( 1 )
I. M ark sizm i le n in o w s k i bo lszew izm
P o czątk i r u c h u k o m u n isty c z n e g o w s e n s ie b o lsz e w ic k im s ię g ą ją p ie rw sz y c h la t naszeg o stu le c ia . F o rm u ją c y się n a k a n w ie m a rk s iz m u n u r t le n in o w s k i ju ż w la ta c h d z ie w ię ć d z ie sią ty c h m in io n e g o s tu le c ia p rz y b r a ł k o n k r e tn ą p o s ta ć p a r ty jn ą n a II zjeź d zie S o ę ja ld e m o k ra ty c z n ę j P a r t ii R o b o tn iczej Rosji w r . 1903.
B oleszew izm o d e g ra ł is to tn ą ro lę , w y c isk ą ją c z n a m ie n n e p ię tn o n a lo sa c h w ie lu n a ro d ó w ś w ia ta , p o w o d u jąc ró w n o c z e śn ie w ie le p ro b le m ó w i k o n flik tó w zaró w n o w e w n ą trz k rą jo w y c h , j a k i n a a r e n ie m ię d z y n a ro d o w ą ).
N ow e k ie r u n k i id e o w e ro d z ą się zaw sze w ło n ie is tn ią ją c e g o o rg a n iz m u sp o łecz
neg o w ów czas, gdy p o ja w ią ją się sp rz e c z n o śc i i tru d n o ś c i. P o p ro s tu w te d y , g dy ów o rg an izm z a czy n a n ie d o m ag ać. T a k b y ło w w y p a d k u m a rk siz m u czy p ó źn ięj le n i
no w sk ieg o b o lszew izm u . M ocny i p rę ż n y p o c z ą tk o w o k a p ita liz m n a w ie d z iły p ie rw sze ch o ro b y p o w o d o w an e m. in. c o ra z c z ę stsz y m i p ro te s ta m i (p rz y b ie ra ją c y m i ró ż ne p o s ta c i) o d łam ó w sp o łeczn y ch , k tó r e c z ę sto w b a rd z o tr u d n y c h w a ru n k a c h w y tw a rz a ły d o b ra m a te ria ln e . R o b o tn icy ży jący w nęd zy , h a ru ją c y w p o cie czoła n ie r a z p o n a d 12 g o d zin d z ie n n ie , u sto s u n k o w y w a li się w ro g o i b a rd z o k ry ty c z n ie do n a d e r d la n ic h n ie k o rz y s tn y c h w a ru n k ó w m a te ria ln y c h i s to su n k ó w sp o łecz
nych.
Nic w ięc d ziw n eg o , że m a rk siz m czy b o lszew izm z y sk iw a ły zw łaszcza w śró d p r o le ta r ia tu liczn y ch zw o len n ik ó w , k u sz o n y c h p rz e d e w sz y stk im so c ja listy c z n ą czy w p e rs p e k ty w ie k o m u n is ty c z n ą w iz ją p rzy szło ścio w ą. O b raz sp o łe c z e ń s tw a ży jąc e
go w d o b ro b y cie, b ez w yzysku, w o b rę b ie s p ra w ie d liw o śc i, ró w n o ści, w ząjem n eg o p o sz a n o w a n ia itp ., m u s ia ł s iłą rz e c z y w p ły n ą ć n a sp o só b m y ś le n ia i d z ia ła n ia tych, k tó rz y u w a ż a li się za p o k rzy w d zo n y ch , w y z y sk iw a n y c h czy sp y c h a n y c h do d ru g o rz ę d n y c h k a te g o r ii sp o łeczn y ch .
M ark s n a z w a ł u to p ią p o g lą d y i te o r ie so c ja listy c z n e S a in t—S im ona, F o u rie ra , O w en a i in n y c h . U to p y n y m i je d n a k ż e o k a z a ły się ta k ż e je g o z ało ż en ia, p o d o b n ie j a k te o r ie E n g e lsa i L en in a. N ie ty le j e ś li ch o d zi o z a sa d n ic z e cele , gdyż do s p r a w ied liw eg o ła d u sp o łeczn eg o czy ży cia w d o s ta tk u zm ie rz a m y w z a sa d z ie w szyscy, a le je ś li ch o d zi p rz e d e w sz y stk im o śro d k i. D ro g a re w o lu c y jn a , o p a r ta n a przem ocy, te r r o r z e i w ogóle o g ro m n e j p re ą ji o d g ó m ą j, o k a z a ła się je d n ą je s z c z e z a sa d n ic z ą
ła w a _________ ława
om yłką, ja k i c h ta k w ie le by ło w b u rz liw y c h , d ra m a ty c z n y c h d z ią ja c h lu d zk o ści.
