Pańskiego
Trzecia część ogólnopolskiego programu duszpasterskiego na lata 2019–2022 „Eucharystia daje życie” podejmuje tematykę skutków udziału wiernych we Mszy św. W centrum uwagi znalazły się wysiłki na rzecz bar-dziej świadomego udziału wiernych w Eucharystii oraz odkrywania zadań, które są konsekwencją przyjmowania Komunii św. W tym opracowaniu po-dejmiemy próbę refleksji na temat wpływu właściwego świętowania niedzieli na misyjną postawę katolików.
Wybór misyjny
W roku 1990 św. Jan Paweł II opublikował encyklikę Redemptoris mis-sio, w której wezwał na nowo do podjęcia działań misyjnych. Zauważył on, że misja powierzona Kościołowi przez Pana Jezusa nie została jeszcze wypełnio-na do końca. Tak wypełnio-naprawdę misja ta dopiero się rozpoczywypełnio-na i wypełnio-na jej potrzeby należy zaangażować wszystkie siły. Duch Święty przynagla do głoszenia wiel-kich dzieł Bożych10.
Kościół na nowo musi odczytać wezwanie do zaangażowania misyj-nego. Dotyczy ono wszystkich chrześcijan, każdej diecezji, parafii, instytucji i organizacji kościelnej. Celem zaangażowania misyjnego jest odnowa wiary i życia chrześcijańskiego. Misje bowiem odnawiają Kościół, wzmacniają wia-rę i tożsamość chrześcijańską, nadają życiu chrześcijańskiemu nowy entu-zjazm i nowe uzasadnienie11.
Nikt wierzący w Chrystusa, żadna instytucja Kościoła nie może uchy-lić się od tego najważniejszego obowiązku: głoszenia Chrystusa wszystkim
10 Jan Paweł II, encyklika Redemptoris missio, nr 1, Wrocław 1995, s. 3.
11 Tamże, nr 2, s. 4–5.
ludom12. Misjonarz wezwany jest do wiary w przemieniającą moc Dobrej No-winy i do głoszenia tego, co św. Łukasz tak dobrze ukazuje w swej Ewangelii, mianowicie otwarcia się na miłość i miłosierdzie Boga, doświadczenie całko-witego wyzwolenia, sięgającego aż do korzenia wszelkiego zła, do grzechu13.
Podstawową i niezastąpioną formą misji jest świadectwo. Człowiek współczesny bardziej wierzy świadkom aniżeli nauczycielom. Natomiast naj-lepszym świadectwem jest samo życie misjonarza, rodziny chrześcijańskiej i kościelnej wspólnoty, które uwidacznia nowy sposób postępowania. Misjo-narz, który mimo wszystkich ludzkich ograniczeń i braków żyje w prostocie na wzór Chrystusa, jest znakiem Boga i rzeczywistości transcendentnych14.
Dopełnieniem i potwierdzeniem refleksji św. Jana Pawła II jest adhor-tacja apostolska papieża Franciszka Evangelii gaudium. Jej treść wyraża ma-rzenie Ojca Świętego o wyborze misyjnym zdolnym przemienić wszystko, aby zwyczaje, style, rozkłady zajęć, język i wszelkie struktury kościelne stały się raczej odpowiednim kanałem do ewangelizowania dzisiejszego świata niż do zachowania stanu rzeczy. Reforma struktur wymagających odnowy dusz-pasterskiej ma sprawić, by stały się one bardziej misyjne, by duszpasterstwo zwyczajne we wszystkich swych formach rozszerzało swój zasięg i było bar-dziej otwarte, by doprowadziło zaangażowanych w nie ludzi do przyjęcia sta-łej postawy „wyjścia” i sprzyjało udzieleniu pozytywnej odpowiedzi ze strony tych wszystkich, którym Jezus ofiaruje swoją przyjaźń15. Jeśli coś ma wywołać święte oburzenie, zaniepokoić i przyprawić o wyrzuty sumienia, to niech to będzie fakt, że tylu naszych braci żyje pozbawionych siły, światła i pociechy płynącej z przyjaźni z Jezusem Chrystusem, bez przygarniającej ich wspólno-ty wiary, bez perspekwspólno-tywy sensu życia16.
