5. Adaptacja jako proces wypełniania luki złożoności gospodarczych i społecznych
5.1. Struktura luki gospodarczej i luki społecznej w województwach
Strukturę każdej z luk złożoności – gospodarczej i społecznej stanowi dziewięcioelementowy układ, którego składowe stanowią cechy opisujące dany subsystem17. Struktura luki gospodarczej czy społecznej wskazuje, jaki jest udział poszczególnej cechy opisującej subsystem w tworzeniu wielkości luki. W wyniku
17
Wybór cech, które charakteryzują subsystemy został uzasadniony w rozdziale trzecim, w momencie konstruowania metody mającej zidentyfikować luki złożoności.
141
odpowiednich przeliczeń na podstawie zgromadzonych danych w ramach opisywanego badania powstały 384 (po 192 dla luki gospodarczej i luki społecznej) pojedyncze struktury18, składające się z 9 elementów (załącznik nr 2). W związku z bardzo dużą liczbą struktur, analizę prawidłowości związanych z udziałem poszczególnych elementów w tych strukturach, przeprowadzono dla 2010 r. Analizy dokonano w trzech grupach województw, które wyodrębniono stosując jako kryterium, poziom rozwoju społeczno-gospodarczego mierzony wielkością PKB per capita. Pierwsza z grup obejmuje województwa o wysokim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. Znalazły się w niej takie regiony jak: mazowieckie, dolnośląskie, śląskie, wielkopolskie i pomorskie. O ile struktury luki gospodarczej wyodrębnionych w tej grupie województw były niemalże identyczne to w przypadku województwa mazowieckiego miał miejsce szczególny przypadek (rysunek 28). Struktura tego regionu składała się z jednego elementu. Luka złożoności gospodarczej w tym województwie w 2010 r. była stworzona tylko przez jedną cechę. Działo się dlatego, że w przypadku ośmiu z dziewięciu cech tworzących lukę złożoności gospodarczych województwo mazowieckie zanotowało najwyższe wartości spośród wszystkich województw. Jedynie odległość mazowieckiego od maksymalnej wartości cechy opisującej ludność korzystającą z oczyszczalni, osiągniętej w tym roku przez inne województwo, stanowiło w 100% wielkość luki gospodarczej. W pozostałych regionach prawie jedną piątą struktury luki gospodarczej stanowiły nakłady na B+R a także sprzedaż detaliczna. Dość znacznym udziałem w strukturze charakteryzowała się też cecha jaką jest wielkości dochodów własnych województwa.
Struktury luki społecznej w tej grupie województw były do siebie mniej podobne niż w przy strukturze luki gospodarczej. W miarę równomiernym rozłożeniem udziałów poszczególnych cech w tworzeniu luki charakteryzowały się województwa mazowieckie, śląskie oraz pomorskie. Bardziej znaczne różnice pomiędzy wartościami poszczególnych udziałów dały się zaobserwować w województwie wielkopolskim.
142 Luka gospodarcza
Luka społeczna
Legenda:
Luka gospodarcza: Luka społeczna:
1. Wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca, 2. Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca,
3. Dochody własne samorządu wojewódzkiego na 1 mieszkańca, 4. Powierzchnia użytkowa mieszkań w m2 na 1 mieszkańca 5. Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, 6. Nakłady na B+R na 1 mieszkańca,
7. Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle na 1 mieszkańca,
8. Liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców, 9. Sprzedaż detaliczna na 1 mieszkańca.
1. Odsetek ludności miejskiej,
2. Wskaźnik obciążenia demograficznego,
3. Ludność aktywna zawodowo do ludności w wieku produkcyjnym, 4. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 mieszkańca, 5. Liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców,
6. Wskaźnik wykrywalności przestępstw, 7. Zgony niemowląt na 1 tys. urodzeń żywych, 8. Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika,
9. Liczba absolwentów szkół wyższych na 10 tys. mieszkańców.
Rysunek 28.Struktura luki złożoności gospodarczych i luki złożoności społecznych
w województwach o wysokim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Struktury luki gospodarczej i społecznej w drugiej grupie, charakteryzującej się średnim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego, podobnie jak w przypadku pierwszej grupy województw niewiele różnią się między sobą (rysunek 29). Na podobnym poziomie kształtują się wartości udziałów takich cech jak dochody własne województw - tylko w lubuskim jest wyraźnie niższa niż w innych województwach. Nakłady na B+R również we wszystkich regionach stanowią ok. 20% struktury luki gospodarczej. W województwach zachodniopomorskim i lubuskim zauważyć można dość niski udział
143
elementu opisującego liczbę podmiotów gospodarczych w tworzeniu luki gospodarczej. W pozostałych regionach ten składnik w większym stopniu stanowił o wielkości tej luki.
W przypadku luki społecznej można również zauważyć mniej więcej stały stosunek wielkości poszczególnych elementów luki. Wykresy prezentujące układ elementów luk w poszczególnych województwach wyglądają niemalże identycznie, choć są bardziej zróżnicowane niż w przypadku luki gospodarczej. Dużą część luki społecznej stanowi wartość brutto środków trwałych. Województwa łódzkie i kujawsko-pomorskie oraz zachodniopomorskie i małopolskie to dwie pary regionów, których struktury są do siebie wyjątkowo podobne.
Luka gospodarcza
Luka społeczna
Legenda: jak na rysunku 28
Rysunek 29.Struktura luki złożoności gospodarczych i luki złożoności społecznych
w województwach o średnim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Trzecią grupę województw tworzą regiony o niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. W ich przypadku również można stwierdzić,
144
że prezentowane struktury są do siebie bardzo zbliżone (rysunek 30). Struktura luki gospodarczej zdominowana została przez trzy cechy, które w największym stopniu odpowiadają za wielkość luki złożoności gospodarczych. Są to: nakłady na B+R, nakłady na innowacyjność w przemyśle oraz sprzedaż detaliczna. Struktura luki społecznej była najbardziej zróżnicowana między województwami w trzeciej grupie województw. Trudno wskazać chociaż dwa podobne do siebie województwa. W największym stopniu lukę złożoności generowały takie cechy jak przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę, liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców i liczba absolwentów szkół wyższych.
Luka gospodarcza
Luka społeczna
Legenda: jak na rysunku 28
Rysunek 30.Struktura luki złożoności gospodarczych i luki złożoności społecznych
w województwach o niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS
Można zauważyć, że struktury luki gospodarczej i luki społecznej niewiele różnią się między sobą w poszczególnych grupach województw. Szczególnie mało
145
widoczne różnice występują przypadku luki gospodarczej. Jedynym wyraźnie odbiegającym od reszty województw przypadkiem jest województwo mazowieckie, które jako region o największym stopniu zharmonizowania subsystemów w 2010 r. charakteryzował się jednoelementową strukturą. Spośród wszystkich trzech grup województw najbardziej zbliżone do siebie struktury luki gospodarczej występowały w województwach słabych gospodarczo. Bardziej zróżnicowana okazała się struktura luki społecznej. O ile w przypadku struktury luki gospodarczej proporcje pomiędzy udziałami składowych luki były bardzo zbliżone, to w strukturze luki społecznej dało się wyróżnić elementy najbardziej wpływające na rozmiar luki społecznej.
W powyższej analizie struktury luki gospodarczej i społecznej uwzględniono jedynie jeden z momentów czasowych. Mnogość przypadków nie pozwoliła na dogłębną analizę wszystkich struktur. Wszystkie 384 struktury, o których mowa, zostały użyte w dalszych analizach, które skoncentrowano na dynamicznym ujęciu struktur luk.