys. II-35. Pierwsze instrumenty towarzyszące liturgii. A. Portatyw – organy o bardzo małych rozmiarach, noszone na pasku przerzuconym przez ramię; B. Pozytyw XIV-wieczny

– widoczny instrument z dwoma rzędami piszczałek różnej długości, dwa miechy fałdowe pompujące powietrze, uruchamiane za pomocą mechanizmu ręcznego przez kalikanta⁸⁶

Organy początkowo były wykluczone z liturgii jako instrument wykorzystywany w kulcie pogańskim. Dopiero w II połowie VII w. papież Witalian I uznał je za instrument liturgiczny⁸⁷. Pierwotnie używane były one tylko w liturgii uroczystej. Wykorzystywano je jako instrument akompaniujący

83D. Wróblewska, A. Kulowski: Czynnik akustyki w architektonicznym projektowaniu kościołów – Wyd. Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2007r., s. 22.

84portare (łac.) = nieść

85positum (łac.) = stawiać

86J. Erdman: „Organy”, Wyd. Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1993.

87 W VIII w. (757 r.) cesarz grecki Konstantyn Kopronymos V podarował organy królowi francuskiemu Pipinowi Małemu, który umieścił je w kościele w Compiegne.

Intensywny rozwój budownictwa organowego datuje się od czasów, kiedy Karol

Wielki w roku 812 w Aachen kazał wybudować instrument według wzoru z Compiegne.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

śpiewom, a z czasem również jako solowy. Od XII do XIV w. następował ich rozwój, aż nabrały cech zbliżonych do dzisiejszych instrumentów. Pierwotnie umieszczane były na podłodze w pobliżu scholi wokalnej, po jednej ze stron prezbiterium, w specjalnej wnęce. Instrument znajdował się na murowanym postumencie, a wnęka bywała zwieńczana kamiennym ażurowym baldachimem⁸⁸. Średniowieczne kościoły nie posiadały dobrego miejsca w transeptach. Swoje miejsce w przestrzeni kościoła gotyckiego znalazły na

bocznej ścianie nawy głównej, najczęściej północnej, na wysokości około 2/3 długości świątyni, na charakterystycznym balkonie, zwanym „jaskółczym gniazdem”, którego podstawa wydłużona była w szpic (Rys. II-36). W świątyniach gotyckich, wg Alberta Schweitzera, było to najbardziej optymalne miejsce z punktu widzenia akustycznego. Wzbogacało i rozwijało się również zdobnictwo frontonu – prospektu organów. Posiadały obramowanie strzeliste, z rozetami, a całość była zamykana drzwiami, zdobionymi malarstwem, jak tryptyk ołtarzowy. Oddzielne sekcje piszczałek zawieszano na ścianie, w pobliżu instrumentu – po jego prawej lub lewej stronie. Miały one formę wieżyczek, półkola, stożka lub płaską.

Bryła architektoniczna świątyń romańskich dobrze wpływała na zrozumiałość mowy i słyszalność śpiewu. Dźwięk w smukłych wnętrzach

gotyckich zanikał pod sklepieniem i nie docierał do wiernych. Gdy organy znalazły swoje miejsce w liturgii, ich brzmienie wypełniło wertykalną przestrzeń kościołów późnego średniowiecza.

88 Na podstawie rozprawy doktorskiej Jacka Radziewicza–Winnickiego:

„Architektura organów na Śląsku w ukształtowaniu przestrzennym wnętrz”, promotor: prof. O. Czerner; Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej, 1977 r.

89 Z wypowiedzi Krzysztofa Wilkusa, organisty katedralnego z Poznania; rozmowa z autorką dnia 26.04.2004 r.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

Rys. II-36. Organy we wnętrzu kościoła gotyckiego na bocznej ścianie nawy głównej na obrazach Pietera J. Saenredama – wnętrze kościoła św. Bawona w Haarlemie⁹⁰

Architektura doby renesansu korzystnie wpłynęła na akustykę świątyń, ponieważ posiadały mniejszą kubaturę. Z czasem zdobnictwo i wyposażenie kościołów stawało się coraz bogatsze, co sprzyjało rozproszeniu dźwięku.

