Transfery pieniężne imigrantów

Istotnym czynnikiem wpływającym na natężenie fali migracyjnej jest dostępność miejsc pracy na rynku państwa przyjmującego. W czasie recesji, kiedy możliwości znalezienia zatrudnienia są ograniczone, napływ obcokrajowców słabnie. W kalku-lacjach imigrantów ważne są płace oferowane im w kraju docelowym. Szczegól-nie aktywSzczegól-nie czynnik ten oddziałuje na przepływy ludności między sąsiadującymi państwami o znacznej dysproporcji ekonomicznej. Przykładem są migracje Mek-sykanów do USA, czy też ujmując w szerszym kontekście – Latynoamerykanów do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Dane amerykańskiego Departamentu Pracy

83 D. Papademetriou, A. Terrazas, Immigrants in the United States and the Current Economic Crisis, Migration Policy Institute, 1.04.2009, http://bit.ly/2D0snak, dostęp: 5.01.2018.

84 Labor Force Participation Rate – jest to wskaźnik pozwalający ocenić wielkość aktywnej części siły roboczej. Określa liczbę ludzi w wieku produkcyjnym, którzy są zatrudnieni lub aktywnie poszukują pracy.

85 Foreign-born Workers: Labor Force Characteristics – 2016, U.S. Department of Labor, 18.05.2017, http://bit.ly/2oZC3hV, dostęp: 5.01.2018.

86 Power of the Purse: How Asian Americans and Pacifi c Islanders Contribute to the U.S. Economy, Partnership for a New American Economy Research Fund, October 2017, https://bit.ly/2KsZ8jk, dostęp:

30.07.2018.

z 2016 roku wykazały, że wysokość zarobków imigrantów w USA wynosiła 83,1%

wysokości zarobków rodzimych pracowników. Oznaczało to, że średnia tygodniowa płaca obcokrajowców wynosiła 715 dolarów, a urodzonych w USA mieszkańców – 860 dolarów⁸⁷.

Pomimo tego, że wynagrodzenie za pracę cudzoziemca było niższe niż w przypad-ku obywatela, i tak zazwyczaj równe było wielokrotności płacy otrzymywanej przez imigranta w kraju ojczystym. Dla przykładu, średnia płaca w Meksyku była o ponad połowę niższa i wynosiła równowartość około 318 dolarów tygodniowo⁸⁸. Według danych z 2014 roku 53,2% mieszkańców kraju żyło poniżej granicy ubóstwa⁸⁹. Rząd meksykański starał się przeciwdziałać problemowi niskich płac. Podwyższono kra-jową płacę minimalną, a w styczniu 2017 roku minimalną stawkę dzienną zmieniono z 3,52 na 3,86 dolara. Prezydent Enrique Peña Nieto ogłosił, że po raz pierwszy od 40 lat wzrost wynagrodzeń był o 15% wyższy od wzrostu cen⁹⁰. Problem polegał jednak na tym, że dla 7 milionów Meksykanów zarabiających minimalną pensję kra-jową taka podwyżka nie przynosiła żadnej odczuwalnej zmiany. Koszt tzw. koszyka żywnościowego, czyli ceny podstawowych produktów potrzebnych do zaspokojenia potrzeb żywieniowych rodziny składającej się z dwojga dorosłych oraz dwójki dzie-ci, wynosił pod koniec 2016 roku 10,52 dolara dziennie.

Stany Zjednoczone szczególnie wyraźnie odczuwały skutki meksykańskich prob-lemów gospodarczych. Miliony nielegalnych i legalnych imigrantów przekroczy-ły granicę północnego sąsiada w poszukiwaniu lepiej płatnych posad. W dekadzie 1995–2005 szacunkowa liczba nielegalnych imigrantów na amerykańskim rynku pracy uległa podwojeniu z 3,6 do 7,3 miliona⁹¹. W latach 2009–2014 liczba utrzy-mywała się na względnie stałym poziomie około 8 milionów⁹². Niewielki spadek, który miał miejsce w 2014 roku, tłumaczy się zmianami, jakie nastąpiły w imigracji z Meksyku. Po pierwsze, skutkiem wielu działań podjętych na granicy trudniej niż dotychczas było pokonać ją nielegalnie. Po drugie, znacznie utrudnione było rów-nież przedostanie się z Ameryki Środkowej do Meksyku. Pod naciskiem Stanów Zjednoczonych meksykańskie służby imigracyjne bardziej restrykcyjnie zaczęły egzekwować obowiązujące w tym kraju prawo, co przyczyniło się do zatrzymania wielu imigrantów zmierzających do granic USA. Należy również uwzględnić de-cyzje podejmowane przez imigrantów pod wpływem oceny bieżącej sytuacji w po-lityce imigracyjnej, która dostarczała niepokojących wniosków powstrzymujących potencjalnych wędrowców. Prawo imigracyjne USA stawało się coraz ostrzejsze, lata 2007–2009 upłynęły pod znakiem kłopotów gospodarczych, a w Meksyku

