nabywcy płacą za własność intelektualną, którą stanowią wyniki badań, licen-cje, know-how, prawo do nowych technologii. Izabell88 dodaje, że know-why obok know-how należy do wartości niematerialnych we własności intelektualnej. Własność intelektualna w przedsiębiorstwie wchodzi w zakres aktywów niema-terialnych. Urbanek89 interpretuje pojęcie aktywów niematerialnych jako kapitał intelektualny (ludzki, organizacyjny i zewnętrzny), który obejmuje aktywa in- telektualne i własność intelektualną (np. patent, wzór użytkowy, wzór przemy-słowy, znak towarowy, prawa autorskie, znaki geograficzne). W skład wartości niematerialnych mogą wchodzić prawa, relacje, dostęp do rynków i ochrona ryn-ku, którą uwidacznia patent oraz prawa autorskie. Kucher i Simon90 przy określa-niu ceny proponują skupiać się przede wszystkim na poszukiwaniu hardfactoren
88 D. I. Isabelle, S&T commercialization strategies and practices, [w:] Handbook of Research on Techno-Entrepreneurship, red. F. Thérin, Edward Elgar Publishing, Cheltenham 2007, s. 63–64.
89 G. Urbanek, Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 31–47.
90 E. Kucher, H. Simon, Market Pricing als Basic des Target Costing, [w:] Kostenmanagement – Wettbewerbsvorteile durch Systematische Kostensteuerung, red. K. P. Franz, P. Kajüter, Schäfter--Poeschel, Stuttgart 1997, s. 148.
i softfactoren – cechach materialnych i niematerialnych, które istnieją w przed-miocie analizy. Razgaitis91 , odnosząc się do ceny wartości niematerialnych, uży- wa terminu „cena inicjująca”. Można dodatkowo wskazać termin „wartość przy-niesiona przez licencjodawcę”. Hanks92, analizując relacje pomiędzy własnością intelektualną, która stanowi technologię a wartością, kładzie nacisk na odbiorcę własności intelektualnej. Technologia, a w tym rozumieniu własność intelektu-alna, nie jest nic warta, dopóki nabywca technologii nie zdecyduje się jej nabyć lub użyć. Sukces komercjalizacyjny może oznaczać zarówno użycie, jak i naby-cie własności intelektualnej. W tym drugim przypadku może zaistnieć sytuacja braku etapu wprowadzenia własności intelektualnej na rynek. Nabywca płaci
za prawo do posiadania własności intelektualnej93. W procesie komercjalizacji następują wycena własności intelektualnej i określenie ceny nabycia. Natomiast nie ma fazy procesu komercjalizacji, jakim jest etap wprowadzenia np. technolo-gii na rynek. Wyceniając własność intelektualną, częściej będziemy analizować wartości niematerialne niż materialne. Choć wartości materialne mogą warunko-wać postrzeganie wartości. Elementy materialne, np. technologii, mogą stanowić o kosztach inwestycji. Transakcja będąca przedmiotem wyceny, np. licencji lub know-how, może bazować na wartościach materialnych i niematerialnych (mię-dzy innymi kosztach zużycia materiału oraz dodatkowych przychodach ze znaku towarowego). Razgaitis94 stwierdza, że wartość własności intelektualnej zale-ży od ryzyka wyprowadzenia jej na rynek. Ryzyko to ma cztery źródła, takie jak: własność intelektualna, rynek, ochrona wartości intelektualnych, polityka technologiczna. Pierwszy rodzaj ryzyka jest warunkowany przez etap rozwoju przedmiotu własności intelektualnej, a według terminologii Jolly’ego95 – etap procesu komercjalizacji. Etapy procesu komercjalizacji nakreśla ryzyko zwią-zane z wprowadzeniem oraz ewentualnymi inwestycjami, aby doprowadzić np. technologię do wejścia na rynek. Rynki charakteryzują się różnymi barierami wejścia i różnymi podmiotami na nich działającymi, stąd się może zwiększać lub zmniejszać ryzyko wprowadzenia własności intelektualnej na rynek. Możliwość ochrony własności intelektualnej, np. przez patent lub inne elementy własności
91 R. Razgaitis, Pricing the intellectual property of early-stage technologies: A primer of basic valuation tools and considerations, [w:] Intellectual Property Management in Health and Agricul-tural Innovation: A Handbook of Best Practices, red. A. Krattiger, R. T. Mahoney, L. Nelsen et al., MIHR: Oxford i PIPRA: Davis, 2007, s. 818–819.
92 C. Hanks, General introduction, [w:] Technology and Values. Essential Readings, red. C. Hanks, Willey-Blackwell, Malden 2010, s. 1–7.
93 Taka sytuacja ma miejsce, gdy przedsiębiorca nabywa nową własność intelektualną w celu utrzymania starej, np. technologii, na rynku.
94 R. Razgaitis, Valuation and pricing of technology based intellectual property, John Wiley & Sons, Chichester 2003, s. 20–25.