Serce tygodnia
W ramach przygotowania do przeżywania Wielkiego Jubileuszu 2000-lecia chrześcijaństwa w roku 1998 św. Jan Paweł II napisał list Dies
Do-12 Tamże, nr 3, s. 7.
13 Tamże, nr 23, s. 35.
14 Tamże, nr 42, s. 65–66.
15 Franciszek, adhortacja apostolska Evangelii gaudium, nr 27. vatican.va/content/francesco/
pl/apost_exhortations/documents/papa-francesco_esortazione-ap_20131124_evangelii-gaudium.html [dostęp: 17.02.2021].
16 Tamże, nr 49.
mini, poświęcony świętowaniu niedzieli. Ojciec Święty zauważył, że „u progu trzeciego tysiąclecia świętowanie chrześcijańskiej niedzieli ze względu na zawarte w niej znaczenia i wymiary, powiązane z podstawowymi prawdami wiary pozostaje kluczowym elementem chrześcijańskiej tożsamości”17. Nie-dziela stanowi centrum chrześcijańskiego życia. Ponowne odkrycie sensu dnia Pańskiego jest łaską, o którą należy prosić, by przede wszystkim dać odpowiedź na prawdziwe i głębokie pragnienia każdego człowieka. Czas ofiarowany Chrystusowi jest zyskiem, przez który nadajemy głęboko ludzki charakter naszym relacjom z innymi oraz naszemu życiu18.
Zwróćmy uwagę na dwa ważne fragmenty tego listu. Św. Jan Paweł II zauważył, że uczniowie Chrystusa, przyjmując Chleb życia, czerpią moc ze Zmartwychwstałego i Jego Ducha, aby przygotować się do podjęcia zadań, które ich czekają. Dla chrześcijanina, który jest posłany do świata, celebracja eucharystyczna nie kończy się w świątyni. Podobnie jak pierwsi świadkowie zmartwychwstania, również chrześcijanie gromadzący się w każdą niedzielę są powołani do tego, by w codziennym życiu być ewangelizatorami i świadkami19. Eucharystia została nazwana sercem niedzieli. Z tego powodu na prze-strzeni wieków pasterze często przypominali o konieczności uczestniczenia w zgromadzeniu liturgicznym20. Trudno sobie wyobrazić przeżywanie dnia Pańskiego bez bijącego serca, które nadaje właściwy rytm życiu człowieka.
Wychodząc od tej refleksji, możemy powiedzieć, że właściwie przeżyta niedziela, podobnie jak niedzielna Eucharystia, ma prowadzić do ewangeli-zacji, czyli postawy misyjnej, postawy wyjścia, a także do świadectwa. Ana-logicznie możemy stwierdzić, że jak niedzielna Msza św. staje się sercem niedzieli, tak przeżywana przez chrześcijanina niedziela staje się sercem ca-łego tygodnia. Dobrze przeżyty dzień Pański nadaje właściwy rytm kolejnym dniom tygodnia, sprowadza wszystko do właściwych proporcji.
17 Jan Paweł II, list apostolski Dies Domini, nr 30. Wrocław 2000 [dalej DD], s. 36.
18 Tamże, nr 7, s. 7.
19 Tamże, nr 45, s. 56.
20 Tamże, nr 46, s. 57.
Niedziela dniem wiary
W każdej epoce ludzie wybierali dni, które w sposób szczególny po-święcali kultowi religijnemu. Przykładowo Rzymianie mieli 132 dni w roku, w które oddawali kultyczną cześć bóstwom. W Starym Testamencie szczegól-nym czasem poświęcoszczegól-nym Jahwe był szabat, siódmy dzień tygodnia21. Termin szabat w języku polskim oznacza: zaprzestać, zaniechać, odpoczywać, święto-wać. W tym dniu Izraelici mieli się zachowywać inaczej niż w pozostałe dni tygodnia. Powinni myśleć o Bożych dziełach stworzenia oraz o Bożych dzie-łach miłosierdzia, a zwłaszcza o uwolnieniu ich z niewoli egipskiej (Pwt 5,15).