87 Ibidem.

88 Avarage Wages (indicator), OECD, http://bit.ly/1Oe6Wja, dostęp: 8.01.2018.

89 C. Woody, Mexico’s Wages Are So Paltry That Human-rights And Legal Groups Are Sounding the Alarm, „Business Insider”, 1.03.2017, http://bit.ly/2D9e6IJ, dostęp: 8.01.2018.

90 P. Ferri, El salario mínimo en México, uno de los más bajos de América, llega a la Suprema Corte de Justicia, „El País”, 9.12.2016, http://bit.ly/2qHOzne, dostęp: 8.01.2018.

91 O. Blanco, America’s Undocumented Immigrant Workforce Has Stopped Growing, CNN, 13.01.2017, http://cnnmon.ie/2fm40Hb, dostęp: 8.01.2018.

92 J.S. Passel, D. Cohn, Size of U.S. Unauthorized Immigrant Workforce Stable After the Great Re-cession, Pew Research Center, 3.11.2016, http://pewrsr.ch/2eE8GIy, dostęp: 8.01.2018.

gospodarka ustabilizowała się na tyle, że wielu Meksykanów zdecydowało się po-wrócić. Te czynniki przyczyniły się do wyhamowania strumienia napływającego do Stanów Zjednoczonych oraz do ożywienia migracji powrotnej z USA. Należy jed-nak zauważyć, że pogorszenie się sytuacji gospodarczej w kraju przyjmującym nie przynosi gwałtownego i długotrwałego załamania procesów migracyjnych. Nastę-puje swoista korekta rynku migracyjnego, w czasie której migracje powrotne mają charakter umiarkowany. Zgodnie z obserwacjami poczynionymi przez Luisa Alberto Romero, jednego z prezesów Międzyamerykańskiego Banku Rozwoju (Inter-Ameri-can Development Bank), „imigranci wykorzystają wszystkie możliwe opcje, zanim podejmą decyzję o powrocie”⁹³.

Z ekonomicznego punktu widzenia ważnym składnikiem analiz poświęconych zależnościom między ekonomią a procesami migracyjnymi są zarabiane przez imi-grantów pieniądze, przesyłane przez nich do rodzin i znajomych w kraju pochodzenia, tzw. remittances⁹⁴. Zjawisko absorbowało uwagę badaczy już u początków XX wie-ku, jednym z ich prekursorów był Florian Znaniecki⁹⁵. Współczesne kierunki badań nad wpływem tzw. migradolarów na procesy migracyjne umniejszają ich rolę lub jej nie doceniają. Tymczasem wraz z intensywnie zwiększającą się liczbą imigrantów przybywających do USA od schyłku XX wieku przez początki XXI wieku znaczenie przekazów pieniężnych rosło, stając się ważnym źródłem wpływów fi nansowych do budżetów wielu państw wysyłających. Obrazowo ujął to E.V. Iglesias z Międzyame-rykańskiego Banku Rozwoju: „kiedy miliony migrują na północ, miliardy płyną na południe”⁹⁶. W założeniu imigrantów pieniądze te mają zaspokoić potrzeby rodzin pozostałych w kraju. Pośrednio stają się jednak źródłem nowych możliwości w spo-łecznościach lokalnych, a nawet w skali kraju.

Ameryka Łacińska, za sprawą znacznej mobilności swoich mieszkańców, stała się przedmiotem badań nad przepływem kapitału wypracowanego przez imigrantów.

Problemy państw, które nie potrafi ły zaspokoić potrzeb swoich obywateli w zakresie miejsc pracy i dochodu, spotykały się z potrzebami rynków krajów wysoko rozwi-niętych, których kłopotem był niedobór pracowników na rodzimym rynku pracy. Nie dziwi więc fakt, że Ameryka Łacińska jest regionem, w którym w skali globalnej naj-szybciej rozwijał się rynek remittances. Warto zauważyć, że sprzyjały temu również m.in. coraz niższe koszty międzynarodowego transferu pieniędzy⁹⁷.