W tym okresie nastąpił gwałtowny rozwój sztuki wokalnej wielogłosowej a’capella⁹¹, dlatego też dobra akustyka wnętrza była bardzo ważna.

Budownictwo organów bardziej wiązano z architekturą świątyni i wzajemne ich relacje zacieśniały się. W tym okresie wykształciły się dwa kierunki rozwoju tego instrumentu: północnoeuropejski i włoski.

Na terenach północnoeuropejskich okresie późniejszym w czasie liturgii zaczęto używać dwóch instrumentów organowych - instrument główny (niem.

Hauptorgel) i drugi, niewielki, towarzyszący chórowi (niem. Chororgel) (Rys.

II-37.A). Organista musiał przemieszczać się, chcąc grać na obu instrumentach. Konieczne było znalezienie nowego miejsca dla większego

90źródło: wikimedia.org.

91bez towarzyszenia instrumentów.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

instrumentu, zaczęto więc budować chóry organowe. Chororgel zawieszano na balustradzie chóru, był to tzw. pozytyw wiszący (niem. Rückpositiv), umieszczony za plecami grającego. Z czasem ta sekcja samodzielna została

podłączona do stołu gry instrumentu głównego i wykonawca korzystał z jednej klawiatury. We Włoszech, kolebce renesansu, wpływ starożytnej

tradycji był wciąż bardzo silny. Na tym terenie też inaczej rozwijała się sztuka, stąd odmienny schemat stosowano w budownictwie organowym (Rys. II-37.B). We włoskim budownictwie od ok.1600 roku aż do końca XVIII w. nie wystąpiły duże zmiany. W prospektach organowych charakterystyczny był kształt łuku, ale zmieniło się zdobnictwo. Zauważamy dwa jego rodzaje: szafy bogate w rzeźby oraz przypominające elewacje kościołów (z kolumnami, łukami, przyczółkami). Instrumenty te lokowano najczęściej w transeptach⁹².

Epoka baroku to najbogatszy w inwencję twórczą okres w dziejach sztuki sakralnej. Zadaniem Kościoła było zachęcenie wiernych do uczestnictwa w misterium mszalnym. Przejawiło się to „uteatralnieniem” sprawowanych obrzędów, wzbogaceniem wnętrz świątyń, dynamicznym rozwojem architektury i muzyki. Wielkie dzieła wokalno – instrumentalne, które

rozwinęły się właśnie w tym okresie, znalazły swoje miejsce również w przestrzeni sakralnej. Wnętrza kościelne o nowych kształtach, obficie

zdobione, posiadały wspaniałą akustykę. Miejsce organów, chórów śpiewaczych i orkiestry znalazło się w nawie głównej, na chórze nad kruchtą, nad wejściem od strony zachodniej. Spotykamy również rozwiązania, gdzie organy umieszczano na chórze w transepcie⁹³ lub na skrzyżowaniu nawy

92W kościele S. Maria Sopra Minerva w Rzymie dwa instrumenty Ennio Bonifatiego z 1620 r. umieszczone są w północnym i południowym transepcie. Ciekawym przykładem umiejscowienia organów włoskich jest też wczesnobarokowy instrument Caspariniego w kościele San Giorgio Maggiore w Wenecji – usytuowany jest on ponad ołtarzem głównym. To miejsce lokowania, po okresie reformacji, przejęli protestanci (źródło: rozprawa doktorska J.Radziewicza-Winnickiego, Politechnika Wrocławska, 1977 r.).

93 W Polsce rozwiązanie tego typu znaleźć można w katedrze w Pelplinie, organy zbudowane przez członka słynnej rodziny organmistrzowskiej Nitrowskich - Daniela.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

z transeptem oraz w rzadkich przypadkach naprzeciw ambony w nawie głównej (Austria XVIII w.).