Z sakralnego charakteru szabatu wynikała konieczność zaniechania pracy.
Był to dzień absolutnego odpoczynku22.
Najstarsza wspólnota popaschalna obok szabatu wyróżniała niedzie-lę, która jest pierwszym dniem tygodnia, centralnym w życiu chrześcijań-skim, bo naznaczonym zmartwychwstaniem Jezusa Chrystusa. Jak przeka-zują ewangeliści, chrystofanie Zmartwychwstałego wobec zgromadzonych uczniów, którym towarzyszy dar Ducha Świętego, również następowały pierwszego dnia po szabacie. Zesłanie Ducha Świętego także odbyło się w tym dniu. Wszystkie owe istotne wydarzenia spowodowały, że chrześcijanie, któ-rzy przejęli izraelski rytm tygodnia, zasadniczą wagę pktó-rzywiązywali jednak do dnia po szabacie, czyli niedzieli23.
Święty Jan Paweł II w liście apostolskim Dies Domini użył różnych nazw na określenie niedzieli: pascha tygodnia, pierwszy dzień tygodnia, dzień nowego stworzenia, dzień ósmy – zapowiedź wieczności, dzień Chrystusa – Światłości czy dzień daru Ducha Świętego. Terminy te prowadzą do nazwania niedzieli dniem wiary. Przeżywając ten dzień, każdy z uczniów Chrystusa na nowo przeżywa w swoim „dzisiaj” pierwsze objawienie się zmartwychwstałe-go Pana. W tym dniu wierni na nowo słyszą wezwanie Jezusa, które niegdyś było skierowane do św. Tomasza: „Podnieś tutaj swój palec i zobacz moje ręce.
Podnieś rękę i włóż [ją] do mego boku, i nie bądź niedowiarkiem, lecz wierzą-cym” (J 20,27).
21 A. Rojewski, Dzień Chrystusa – Dzień Kościoła. Teologiczno-pastoralne aspekty świętowa-nia niedzieli, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 41, 1988, nr 5, s. 416.
22 J. Czerski, Dzień święty w Starym i Nowym Testamencie, w: Niedziela w społeczeństwie pluralistycznym, red. E. Mateja, R. Pierskała. Opole 2001, s. 21–22.
23 Tamże, s. 28–29.
Podczas niedzielnej liturgii eucharystycznej, ale również w inne uro-czystości odmawia się wyznanie wiary. Uczestnicy Mszy św. mają okazję, by wrócić do wydarzenia chrztu św. i na nowo wyznać wiarę w Boga. Credo uwypukla charakter chrzcielny i paschalny niedzieli, czyniąc z niej dzień od-nowienia chrzcielnych postanowień wierności Chrystusowi i Jego Ewangelii.
Wierni, przyjmując słowo i spożywając Ciało Pańskie, patrzą jakby w oczy samemu Chrystusowi, obecnemu w „świętych znakach”, i razem z apostołem Tomaszem wyznają: „Pan mój i Bóg mój” (J 20,28).
Każdy chrześcijanin powinien sobie uświadomić, że nie może żyć wia-rą i w pełni uczestniczyć w życiu chrześcijańskiej wspólnoty, jeśli zaniedbuje regularną praktykę niedzielnej Mszy św. Należy dołożyć szczególnej troski, by była ona starannie przygotowana. Celebracji niedzielnej należy nadać charakter świąteczny, jaki powinien mieć dzień upamiętniający zmartwych-wstanie Pana24. Tak przeżyta niedzielna Msza św. wywiera głęboki wpływ na życie wiernych. Pozwala im żyć na „sposób dnia Pańskiego”, jak powiedział św. Ignacy z Antiochii. Takie przeżywanie codzienności „[…] oznacza życie w świadomości wyzwolenia przyniesionego przez Chrystusa oraz realizowa-nie własnej egzystencji jako ofiary składanej Bogu z samego siebie, aby Jego zwycięstwo objawiało się w pełni wszystkim ludziom poprzez postępowanie wewnętrznie odnowione”25.