95 V. J. Jolly, Commercializing new technologies: getting from mind to market, Harvard Busi-ness School Press, Boston 1997, s. 33.
przemysłowej, pozwala w skrajnym przypadku uzyskać pozycję monopolistycz-ną na rynku, minimalizując ryzyko wprowadzenia technologii na rynek. Rodzaj ochrony, a właściwie strategii ochrony własności intelektualnej, to zarówno kosz- ty związane z ochroną, jak i potencjalne dochody ze sprzedaży. Ryzyko technolo- giczne określa wartość kosztową lub odtworzeniową technologii. Rynek i polity-ka technologiczna państwa pokazują też wartość dochodową technologii.
Wycena własności intelektualnej może się odnosić do wyceny patentu, technologii, know-how lub praw do jej składników (prawa do patentu, praw do technologii, know-how). W sytuacji, gdy udziela się, a nie sprzedaje prawa do składników własności intelektualnej, wyceniane są licencje96. Patent będzie wzmacniał wartość licencji. Problem, co powinno być przedmiotem wyceny, może się pojawić, gdy technologia zawiera kilka patentów, wzory użytkowe i wzory przemysłowe. Wycena każdego składnika własności intelektualnej osob-no (np. patentu) ma sens, jeśli patenty mogą wejść w skład innej technologii oraz dla celów księgowych.
W komercjalizacji wiedzy i/lub technologii menedżerowie podejmują wysił-ki, aby nadać wartość wynikom badań, know-how i wynalazkom. Wyceniana wła-sność intelektualna tworzy wspomniany już kapitał intelektualny. Andriessen97 mówi o kapitale intelektualnym w ujęciu: kompetencji, know-how zespołu ba-dawczego (zajmującego się transferem wiedzy technologii, przygotowującego model biznesowy pod względem prawnym i/lub ekonomicznym), kultury organi- zacji, technologii i wiedzy, procesów, jakie potrafi stworzyć organizacja (badaw-cze i zarządcze) oraz sieci współpracy. Wyceniając własność intelektualną, można ustalić wartość dla praw autorskich lub przemysłowych, które stanowią podstawę, rdzeń wartości komercjalizowanego kapitału intelektualnego. Wartość dodatkowa (kultura organizacji, standardy, sieć współpracy, kompetencje) będzie nadawana podczas transferu technologii i wdrażania jej na rynek według obranego mode-lu biznesowego (np. udzielenie licencji, tworzenie firm spin-offs, bezpośredniej sprzedaży technologii). Wpływ na wycenę wartości własności intelektualnej będą miały te składniki kapitału intelektualnego, które pozwalają określić ich przychód i koszt.
Wyceniając własność intelektualną, należy jednak pamiętać, że wartość technologii nie zawsze będzie oznaczać ceny jej składników. Cena jest specy-ficzną wartością, którą określają nabywcy i sprzedawcy technologii za pomocą
96 Jeżeli przedsiębiorstwo ma jedynie uprawnienia do korzystania z dóbr intelektualnych, ale ich właścicielem pozostaje pierwotnie inny przedsiębiorca, to jest licencjonowanie. Sprzedaż, wniesienie do spółki wkładu są zbyciem praw, polegającym na zmianie podmiotu uprawnionego do dysponowania prawami własności intelektualnej.
97 D. Andriessen, Weightless wealth: four modifications to standard IC theory, „Journal of Intellectual Capital” 2001, vol. 2, no. 3, s. 204–214; D. Andriessen, Implementing the KPMG value explorer. Critical success factors for applying IC measurement tools, „Journal of Intellectual Capi-tal” 2005, vol. 6, no. 4, s. 474–488.
szacowania wartości i negocjacji. Różne grupy interesariuszy wprowadzenia np. technologii na rynek, pojawiający się w procesie komercjalizacji inaczej będą wyceniać wartość technologii (np. wynalazca inaczej spojrzy na wartość tech-nologii niż inwestor lub producent). Wartość technologii zależy też od tego, czy analizujemy przeszłość, teraźniejszość czy przyszłość98.
