Podstawowym celem wypowiedzi argumentacyjnej jest zmody-fikowanie stanowiska odbiorcy, jakie dotychczas zajmował wobec zagadnienia będącego przedmiotem wywodu. Niezbędne w sku-tecznie przeprowadzonej argumentacji jest użycie odpowiednich środków wyrazu, dzięki którym wpływać można na zmianę po-glądów czy przekonań adresata (S z y m a n e k, 2001: 37–45).
Na kartach utrzymanego w swobodnym tonie felietonu nie-jednokrotnie pojawia się argumentum ab utili – podmiot apeluje tu do rodzicielskich sumień w retorycznym geście bezpośredniego zwrotu do adresata:
O rodzice! jeżeli nie chcecie aby synowie wasi zbyt wcześnie pili, grali, biegali po nocach i uciekali z pieniędzmi, nie spro-wadzajcie obcych nauczycieli do domu!
P r u s, 1880/1955, t. IV: 471
W poetyce kazania Prus utrzymuje także kolejny fragment do-tyczący obcojęzyczności, w którym jednak patetyczny ton wypo-wiedzi jest, w opozycji do wskazanego fragmentu, użyty w celu stricte ironicznym:
Odtąd, o ludu! który już poczynałeś tracić gust do poniewie-ranej mowy, odtąd wiedz, że nasi – dobrze urodzeni – którzy dotychczas żyli po angielsku, gadali po francusku, a tylko polskie wydawali pieniądze, zaczną mówić ludzkim języ-kiem w salonach.
P r u s, 1883/1957, t. VI: 175
Często, za pomocą inwektyw wyrażonych explicite, podmiot ukazuje swój stosunek do guwernerów i guwernantek obcego po-chodzenia, nazywając ich sarkastycznie „apostołami demoralizacji zagranicznej” (P r u s, 1880/1955, t. IV: 471).
Określenia wartościujące pejoratywnie kierowane są również w stronę adepta krytykowanego systemu edukacji, wprost
na-zywanego „idiotą” z umysłem „jak śmietnik, do którego każdy wrzuca to, co mu niepotrzebne” (P r u s, 1883/1957, t. VI: 220) lub
„biedakiem”, który nie wie „po jakiemu myśleć, bałamucony kil-koma językami w tej epoce życia, w której jeden aż nadto wy-starcza” (P r u s, 1875/1956, t. I: 194). Kronikarz godzi w same podstawy frankomanii, porównując ją do naśladownictwa („dro-biazgowe i bezmyślne”, „panuje we wszystkich sferach życia”;
P r u s, 1876/1953, t. II: 181) i nałogu, a używanie języka francu-skiego, cenionego wyżej niż mowa ojczysta, deprecjonująco okre-śla jako „paplanie”.
We fragmentach dotyczących nauki języków obcych pojawiają się także dynamizujące tekst ekspresywizmy, a swoją erudycję ujawnia Prus w ironicznym zabiegu porównania ojca zatrudnia-jącego „tanie i łagodne” bony do Prometeusza. „Tatko” (zadaniem użytego deminutivum jest deprecjacja bohatera wypowiedzi) nie lubi „być przykutym do jednej skały”, stąd „od czasu do czasu odświeża sobie wyobraźnię jakimś nowym widoczkiem” (P r u s, 1883/1957, t. VI: 22).
„Często błyskotliwy żart, zręczny bon mot zjednuje dyskutan-towi” czy, jak w tym przypadku, felietoniście starającemu się wpłynąć na przekonania odbiorców, „sympatię publiczności w stopniu większym niż najlepiej przemyślany argument” (S z y-m a n e k, 2001: 49). Siłę tego dostrzega także kronikarz, którego uwagi, pełne sarkazmu, nie tylko dynamizują tekst, lecz także uplastyczniają wypowiedź, wzmacniając jej komiczny wydźwięk, co wpływa na przyswajalność czytanego felietonu. Do swoich racji próbuje przekonać również, stosując na łamach czasopism aneg-doty o parabolicznym charakterze. W felietonie opublikowanym w Kurierze Warszawskim (1886, nr 25) Głowacki przytoczył opo-wieść o Francuzie, który:
na jakiejś sadzawce paryskiej ukazał się przystrojony w obie łyżwy, gdy przejechał tam, na powrót, wzdłuż i wszerz i ani razu się nie przewrócił […] i – jazda do obcych krajów, poka-zać ludziom jak się ślizga! […]. Przyjechał, ostemplował
pasz-port na granicy, wysiadł w Warszawie […], stanął na naszym chodniku… bęc!… upadł i nieborak zwichnął nogę w kostce.