Niedziela dniem przygotowania do ewangelizacji
12 października 2010 roku papież Benedykt XVI opublikował list apostolski w formie motu proprio Ubicumque et semper, powołujący do ży-cia nową dykasterię Kurii Rzymskiej – Papieską Radę ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji. Kilka dni wcześniej, 30 września 2010 roku, światło dzienne ujrzała adhortacja apostolska Verbum Domini, będąca owocem Synodu Bi-skupów z 2008 roku, poświęcona słowu Bożemu w życiu i misji Kościoła. Oba wydarzenia pokazują ewangelizację jako priorytet w życiu i działalności Ko-ścioła. Świat współczesny głodny jest słowa Bożego i ono musi być mu dane.
24 II Polski Synod Plenarny, Liturgia Kościoła po Soborze Watykańskim II, nr. 86–87, Poznań 2001, s. 205.
25 Benedykt XVI, adhortacja apostolska Sacramentum Caritatis, nr 72 [dalej SC], http,//
www.vatican.va/content/benedict-xvi/pl/apost_exhortations/documents/hf_ben-xvi_
exh_20070222_sacramentum-caritatis.html [dostęp: 20.02.2021].
Posłannictwem Kościoła, jak napisał Benedykt XVI we wspomnianej adhorta-cji apostolskiej, jest głoszenie słowa Bożego światu.
Odnowa Kościoła i otaczającej nas rzeczywistości dokonuje się m.in.
przez świadectwo, jakie dają swoim życiem wierzący. Chrześcijanie są fak-tycznie powołani do tego, aby przez samo swoje istnienie w świecie ukazywać blask słowa prawdy, które pozostawił nam Pan Jezus26. Na wagę świadectwa życia chrześcijańskiego w procesie ewangelizacji świata zwrócił uwagę pa-pież Paweł VI w adhortacji apostolskiej Evangelii nuntiandi. Przypomniał, że „w Kościele za pierwszy środek ewangelizowania należy uważać świadec-two życia prawdziwie chrześcijańskiego, które trwa w nierozłącznej wspól-nocie z Bogiem, a zarazem w nieograniczonej gorącości ducha poświęcania się dla innych. Jak to ostatnio powiedzieliśmy do grupy świeckich, «człowiek naszych czasów chętniej słucha świadków aniżeli nauczycieli; a jeśli słucha nauczycieli, to dlatego, że są świadkami»”27.
Wierni gromadzący się w niedzielę w świątyni, podobnie jak pierw-si świadkowie zmartwychwstania, są powołani, by w codziennym życiu być ewangelizatorami i świadkami. Stąd też należy na nowo odkryć i mocniej podkreślić wymowę modlitwy po Komunii oraz obrzędów końcowych: bło-gosławieństwa i rozesłania. Wówczas wierni uświadomią sobie wagę odpo-wiedzialności, jaka została im powierzona. Uczeń Chrystusa, gdy wraca po niedzielnej Mszy św. do swojego środowiska, ma za zadanie uczynić z całego swego życia dar, duchową ofiarę miłą Bogu (por. Rz 12,1)28. Chrześcijanin ni-gdy nie może uważać, że wiara jest sprawą prywatną. Jest ona decyzją o tym, że jest się z Panem. Wiara jako akt wolności wymaga również odpowiedzial-ności społecznej za to, w co się wierzy29.
Świadectwo życia chrześcijańskiego przyczynia się do postępu pracy ewangelizacyjnej Kościoła oraz do odnowy świata w duchu Chrystusowym.
Istnieje wiele miejsc, do których orędzie chrześcijańskie może dotrzeć tylko dzięki odpowiedniej postawie chrześcijan świeckich. Przez świadectwo
wia-26 Tenże, list apostolski Porta Fidei, nr 6 [dalej PF], www.vatican.va/content/benedict–xvi/
pl/motu_proprio/documents/hf_ben-xvi_motu-proprio_20111011_porta-fidei.html [dostęp:
18.03.2021].