Okres baroku to też najważniejszy okres w dziejach budowy organów.

Prospekty organowe przybrały ogromne rozmiary, były bardzo rozrzeźbione, co spowodowało, że dźwięk docierał do słuchacza z wielu stron i dodatkowo był rozpraszany przez bogactwo zdobień. W budownictwie organowym przodowały Niemcy, Francja i Anglia. Najbardziej charakterystyczną cechą organów angielskich jest ich położenie w przestrzeni kościoła – umieszczane były na przegrodzie - lektorium, oddzielającej nawę od chóru⁹⁴. Sam instrument również posiadał kształt niespotykany na kontynencie (Rys. II-37.C).

Cechy charakterystyczne organów francuskich są podobne do instrumentów innych krajów północnoeuropejskich. Prospekt rozdzielony był na dwie sekcje – główną, większą i mniejszą, montowaną na balustradzie, która często była miniaturką głównej. Instrumenty większe, XVIII – wieczne, wymagały szaf głębokich i szerszych. Ponieważ piszczałki umieszczone głębiej były słabo

słyszalne, instrument taki nie posiadał tak dobrej emisji dźwięku, jak w przypadku szafy płytkiej. Starano się więc budować instrumenty

maksymalnie szerokie. Wzajemne proporcje powierzchni zaokrąglonych wież i powierzchni między nimi, ich alternacja spowodowały, że stosowano pięć wież, a linia szczytów szerokich organów przypomina zarys chateau (Rys. II-37.D).

Rozwój budownictwa organowego w Niemczech już przed XVII w. był bardzo dynamiczny. Zbudowano tu największe i najwspanialsze instrumenty, zwłaszcza ze szkoły północnoniemieckiej^. Charakteryzowały się one potężnym brzmieniem, dużymi rozmiarami i składały się z trzech części:

części głównej – centralnej części prospektu z wieżą centralną i dwoma krótszymi po bokach, części mniejszej - pozytywu, montowanego na balustradzie galerii (często miniatura części głównej) oraz novum - wież

94 Najwybitniejszym i najbardziej znanym przykładem są organy w King’s College Chapel w Cambridge.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

pedałowych – najdłuższych, umieszczonych po bokach w tym samym oddaleniu od frontu galerii, co manuał główny.

A. B.

C. D.

Rys. II-37. Diagramy kształtów organów: A. XVI – wiecznych, spotykanych w krajach północnoeuropejskich; B. XVI – wiecznych organów włoskich; C. XVII – wiecznych organów

angielskich; D. XVIII – wiecznych szerokich organów francuskich. Oprac. autorki⁹⁵

W dobie Oświecenia – wieku rozumu - kultura świecka zdominowała religijną.

Klasycystyczne świątynie posiadały dobrą akustykę. W tym okresie kolonizowano też nowe ziemie, rozwój budownictwa organowego rozszerzył się na kraje Ameryki Północnej i Południowej, bazowano tam jednak na tradycjach europejskich.

Forma świątyń klasycystycznych została przełamana przez powrót do form znanych z poprzednich wieków, zaznaczający się we wszystkich dziedzinach architektury. Kościoły w stylu neogotyckim, ponieważ miały kubaturę mniejszą niż oryginalne gotyckie, tym samym posiadały lepszą od nich akustykę. W II połowie XIX w., dzięki bardzo szybkiemu rozwojowi techniki organowej, budownictwo organowe ożyło i pozwoliło uzyskać niespotykane

95Na podstawie:J.Cook: Organ History. Panter.bsc.edu/~ejhcook/OrgHist

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

dotąd efekty akustyczne. Po okresie gwałtownego rozwoju techniki, na początku XX w. wzrosło zainteresowanie muzyką organową czasów przeszłych, a zwłaszcza barokiem. Doprowadziło to do przekształcenia stylu budownictwa organowego na neobarokowy.