P r u s, 1886/1966, t. IX: 33–34
Niepowodzenia na polskim bruku spowodowały, że wrócił do Paryża, nie chcąc ślizgać się przed warszawską publiką. Prus mi-strzowsko puentuje anegdotę, ironicznie dodając, że „artyści jed-nak francuscy, którzy występowali w naszym teatrze, nie doszli jeszcze do podobnego wniosku” (P r u s, 1886/1966, t. IX: 34). Po-równanie można zastosować także do „światłych i zacnych na-uczycieli”, „których przybycie ogłasza się jak transport ostryg hol-sztyńskich” (P r u s, 1886/1966, t. IX: 34).
Z przedstawionych rozważań wynika, że na perswazyjny cha-rakter XIX-wiecznej wypowiedzi felietonowej wpływ miał za-równo jej podmiot nadawczy (odpowiednia kreacja autora ko-munikatu wypowiadającego się z pozycji autorytetu, o wysokich kwalifikacjach intelektualnych i moralnych, dla którego publi-cystyczna działalność miała wymiar społeczny, a zmniejszając swój dystans wobec odbiorcy komunikatu, zapewniał sobie wy-soką przyswajalność umieszczanych na łamach prasy treści), jak i świadome rozplanowanie układu mowy (odpowiednie usytuo-wanie fragmentów dotyczących obcojęzyczności w kontekście ca-łej wypowiedzi felietonowej miało niewątpliwy wpływ na efek-tywność oddziaływania perswazyjnego). Nasycony przez autora retorycznymi figurami artystycznego wyrazu wywód i umiejęt-nie poprowadzona argumentacja (wspomagana parabolicznymi anegdotami, dynamizującymi tekst ekspresywizmami, ironią, określeniami wartościującymi) pozwalały perswazyjnie skutecz-niej przedstawić autorski, subiektywny pogląd na temat „dobro-wolnego cudzoziemczenia” (P r u s, 1885/1959, t. VIII: 245).
Źródła i literatura
Źródła
P r u s B., 1953–1966 (prwdr. 1874–1887): Kroniki. Wybór. T. 1–10. Warszawa.
Literatura
B a r t m i ń s k i J., 1981: Derywacja stylu. W: Pojęcie derywacji w stylistyce.
Red. J. B a r t m i ń s k i. Lublin, s. 31–54.
D u t k a E., 2008: Kompozycja jako problem (nie tylko) retoryczny. W: Reto-ryka. Red. M. B a r ł o w s k a, A. B u d z y ń s k a - D a c a, P. W i l c z e k.
Warszawa, s. 77–97.
F i t a S., 1987: Wstęp. W: B. P r u s: Kroniki. Wybór. T. I: 1875–1900. War-szawa, s. 7–16.
J a n k o w s k i C., 1906: Felietonista. W: I d e m: Na marginesie literatury.
Szkice i wrażenia. Kraków, s. 158–176.
L a l e w i c z J., 1983: Retoryka kategorii osobowych. W: Tekst i zdanie. Zbiór studiów. Red. T. D o b r z y ń s k a, E. J a n u s z. Wrocław, s. 267–280.
M a c h n i c k a W., 2002: „Cudze chwalicie, swego nie znacie…”, czyli uwagi i opinie Bolesława Prusa na temat stosunku współczesnych mu Polaków do polszczyzny i języków obcych. W: Moda jako problem lingwistyczny. Red.
K. Wo j t c z u k. Siedlce, s. 207–220.
M a r k i e w i c z H., 1999: Pozytywizm. Warszawa.
O l e n d z k i W., 1875: Felieton i felietoniści. „Niwa”, t. VIII, s. 422–429.
