Tempo rozwoju liczebnego ludności w krajach europejskich

Położone na kontynencie europejskim kraje nie stanowią pod względem demograficz-nym monolitu. Różnią się liczbą ludności, tempem jej przyrostu, strukturą według płci i wie-ku, poziomem urodzeń i zgonów, kierunkami i natężeniem migracji. Procesy powyższe, uwa-runkowane – w długim rozwoju historycznym – różnymi czynnikami zarówno demograficz-nymi, jak i pozademograficznymi – ukształtowały obecnie niejednakowy potencjał demogra-ficzny poszczególnych państw.

Jak wynika z danych tablicy 1.20, najludniejszym krajem w Europie była Rosja, w dniu 1.01.2014 r. liczyła ona (łącznie z jej azjatycką częścią) 143 666,9 tys. osób, na dru-gim miejscu plasują się Niemcy, które wykazywały 80 767,5 tys. mieszkańców, na trzecim Turcja licząca 76 667,9 tys. osób, na czwartym miejscu Francja z liczbą ludności 65 835,6 tys. osób. Zbliżona do populacji Francji była ludność Wielkiej Brytanii licząca 64 351,2 tys. osób, a także ludność Włoch z 60 782,7 tys. osób, zajmując kolejno piąte i szóste miejsce. Natomiast Hiszpania, licząc 46 512,2 tys., osób uplasowała się na siódmym miejscu, zaś Ukraina (45 245,9 tys.) na ósmym.

16 Granice wzrostu. Pierwszy raport dla Klubu Rzymskiego, z ang. przeł. W. Rączkowska i S. Rączkowski, Warszawa 1973, s. 32.

17 P.J. Buchman, Śmierć Zachodu; książka amerykańskiego dziennikarza ukazała się w języku polskim w 2005 r. (wyd. I) i 2006 r. (wyd. II), Wydawnictwo Wektory, Wrocław.

Polska z liczbą ludności wynoszącą w dniu 1.01.2014 r. 38 017,9 tys. zajęła dziewiąte miejsce wśród 45 państw wymienionych w tablicy 1.2018.

Sześć państw w tym samym roku wykazywało zdecydowanie mniejszą liczbę ludności mieszczącą się w przedziale: od powyżej 10 mln do poniżej 20 mln osób. Szeregując te kraje – poczynając od najludniejszych – znalazły się tu: Rumunia, Holandia, Belgia, Grecja, Cze-chy i Portugalia (tabl. 1.20).

W 23 państwach stany ludności mieściły się w przedziale 1–10 mln osób. W trzech zaś, a mianowicie na Cyprze, w Czarnogórze i Luksemburgu liczba ludności kształtowała się poniżej 1 mln, natomiast w czterech, takich jak: Andora, Islandia, Liechtenstein i Malta, na-wet poniżej 0,5 mln. Krajem o najmniejszej populacji w 2014 r. był Liechtenstein liczący za-ledwie 37,1 tys. osób (tabl. 1.20).

Można stwierdzić, że te kilka najmniejszych pod względem liczby ludności państw i wymienionych wcześniej kilku najludniejszych krajów wyznaczają obszar dyspersji obecne-go potencjału demograficzneobecne-go Europy. Potencjał ten zmienia się w czasie. Przedstawione w tabeli 1.20 dane dla lat: 2000, 2005, 2010 i 2014 pokazują bardzo zróżnicowane tempo rozwoju liczebnego ludności poszczególnych krajów.