93 Migradollars and Economic Development: Characterizing the Impact of Remittances on Latin America, Council on Hemispheric Aff airs, 6.05.2010, http://bit.ly/2FzT2fk, dostęp: 13.01.2018.

94 E. Morawska, The Impact of Past and Present Immigrants’ Transnational Engagements on Their Home-Country Localities: Exploring an Underinvestigated Aspect of the Transnationalism-Migration Relationship, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny”, R. XXXIX, z. 1(147), 2013, PAN, Warszawa, 2013, s. 12.

95 D.S. Massey, J. Durand, K.A. Pren, Migradollars in Latin America. A Comparative Analysis [w:] Migration and Remittances from Mexico: Trends, Impacts, and New Challenges, A. Cuecuecha, C. Pederzini (red.), Lexington Books, 2012, s. 243.

96 E.V. Iglesias, Foreword [w:] Beyond Small Change. Making Migrant Remittances Count, D.F. Terry, S.R. Wilson (red.), Washington D.C.: Inter-American Development Bank, 2005, s. ix.

97 Remittances to zazwyczaj niewielkie sumy przesyłane przez indywidualnych imigrantów, ale ich liczba sprawia, że sumarycznie dają ogromne kwoty. Niemniej jednak analitycy właśnie w niewielkiej jednostkowej kwocie przesyłanych pieniędzy upatrują powód, dla którego banki nie zabiegały

aktyw-Liczba przekazów wysyłanych do Ameryki Łacińskiej wzrastała między 1998 a 2008 rokiem średnio o 15% rocznie. W sumie kwota sięgnęła 70 miliardów dola-rów. Warto zauważyć, że 80% wszystkich transferów kierowanych do państw latyno-amerykańskich pochodziło z terytorium USA⁹⁸. Zgromadzone dotychczas dane, dokumentujące istnienie zależności między procesami migracyjnymi a pieniędzmi wysyłanymi przez imigrantów do domu, są stosunkowo skromne. Co więcej, w do-stępnej literaturze poświęconej temu zagadnieniu dominują analizy skupiające się na jednostkowym przypadku Meksyku. Wydaje się, że istotna zmiana nastąpiła, kiedy neoklasyczna teoria ekonomii migracji ustąpiła miejsca teorii nowej ekonomii migra-cji, o czym wspomniano już na początku książki. Pierwsza z nich, postulując postrze-ganie migracji jako wyniku indywidualnej decyzji jednostki, podejmowanej w celu maksymalizacji zysku, nie czyniła z remittances przedmiotu głębszego zaintereso-wania. Migracje miały być dwustronnym ruchem, w którym z biegiem czasu nara-stała liczba powrotów, a zarobione pieniądze były inwestowane przez powracających emigrantów w krajach rozwijających się. U schyłku XX wieku zakwestionowano przede wszystkim tezę o migracji jako wyniku jednostkowej decyzji. Teorie nowej ekonomii migracji zwróciły uwagę na zbiorowy, rodzinny charakter takiej decyzji, podejmowanej w celu poprawy sytuacji w rodzinach oraz przezwyciężenia lokalnych utrudnień. Zatem wyjazd migranta był swego rodzaju inwestycją, która musiała się zwrócić. Istotnym zagadnieniem stały się więc pieniądze przesyłane przez migrują-cych do rodzinnych krajów. Zwiększone od lat 80. XX wieku zainteresowanie bada-czy wpływem remittances na procesy migracyjne zaowocowało wieloma nowymi wnioskami, które jednak nie wyczerpały tematu. W ocenie badaczy wciąż są jeszcze obszary, które wymagają licznych analiz⁹⁹.