27 Paweł VI, adhortacja Evangelii nuntiandi, nr 41, www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/pa-wel_vi/adhortacje/evangelii_nuntiandi.html [edycja, 17.03.2021].
28 DD nr 45, s. 56–57.
29 PF nr 10.
ry Kościół nawiązuje zbawczy dialog z ludźmi nieznającymi jeszcze Chrystu-sa. Jest ono niezbędne do urzeczywistnienia misji Kościoła30.
Ważną sprawą jest to, aby środowiska parafialne, pragnąc przygo-tować wiernych do dzieła ewangelizacji, organizowały wokół niedzielnej celebracji eucharystycznej inne inicjatywy właściwe dla chrześcijańskiej wspólnoty: spotkania przyjacielskie, spotkania służące formacji wiary dzie-ci, młodzieży oraz dorosłych, pielgrzymki, dzieła charytatywne oraz różne formy modlitwy31. Pozytywną rolę mogą w tym względzie odegrać lokalne ośrodki pielgrzymkowe i sanktuaria, do których wierni mogą pielgrzymować w niedzielne popołudnia32.
Przeżywanie niedzieli
Ażeby doświadczyć obecności Zmartwychwstałego, rodzina chrześci-jańska powinna pozwolić, by oświecało ją światło niedzielnej Eucharystii.
Uczestnicząc we Mszy św., uświęca czas oraz przestrzeń rodzinną, ofiaruje energię i zasoby, uczy się, że życie nie ogranicza się do zaspokajania potrzeb, ale jest budowaniem relacji. Podczas Mszy św. rodzina pożywia się Słowem i Chlebem, które nadają smak i sens słowom i pożywieniu, jakimi dzieli się w domu. Pamięć o Ukrzyżowanym i Zmartwychwstałym odróżnia niedzielę od czasu wolnego: jeżeli nie spotykamy Chrystusa, to nie ma święta, to Komu-nia jest zaledwie sentymentem, a miłość sprowadza się do gestu solidarności, który jednak nie buduje chrześcijańskiej wspólnoty oraz nie wychowuje do misji33.
W wyniku niekorzystnych przemian kulturowych, które wykluczają świąteczny charakter niedzieli, wielu ludzi zatraciło zdolność świętowania.
Nawet jeśli mają dzień wolny od pracy i spędzają ten czas w domu, często nie wiedzą, jak go zorganizować. Wydaje im się, że najbardziej pożyteczne jest ciągłe robienie „czegoś”. Ważne jest, by na nowo przypominać rodzinom, że niedziela to dzień święty, inny od sześciu pozostałych dni, które są
powsze-30 W. Przygoda, Laikat i formy apostolstwa świeckich, w: Teologia pastoralna, t. 1. Teologia pastoralna fundamentalna, red. R. Kamiński. Lublin 2000, s. 404.
31 SC nr 73.
32 H. Sobeczko, Świętowanie niedzieli w parafii. Wprowadzenie do dyskusji panelowej, w: Niedziela w społeczeństwie pluralistycznym, s. 158.
33 B. Wolański, Dbać o świąteczny charakter dnia Pańskiego – niedzieli, w: Jak świętować niedzielę?, red. B. Drożdż. Legnica 2012, s. 11–12.
dnie. Dlatego warto odpowiedzieć na pytanie: co katolik powinien robić w niedzielę? Propozycje są następujące: pomyśleć o Bogu i wieczności; uczest-niczyć we Mszy św. i zadbać o wspólną modlitwę; przeżyć czas w gronie ro-dziny i przyjaciół; przeznaczyć go na odpoczynek na łonie natury; pamiętać o lekturze Pisma Świętego i literatury religijnej; znaleźć czas na rozmowy ro-dzinne; pamiętać o chorych i samotnych; odwiedzić groby zmarłych; zadbać o świąteczny posiłek przy rodzinnym stole; podkreślić dzień świąteczny od-świętnym strojem34.
34 Tamże, s. 12–13.
ks. dr hab. Arkadiusz Wuwer UŚ WT
Katowice