Tabela 1.20. Rozwój liczebny w krajach Europya w latach 2000–2014b

Kraje

Ludność. Stan w dniu 1 I,

w tysiącach w okresie 2000–2014 ^{Przyrost, ubytek (–)}

2000 2005 2010 2014 w tys. w % Albania 3 058,5 3 135,0 2 831,4c 2 895,9 –162,6 –5,3 Andora 66,0 76,9 84,1 76,2d 10,3 15,6 Armenia 3 226,9 3 215,8 3 249,5 3 026,9b –200,0 –6,2 Austria 8 002,2 8 201,4 8 351,6 8 506,9 504,7 6,3 Azerbejdżan 8 016,2 8 347,3 8 997,6 9 477,1 1 460,9 18,2 Belgia 10 239,1 10 445,9 10 839,9 11 204,0 964,9 9,4 Białoruś 10 019,5 9 800,1 9 480,2 9 468,2 –551,3 –5,5 Bośnia i Hercegowina 3 753,1 3 842,5 3 844,0 3 830,9 77,8 2,1 Bułgaria 8 190,9 7 688,6 7 421,8 7 245,7 –945,2 –11,5 Chorwacja 4 497,7 4 310,9 4 302,8 4 246,8 –250,9 –5,6 Cypr 690,5 733,1 819,1 858,0 167,5 24,3 Czarnogóra 603,2 613,4 619,0 621,5 18,4 3,0 Czechy 10 278,1 10 198,9 10 462,1 10 512,4 234,3 2,3 Dania 5 330,0 5 411,4 5 534,7 5 617,3 287,3 5,4 Estonia 1 401,3 1 358,9 1 333,3 1 315,8 –85,4 –6,1 Finlandia 5 171,3 5 236,6 5 351,4 5 451,3 280,0 5,4 Francja 60 545,0 62 772,9 64 658,9 65 835,6 5 290,6 8,7 Grecja 10 903,8 11 073,7 11 183,5 10 926,8 23,1 0,2 Gruzja 4 435,2 4 321,5 4 436,4 4 490,5 55,3 1,2

Tabela 1.20. Rozwój liczebny w krajach Europya w latach 2000–2014b (dok.) Kraje

Ludność. Stan w dniu 1 I, w tysiącach Przyrost, ubytek (–) w okresie 2000–2014 2000 2005 2010 2014 w tys. w % Hiszpania 40 049,7 43 296,3 46 486,6 46 512,2 6 462,5 16,1 Holandia 15 864,0 16 305,5 16 575,0 16 829,3 965,3 6,1 Irlandia 3 777,6 4 111,7 4 549,4 4 605,5 827,9 21,9 Islandia 279,0 293,6 317,6 325,7 46,6 16,7 Liechtenstein 32,4 34,6 35,9 37,1 4,7 14,5 Litwa 3 512,1 3 355,2 3 142,0 2 943,5 –568,6 –16,2 Luksemburg 433,6 461,2 502,1 549,7 116,1 26,8 Łotwa 2 381,7 2 249,7 2 120,5 2 001,5 –380,2 –16,0 Malta 380,2 402,7 414,0 425,4 45,2 11,9 Mołdawia 3 644,1 3 600,4 3 563,7 3 559,5 –84,6 –2,3 Niemcy 82 163,5 82 500,8 81 802,3 80 767,5 –1 396,0 –1,7 Norwegia 4 478,5 4 606,4 4 858,2 5 108,0 629,5 14,1 Polska 38 263,3 38 173,8 38 022,9 38 017,9e –245,4 –0,6 Portugalia 10 249,0 10 494,7 10 573,5 10 427,3 178,3 1,7 Rosja 146 890,1 143 474,2 141 914,5 143 666,9 –3 223,2 –2,2 Rumunia 22 455,5 21 382,4 20 294,7 19 947,3 –2 508,2 –11,2 Serbia 7 528,0 7 456,1 7 306,7 7 146,8 –381,2 –5,1 Słowacja 5 398,7 5 372,7 5 390,4 5 415,9 17,3 0,3 Słowenia 1 987,8 1 997,6 2 047,0 2 061,1 73,3 3,7 Szwajcaria 7 164,4 7 415,1 7 785,8 8 139,6 975,2 13,6 Szwecja 8 861,4 9 011,4 9 340,7 9 644,9 783,4 8,8 Turcja 66 889,4 71 610,0 72 561,3 76 667,9 9 778,4 14,6 Ukraina 49 115,0 47 100,5 45 782,6 45 245,9 –3 869,1 –7,9 Węgry 10 221,6 10 097,5 10 014,3 9 877,4 –344,3 –3,4 Wielka Brytania 58 785,2 60 182,1 62 510,2 64 351,2 5 565,9 9,5 Włochy 56 923,5 57 874,8 59 190,1 60 782,7 3 859,1 6,8

Uwagi: a Pominięto Kosowo, Monako i San Marino; b Obliczenia dla Andory i Armenii w latach 2000–2013;

c 2001 r.; d 2013 r.; e Według Eurostatu stany ludności Polski dla lat 2000, 2005, 2010 i 2014 są niższe od danych podawanych przez GUS. Na przykład, liczba ludności w dniu 1 I 2014 r. liczyła: według GUS 38 495,7 tys. osób, zaś według Eurostatu 38 017,9 tys. osób.