Według raportu Rady ds. Zachodniej Półkuli (Council on Hemispheric Aff airs, COHA) z 2010 roku w Meksyku przekazy pieniężne stanowiły trzecie co do wiel-kości źródło dochodu państwa, obok eksportu ropy oraz turystyki. Począwszy od grudnia 2014 roku, dochody pochodzące z remittances rosły sukcesywnie i na tyle intensywnie, że w grudniu 2015 roku dwukrotnie przewyższyły wpływy z handlu nieprzetworzoną ropą naftową (crude oil). Tym samym pieniądze zarobione przez

nie o przyciągnięcie takich klientów. Otworzyło to drogę do rozwoju fi rm zajmujących się transferem niewielkich kwot, które dodatkowo konkurowały z bankami wysokością prowizji. Szacuje się, że duże instytucje bankowe obsługują 5–10% przesyłanych remittances między USA a Ameryką Łacińską. Ich prowizje wynoszą 12% plus 2–3% za zamianę waluty. Dla porównania: Western Union, światowy poten-tat w przesyłaniu pieniędzy, pobierał opłatę w przeciętnej wysokości około 9%. Warto jednak zauważyć, że działalność takich fi rm jak Western Union, MoneyGram czy UAE Exchange jest krytykowana za brak przejrzystości działań. Koszty przesyłanych pieniędzy ustalane są indywidualnie i różnią się w zależ-ności od wysokości kwoty, miejsca, z którego są wysyłane, oraz miejsca docelowego transferu, np. wy-słanie 500 dolarów z Dallas do Meksyku to 14 dolarów prowizji, ale już z Nowego Jorku – 25 dolarów.

W odpowiedzi na rynku pojawiły się takie fi rmy jak Xoom, korzystające z nowoczesnych technologii i oferujące niskie stałe koszty transferu, w wysokości 5–6 dolarów. Przeniesienie części procesu do rze-czywistości wirtualnej pozwoliło na znaczne obniżenie pobieranej prowizji. Over the Sea and Far Away,

„The Economist”, 19.05.2012, https://econ.st/2sxFknt, dostęp: 23.05.2018.

98 Migradollars and Economic Development: Characterizing the Impact of Remittances on Latin America, Council on Hemispheric Aff airs, 6.05.2010, http://bit.ly/2FzT2fk, dostęp: 13.01.2018.

99 D.S. Massey, J. Durand, K.A. Pren, op.cit., s. 243.

Meksykanów w USA i wysyłane do kraju zajęły pierwsze miejsce w zestawieniach, wyprzedzając nawet dochody osiągane z handlu ropą naftową. Dane meksykań-skiego Banku Centralnego z 2016 roku pokazały skalę różnicy. Wynikało z nich, że w 2015 roku kwota pochodząca z przesłanych przez migrantów pieniędzy wyniosła prawie 25 miliardów dolarów, a z eksportu ropy – około 19 miliardów. W pierwszym kwartale 2016 roku przekazy osiągnęły kwotę ponad 6 miliardów dolarów, w porów-naniu z mniej niż 3 miliardami pochodzącymi z eksportu ropy. Zdaniem José Alfredo Coutiño, dyrektora ds. Ameryki Łacińskiej w agencji Moody’s, odpowiedzialne za to były nie tylko kłopoty branży naftowej w Meksyku, wywołane spadkiem cen ropy na rynkach światowych oraz znacznym niedoinwestowaniem branży, co przekładało się na jej mniejszą produktywność, ale też migracje. Dostępność lepiej płatnej pracy u północnego sąsiada oraz rozwój technologii transferu pieniędzy znacznie obniżają-cej koszty przepływu odegrały istotną rolę¹⁰⁰.

Warto również podkreślić, że kwestia remittances stała się jednym z elementów wi-zji polityki imigracyjnej Donalda Trumpa podczas kampanii wyborczej w 2016 roku.

Kandydat na prezydenta obarczył Meksyk odpowiedzialnością za problemy imigra-cyjne USA, w szczególności związane z nielegalną imigracją. Jednocześnie ogłosił, że w związku z tym część przekazów płynących z USA do Meksyku, wysyłana przez imigrantów do rodzin, powinna zostać skonfi skowana. Pozyskane środki miały być przeznaczone na sfi nansowanie budowy muru na granicy amerykańsko-meksykań-skiej, jeśli rząd Meksyku odmówi zapłaty za tę inwestycję. Analitycy z Goldman Sachs zwrócili jednak uwagę, że pomysły prezydenta, by opodatkować remittances lub zwiększyć opłaty za przesyłanie przekazów pieniężnych, nie zatrzymają środków zarobionych przez imigrantów w USA. Zwiększą tylko popularność nieformalnych kanałów przekazywania pieniędzy do kraju, funkcjonujących już we wczesnych de-kadach procesu¹⁰¹.