W architekturze, po adaptacji form znanych z przeszłości, nastąpiła fascynacja nowymi materiałami – stalą i betonem. Pojawiły się świątynie o bryłach kubicznych, prostych ścianach, licznych przeszkleniach. Były to wnętrza o złych właściwościach akustycznych – czas pogłosu był zbyt długi, a dźwięk stawał się „głuchy” i „martwy” przez chłonność stosowanych materiałów.

Zasadnicze zmiany, które miały wpływ na rolę i miejsce muzyki, nastąpiły po Soborze Watykańskim II, związane są z odnową liturgii. Posoborowe odwrócenie ołtarza spowodowało wzajemne zbliżenie wiernych ze strefą prezbiterialną. To dążenie do jedności, wspólnotowości, znalazło wyraz w zupełnie odmiennym od dotychczasowego kształtowaniu bryły świątyni.

Od czasów średniowiecza schola wokalna była odseparowana od zgromadzenia liturgicznego. W myśl przepisów soborowych zespół śpiewaczy miał być umieszczony w takim miejscu, aby czuł się bardziej związany ze wspólnotą wiernych, ponieważ jest jej częścią, ale również ma jej służyć⁹⁶. Chórzyści muszą mieć dobry kontakt z ołtarzem i możliwość przejścia ze swego miejsca w bezpośrednie jego pobliże, a równocześnie nie mogą przytłaczać akcji liturgicznej ani odwracać uwagi zgromadzonych.

Zadaniem architekta jest przewidzieć takie miejsce dla chóru, aby śpiewacy nie tylko nie czuli się odseparowani od wiernych, ale znajdowali się możliwie blisko centrum liturgii. Dobrze więc, jeśli jest to miejsce w pobliżu ołtarza, najlepiej między prezbiterium a częścią dla wiernych, np. w transepcie, na niewielkim podwyższeniu lub wznoszących się stopniach (stałych lub

96Z Przepisów Ogólnych Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego: „Miejsce dla chóru winno być zaplanowane nie w galerii nad głowami wiernych przy wejściu do kościoła, ale raczej w nawie, gdzie znajduje się całe zgromadzenie”.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

przenośnych)⁹⁷. Jest to również miejsce bardzo korzystne z punktu widzenia akustycznego. Najbardziej wskazane ustawienie zespołu śpiewaczego jest takie, gdy jego członkowie stoją w linii nie prostej, ale po łuku – wtedy lepiej słyszą siebie nawzajem (Rys. II-38.A).

A. B.

Rys. II-38. Posoborowe rozwiązanie miejsca scholi – rzut; A. chór na poziomie posadzki nawy ze stopniami amfiteatralnymi⁹⁸, B. chór na stopniach umieszczonych w transepcie,

w pobliżu organów. Oprac. autorki

Najczęściej spotykamy się z miejscem dla chóru przewidzianym na galerii nad kruchtą – dobrze, jeśli śpiewacy mają możliwość zejścia schodami wprost do nawy, a nie oddzielną klatką schodową, prowadzącą najczęściej również na strych lub wieżę (Rys. II-39.B).

Usytuowanie organów na chórze nad kruchtą jest, zwłaszcza w polskiej tradycji, najczęstszym rozwiązaniem, szczególnie ze względu na instrumenty zbudowane w czasach dawniejszych. Ze względów akustycznych ich położenie wymaga czasem zmiany (Rys. II-39).

97Niektóre rozwiązania niosą ze sobą zagrożenie - usytuowanie śpiewaków twarzą

do zgromadzenia. Jest to bardzo niekorzystne zarówno dla wykonawców, jak i odbiorców. Chór jest częścią zgromadzenia i pełni w stosunku do niego rolę

służebną. W tym przypadku schola jest zbyt mocno eksponowana, przeszkadza w skupieniu modlitewnym i zgromadzeniu, i śpiewakom.