Źródło: Baza danych Eurostatu: http://ec.europa.eu/eurostat/data/database (dane dostępne z dn. 9.09.2015 r.) oraz obliczenia własne.

Stosowne wskaźniki dla okresu 1.01.2000 r.–1.01.2014 r. wahały się od znaczącego przyrostu rzeczywistego ludności aż do jej ubytku. Spośród 45 krajów – w 29 miał miejsce przyrost populacji, w 16 zaś jej ubytek.

Zwraca uwagę znaczący – zarówno w liczbach bezwzględnych, jak i w odsetkach – przyrost ludności w krajach o większym potencjale demograficznym. W omawianym 14-letnim okresie wyniósł on: w Hiszpanii 6462,5, czyli 16,1%, w Turcji 9778,4 tys., czyli 14,6%. Nieco niższy był w Wielkiej Brytanii, 5565,9 tys. osób, co oznaczało wzrost populacji o 9,5% (tabl. 1.20).

Warto nadmienić, że przyrost liczby ludności w latach 2000–2014 obserwuje się także w bardzo małych krajach. W Luksemburgu wyniósł on 116,1 tys. osób, czyli 26,8%, na Cy-prze populacja zwiększyła się o 167,5 tys., to jest o 24,3%, a w Irlandii o 827,9 tys. osób, czy-li o 21,9% (tabl. 1.20). W wartościach bezwzględnych – ze zrozumiałych względów – nie są to duże liczby, jednakże w wymiarze względnym zdecydowanie górują nad podanymi wcze-śniej wskaźnikami państw o dużym potencjale demograficznym.

W grupie 16 krajów, które w okresie 1.01.2000 r.–1.01.2014 r. notowały ubytek lud-ności, znalazły się populacje o różnej wielkości. W tabeli 1.20 łatwo dostrzec, że wśród państw z dużą liczbą ludności w największym stopniu zmniejszyły swoje stany liczebne: Rumunia, gdzie spadek wyniósł 2508,2 tys. osób (–11,2%), Ukraina z wartościami odpo-wiednio: –3869,1 tys. osób (–7,9%) i Rosja z ubytkiem stanowiącym 3223,2 tys. osób (–2,2%). Kilka państw ze średnią liczbą ludności zmniejszyło – w ujęciu względnym – swoje populacje następująco: Bułgaria –11,5%, Białoruś –5,5%, Węgry –3,4%.

Bardzo duże ubytki ludności zarejestrowały małe liczebnie kraje nadbałtyckie: Litwa –16,2%, Łotwa –16,0%. Wyraźnie mniejszy spadek populacji miał miejsce w Estonii, wyniósł on –6,1% (tabl. 1.20). Trzeba zaznaczyć, że kraje o różnym potencjale demograficznym, które charakteryzuje ubytek ludności, to głównie byłe państwa socjalistyczne. Wśród nich jest Pol-ska. Jeśli wskaźniki ujęte w procentach, informujące o przyroście rzeczywistym populacji w poszczególnych państwach (tabl. 1.20) uszereguje się od najwyższych do najniższych, to kraj nasz z ubytkiem ludności w latach 2000–2014 stanowiącym 0,6% (–245,4 tys. osób) pla-suje się na 31 miejscu.

Za Polską pozostawało kolejnych 15 państw z ujemnymi, znacznie większymi wskaź-nikami. Oznacza to, że kraj nasz wśród 16 wymienionych państw zarejestrował – w okresie 14 lat – najmniejszy ubytek ludności (tabl. 1.20).

Właściwe będzie, aby przedstawić wpływ przyrostów i ubytków ludności w omawia-nych krajach europejskich na ogólny stan liczebny populacji tego kontynentu w badaomawia-nych latach: 2000, 2005, 2010 i 2014. Sumaryczne liczby obejmujące 46 krajów Europy stanowią odpowiednio: 806 157,8 tys. osób, 815 686,8 tys., 823 111,4 tys. i 830 665,5 tys. osób. Jak widać, w okresie 1.01.2000 r.–1.01.2014 r. Europa zwiększyła swój potencjał demograficzny o 24 507,6 tys. osób, czyli o 3,0%19.

1.5.3. Wpływ ruchu naturalnego i wędrówkowego na dynamikę liczby ludności