Specyfika problemów związanych z komercjalizacją zmusza do wyraź-nego odróżnienia wartości własności intelektualnej od wartości rynku. Mard i Hitchner99 , odnosząc się do wyceny wartości intelektualnych, podają dwa fun-damentalne składniki wyceny: koszty i dochód. Park i Park100 określają to podej-ście jako monetarne. Z punktu widzenia podejścia monetarystycznego istotne jest oszacowanie kosztów niezbędnych do wytworzenia wartości intelektual-nej, na przykład na podstawie kosztów poniesionych lub kosztów przyszłych badań o podobnym zakresie tematycznym oraz oszacowanie obecnej warto-ści przyszłych dochodów na podstawie na przykład zdolności wygenerowania dochodu. Podejście monetarne ma swoje uzasadnienie w wycenie wartości li-cencji, która dotyczy własności intelektualnej. Transakcja nabycia licencji jest związana z oczekiwaniem uzyskania dochodu z własności intelektualnej lub
odpowiedniego zwrotu nakładów101
. Analiza kosztów i dochodów daje podsta-wy do określenia strategii licencjonowania. Ta z kolei jest składnikiem strategii konkurencji dla nowej technologii i powinna opierać się na poprawnej wyce-nie wartości technologii102. Szacowanie wartości technologii będzie polegać na określeniu czynników własnych i aplikacyjnych. Pierwsze z nich to np. stan techniki, etap rozwoju, stopień specjalizacji, finalny produkt, kluczowe atry-buty technologii. Natomiast do czynników aplikacyjnych określania wartości rynkowej zalicza się między innymi popyt na technologie lub finalne produkty, niezbędne procesy produkcyjne, oczekiwane przepływy gotówkowe, głębokość i szerokość rynku. Jeżeli szacowanie wartości technologii zakończy się określe-niem jej ceny, wtedy następuje wycena technologii, która w dużej mierze bazuje na technikach monetarnych, jednakże w analizie niezbędne są składniki komer-cjalizacyjne, takie jak: poziom technologii, typ technologii, zakres wdrożenia, rodzaj transferu technologii, etap życia technologii, rynek/-i docelowe oraz faza procesu komercjalizacji (tab. 3.4).
98 B. Latour, A collective of human and nonhumans, [w:] Technology and Values. Essential Readings, red. C. Hanks, Willey-Blackwell, Malden 2010, s. 49–59.
99 M. J. Mard, Financial factors. Cost approach to valuing intellectual property, „Licensing Journal”, August 2000, s. 27–28; J. R. Hitchner, M. J. Mard, Financial valuation workbook, John Wiley & Sons, New Jersey 2003, s. 1–45.
100 Y. Park, G. Park, A new method for technology valuation in monetary value: procedure and application, „Technovation” 2004, vol. 24, s. 387–394.
101 H. K. Kyle, Enforcement of copy right and trademark rights, „Licensing Journal”, August 2000, s. 28–29.
Wartość technologii oraz licencji jest zdeterminowana przez trzy główne składniki: dochód z technologii lub licencji, wartość porównywalnych technologii
lub alternatywnych zasobów oraz struktura opłat licencyjnych (opłaty licencyjne).
Wartość technologii najczęściej nie jest skorelowana z kosztami badań i jej roz-woju. Krattiger et al.103 proponują oddzielenie pojęć wartości technologii i warto-ści własności intelektualnej. Wartość intelektualna opiera się na kosztach badań i przygotowania technologii do wdrożenia. Takie podejście jest uzasadnione, gdy chce się wycenić kapitałochłonność badań i rozwoju nowej technologii. Z punk-tu widzenia procesu komercjalizacji, gdy uznajemy ją za sukces pod względem wdrożenia technologii na rynek lub sprzedaży (np. licencji), wartość nakładów inwestycyjnych nie będzie znacząco wpływała na zróżnicowanie wyceny nowej technologii i własności intelektualnej kryjącej się w nowej koncepcji.
Tabela 3.4. Czynniki wpływające na oszacowanie wartości technologicznej i wartości rynku technologii
Czynniki kształ-tujące wartość technologiczną Wpływ Czynniki kształtujące wartość rynku Wpływ Stan techniki
Stopień ochrony włas-ności intelektualnej Potencjał rynkowy Poziom sprzedaży Poziom rozwoju Ryzyko wdrożeniowe,
finansowe, potrzebne zasoby
Koszty licencji,
know-how Wskaźniki zwrotu kapitału
Cykl życia technologii Zainteresowanie Wielkość produkcji Udział w rynku Stopień specjalizacji
Unikatowość techno-logii, standaryzacja Ryzyko inwestycyjne Prawdopodobieństwo wejścia na rynek i osiągnięcia planowa-nej sprzedaży Dziedzina, typ
technologii Zasoby: materiałowe, laboratoryjne, ludz-kie, finalne procesy i produkty
Długość cyklu życia
generująca dochody Czas, w jakim moż-liwe jest osiągnięcie dochodu
Poziom finansowania Kapitał na dalsze
badania Czas finansowania rozwoju technologii Elastyczność inwestycji Unikatowość zasobów Możliwość
kopiowania
Źródło: opracowanie na podstawie badania oraz Y. Park, G. Park, A new method for technology valuation in monetary value: procedure and application, „Technovation” 2004, vol. 24, s. 387–394.
103 A. Krattiger, R. T. Mahoney, L. Nelsen, J. A. Thomson, A. B. Bennett, K. Satanarayana, G. D. Graff, G. C. Fernandez, S. P. Kowalski, Intellectual property management in health and agri-cultural innovation: A handbook of best practices, MIHR, PIPRA, Oswaldo Cruz Foundation and bioDevelopments-International Institute, 2007, s. 101–110.