98 rys. na podstawie: Praca zbiorowa pod red. A.Grabowskiego, Fr.Olszewskiego i B.Szmita: Budowa i konserwacja kościołów. Poradnik – Vademecum. Rada Prymasowska Budowy Kościołów, Warszawa 1981r.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

W nowoprojektowanych kościołach obserwujemy następujące miejsca przeznaczone dla scholi (Rys. II-41):

 prezbiterium – po jednej ze stron ołtarza, czasem w specjalnej wnęce ze stopniami (ponad 1/2 rozwiązań zachodnioeuropejskich i amerykańskich),

 z boku ołtarza, ale w większej odległości (ok.1/5 przypadków),

 tylna część świątyni jako przedłużenie ławek dla wiernych⁹⁹.

A. B.

Rys. II-39. Rozwiązania chórów organowych – rzuty: A. wejście oddzielną klatką schodową;

konieczne zainstalowanie stopni dla chóru; B. zejście schodami prosto do nawy – rozwiązanie bardziej zgodne z wymogami soborowymi. Oprac. autorki

Przy projektowaniu kościoła należy równocześnie pamiętać o funkcji służebnej wykonawców, którzy nie mogą przytłaczać akcji liturgicznej ani odwracać uwagi zgromadzonych. Duża swoboda w kształtowaniu bryły dzisiejszych kościołów pomaga osiągać taki cel. Modyfikacja w obrębie przestrzeni prezbiterium może mieć również duży wpływ na akustykę nawy¹⁰⁰.

99 Ponieważ organy często akompaniują chórowi, konieczne jest również, aby dyrygent i organista mieli umożliwiony kontakt wzrokowy. Korzystne jest, gdy instrument znajduje się w pobliżu śpiewaków.

100Analogiczna sytuacja ma miejsce w budynkach teatrów operowych: „modyfikacje w obrębie przestrzeni scenicznej mogą mieć istotny wpływ na akustykę widowni.

Brak zrozumienia znaczenia tego obszaru może skutkować rozwiązaniami architektonicznymi, które pogorszą warunki akustyczne na widowni.” – A. Sygulska:

Wpływ ukształtowania sceny i nadscenia na akustykę teatrów operowych - rozprawa doktorska; promotor: St. Woelke; Politechnika Poznańska, Poznań 2007 r.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

Organy, podobnie jak schola, mają pełnić funkcję służebną w czasie liturgii.

Muszą mieć zapewniony dobry kontakt z ołtarzem, a organista powinien odczuwać jedności ze wspólnotą wiernych. Wg organmistrzów, dobre umieszczenie i rozmieszczenie organów z punktu widzenia akustycznego stanowi 50% powodzenia brzmienia instrumentu. Ich umiejscowienie powinno być takie, by ich dźwięk służył zebranym i zespołowi śpiewaczemu oraz by był dobrze słyszalny podczas utworów solowych. Z takiego punktu widzenia organy mogą być umieszczone w każdym miejscu kościoła, spełniającym odpowiednie warunki akustyczne, ale najlepiej, jeśli znajdują się w pobliżu chóru¹⁰¹. Jest to więc pobliże prezbiterium, bezpośrednio na posadzce¹⁰². Jeśli instrument nie może być tak sytuowany ze względu na swe wymiary, przynajmniej jego kontuar (stół gry) wraz z częścią piszczałek służącą akompaniowaniu śpiewom, powinien znaleźć tam miejsce.

a) b) c)

1.sekcja główna, 2.pozytyw, 3.stół gry.

Rys. II-40. Zmiany sposobu ustawienia organów ze względów akustycznych – przekroje.

Rozwiązanie: a) złe, b) i c) dobre. Oprac. autorki¹⁰³

Najczęściej spotykamy następujące rozwiązania lokacji organów:

 tradycyjne, na chórze organowym z tyłu kościoła,

101Wnioski z Seminarium SARP nt. architektury obiektów sakralnych w Kazimierzu Dolnym, 20-21 listopada 1982.