P i e ś c i k o w s k i E., 1998: Bolesław Prus. Poznań.
P i e t r z a k M., 2013: Wyznaczniki gatunkowe felietonu drugiej połowy XIX wieku (na przykładzie tekstów Henryka Sienkiewicza, Bolesława Prusa i Aleksandra Świętochowskiego). Łódź.
S t a s i ń s k i P., 1982: O felietonistycznym działaniu. W: I d e m: Poetyka i pragmatyka felietonu. Wrocław, s. 5–17.
S z w e y k o w s k i Z., 1956: Wstęp. W: B. P r u s: Kroniki. Warszawa, s. 5–14.
S z y m a n e k K., 2001: Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny. War-szawa.
Wo j t a k M., 2010: Pisać felietonowo – to koniecznie pisać felietony? W: E a -d e m: Analiza gatunków prasowych. Lublin, s. 109–121.
Aleksandra Sobota
“Voluntary Foreignering”: On the Persuasive Character of Remarks Concerning (Teaching) Foreign Languages in Bolesław Prus’ Feuilletons
S u m m a r y
The article is devoted to 19th century feuilletons concerned with teaching for-eign languages. What is taken into consideration are Bolesław Prus’ texts pub-lished between 1874 and 1887. Situating this genre on the verge of literature and journalism made it possible for columnists – including Prus – to manifest their subjective viewpoints in the form possessing a rhetorical element, which was the reason why in the analysed texts we encounter subtle persuasion, whose aim was to co-shape public opinion.
In Kroniki Tygodniowe, Prus frequently discussed glottodidactics and that which is foreign. The writer’s high social position, moral and intellectual quali-fications, and skilful shaping of own image as a columnist increased the absorp-tion of texts published by him; these elements constituted the desired features of the addresser of the persuasive message. Also the architectonic construction of each feuilleton decided on the power of influence that opinions published by Prus had; the author combined particular fragments of his statements in such a way that their persuasive effectivity was increased. Skilful argumenta-tion strengthened by adequately chosen means of artistic expression allowed the columnist to manifest his subjective views on teaching foreign languages. It confirms that the addresser, composition, and adequately shaped argumentative structure are the main influences of the persuasive character of the 19th century feuilleton genre.
K e y w o r d s: persuasion, feuilleton, Bolesław Prus, foreign languages, teaching foreign languages, native language
Александра Собота
„Добровольные чужестранки” – о персуазивном характере замечаний на тему иностранных языков (и их обучения) в фельетонистике Болеслава
Пруса
Ре з ю м е
Статья посвящена фельетонам XIX века, главной темой которых являются вопросы обучения иностранным языкам. В центре внимания находятся
тексты Болеслава Пруса, опубликованные в 1874–1887 гг. Размещение этого жанра на пограничье литературы и публицистики давало возможность фе-льетонистам, в том числе также Прусу, представлять субъективную точку зрения в форме, которой не чужды риторические корни. Это способствовало тому, что в анализируемых текстах сталкиваемся с воздействием тонкого ха-рактера, целью которого было повлиять на формирование общественного мнения.
На страницах журнала Кроники Тыгоднёве Прус часто поднимал вопросы глоттодидактики и иностранных языков. Его высокое общественное поло-жение, моральные и интеллектуальные качества, а также умелое создание собственного образа фельетониста обусловливало большее усвоение пуб-ликуемых им текстов, на персуазивность которых влияли перечисленные факторы. Силу воздействия высказываемого Прусом мнения предопреде-лала также архитектоническая конструкция каждого фельетона – автор так соединял отдельные фрагменты текста, чтобы интенсифицировать его персуазивные свойства. Умелая аргументация, насыщенная удачно подоб-ранными средствами художественной выразительности, давала автору воз-можность выражать субъективное мнение на тему обучения иностранным языкам. Это подтверждает то, что на воздействующий характер фельетонов XIX века влияли как отправитель информации, композиция высказывания, так и соответствующим образом оформленная аргументация.
К л ю ч е в ы е с л о в а: воздействие, Болеслав Прус, иностранные языки, обу-чение иностранным языкам, родной язык