102 Instrument, zwłaszcza znajdujący się w pobliżu prezbiterium, w polu widzenia wiernych, nie może przytłaczać akcji liturgicznej ani odwracać uwagi zgromadzonych, nie może być elementem dominującym we wnętrzu czy konkurencją dla ołtarza, ambony i krzyża.

103 rys. na podstawie: Praca zbiorowa pod red. A.Grabowskiego, Fr.Olszewskiego i B.Szmita: Budowa i konserwacja kościołów. Poradnik – Vademecum. Rada Prymasowska Budowy Kościołów, Warszawa 1981r.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

 z tyłu kościoła, na posadzce, na przedłużeniu ławek dla wiernych – układ taki podkreśla przynależność wykonawcy do wspólnoty,

 w pobliżu ołtarza – na posadzce z boku, z tyłu i na wysokości ołtarza oraz na balkonie nad ołtarzem¹⁰⁴,

 z boku, między częścią prezbiterialną a nawą,

 z boku nawy głównej¹⁰⁵.

Nie należy sytuować organów w głębokich niszach „lub przed dużymi oknami (duża powierzchnia chłodząca)”¹⁰⁶.

O – ołtarz, N – nawa, C – schola, chór, R – organy.

Rys. II-41. Możliwości lokowania scholi i organów po soborze - schematy: a. na chórze muzycznym; b. schola przy ołtarzu, organy na chórze; c. schola przy ołtarzu, organy na początku nawy; d. schola po obu stronach ołtarza, organy z boku za ołtarzem; e. podobnie,

ale schola bliżej ołtarza; f. schola po obu stronach ołtarza, lekko cofnięta w stosunku do niego, organy bezpośrednio za ołtarzem¹⁰⁷

104 organy umieszczane w pobliżu ołtarza znajdujemy zwłaszcza w krajach zachodnioeuropejskich, np. Holandii. W takim przypadku ważne jest, aby instrument i wykonawca nie odwracali uwagi zgromadzonych od sprawowanej liturgii. Nie jest to rozwiązanie najlepsze również dla samego organisty. Lepszym rozwiązaniem jest umieszczanie instrumentu na chórze nad ołtarzem.

105 spotykamy rozwiązania, kiedy instrument umieszczony jest bezpośrednio na posadzce, przy ścianie, między arkadami oddzielającymi nawy oraz na balkonach.

106 E. Neufert: Podręcznik projektowania architektoniczno-budowlanego.

Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1995, s. 524.

107 Źródło: rozprawa doktorska D. Wróblewskiej: „Akustyka w architekturze współczesnych kościołów rzymskokatolickich”; promotor: A. Kulowski; Politechnika Gdańska, Wydział Architektury, 2000r.

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

A.

B.

C.

Fot. II-42. Przykłady lokowania scholi i organów posoborowych: A. tradycyjne, na chórze organowym – Poznań, katedra – organy z wypełniające swą strukturą całą głębokość chóru;

bud. Jan Drozdowicz, 2000r.; B. chór muzyczny z boku nawy, przy prezbiterium – Poznań, kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty arch.arch. Aleksandra Kornecka, Katarzyna Weiss;

C. balkon organowy z boku nawy, naprzeciw znajduje się drugi – Poznań, kościół Nawiedzenia NMP, arch.arch. Marek Eibel, Stanisław Sołtyk. Fot. autorki

II. STRUKTURA PRZESTRZENI SACRUM

D.

E.

F.

Fot. II-43. Przykłady lokowania scholi i organów posoborowych: D. na galerii z tyłu ołtarza – Jastrzębie, kościół pw. Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej, arch. Zdzisław Skulski¹⁰⁸;

Fot. II-43. Przykłady lokowania scholi i organów posoborowych: D. na galerii z tyłu ołtarza – Jastrzębie, kościół pw. Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej, arch. Zdzisław Skulski¹⁰⁸;

W dokumencie mgr inż. arch. Agnieszka Kubiak (Stron 76-91)