K w estie t e w y d ą ją s ię n am , żyjącym p o d k o n ie c XX stu le c ia , s p r a w ą oczyw istą, d y sp o n u jem y p rz e c ie ż o d p o w ie d n im i d o św ia d c z e n ia m i, p rz e ż y w a liśm y w szyscy osobiście u p a d e k tzw . re a ln e g o socjalizm u , n a o c z n ie s ię p rz e k o n u ją c o n ieży c io w ych, p e łn y c h sp rz e c z n o śc i z a ło ż e n ia c h „ b u d o w a n ia ro z w in ię te g o społecztśftstw a so cjalisty czn eg o .“ S o cjalizm b o lsz e w ic k i n ie s p ra w d z ił się w p ra k ty c e , w k ra c z a ją c w g łęb o k i k ry z y s w e w sz y stk ic h s f e ra c h ży cia sp o łe c z n e g o — ek o n o m iczn ej, p o li
ty czn ej, k u ltu ra ln ą ), m o ra ln e j.
N asi ojcow ie, d ziad o w ie , p ra d z ia d o w ie , n ie m o g li z n a ć ty c h fa k tó w , sp o g lą d a li w ięc n a w s p ó łc z e s n ą so b ie rz e c z y w is to ść zg o ła in n y m i oczym a. W c h ła n ia li często po p ro s tu id e o lo g ię m a rk s is to w s k ą , u p a t n y ą c w n ią j sk u te c z n e le k a r s tw o n a n ie d o m ag ający i za c z y n ą ją c y k u le ć sy s te m sp o łeczn y . A le k a ż d ą c h o ro b ę tr z e b a leczyć, a że o w a te r a p ia b y ła s k u te c z n a (p rz y z a s to s o w a n iu in n y c h o czy w iście śro d k ó w ), m ożem y się p rz e k o n a ć , s p o g lą d a ją c ch o cia żb y n a w s k a ź n ik i ro zw o ju e k o n o m ic z n e go k rą jó w z a c h o d n ic h po II w o jn ie św ia to w e j.
W p o rę s p o s trz e g li się k o m u n iśc i np. w łoscy, h is z p a ń sc y itp . p rz e p ro w a d z a ją c d o g łę b n ą k ry ty k ę b o lsz e w ic k o -le n in o w sk ię j k o n c e p c ji so c ja liz m u z o d rz u c e n ie m całego o g ro m n eg o b a la s tu n a jró ż n ie jsz y c h d o g m ató w , k tó r e o k a z a ły się być z a ró w no w ielk im cięż arem , ja k i a n a c h ro n iz m e m . T ylko k rą je „ re a ln e g o so c ja liz m u “ d r e p ta ły u p o rc z y w ie sz la k ie m sta lin o w s k im i n e o s ta lin o w s k im p ro w ad zący m do p o w szech n eg o k ry zy su .
2. F o rm o w a n ie się ru c h u k o m u n isty c z n e g o
W róćm y je d n a k ż e d o k w e s tii z a sad n iczą) — fo rm o w a n ia się i ro z p o w sz e c h n ia n ia ru c h u b o lszew ick ieg o . P rz e d I w o jn ą ś w ia to w ą i w tr a k c ie d z ia ła ń w o je n n y c h był on o d o so b n io n y — p a r t i a b o lsz e w ic k a m ia ła je d y n y c h so ju sz n ik ó w w m ały ch , n ie liczących się p a r tia c h — SD KPiL i w b u łg a rs k ic h „ tie s n ia k a c h “ . S y tu a c ja u le g ła z a sad n iczej z m ia n ie p o ro s y jsk ie j re w o lu c ji listo p a d o w ą j z r. 1917, zak o ń czo n ej zw y
c ię stw e m b o lszew ik ó w . P rz y k ła d y c ią g n ą — do szło w ię c d o zn aczn ej ra d y k a liz a c ji o d łam ó w lew ico w y ch p a r t ii s o c ja ld e m o k ra ty c z n y c h czy so c ja listy c z n y c h , w k o n s e k w en cji czego w p o szczeg ó ln y ch k r ą ja c h zaczęły p o w s ta w a ć p a r t ie k o m u n isty c z n e p rz y jm iy ą c e id e o lo g ię i u k ie r u n k o w a n ia b o lszew ick ie.
P ie rw sz e l a t a po z a k o ń c z e n iu I w o jn y św ia to w e j były w ię c o k re s e m n a ro d z in n o wego ru c h u p o lity c z n e g o z s z e ro k ą b a z ą c z ło n k o w sk ą r e p r e z e n tu ją c ą w n ie k tó ry c h k rą ja c h z n a c z n ą siłę. P rz y k ła d o w o — K o m u n is ty c z n a P a r t ia P o lsk i ( p ie r w o tn a n a zw a — K o m u n isty c z n a P a r t ia R o b o tn ic z a P o ls k i) z o s ta ła zało ż o n a ju ż w g ru d n iu r. 1918 p rz e z p o łą c z e n ie P P S L ew icy i SDKPiL, p o d czas g d y K PCz p o w s ta ła d o p ie ro w m ąju 1921 r„ p rz y b ie ra ją c d e fin ity w n ą p o s ta ć n a p rz e ło m ie p a ź d z ie rn ik a i lis to p a d a te g o sam eg o ro k u n a ąjeź d zie zjed n o c zen io w y m , k tó r y o d b y ł się z ro z p o rz ą d z e n ia III M ięd zy n aro d ó w k i.
T a n o w a m ię d z y n a ro d o w a o rg a n iz a c ja ro b o tn ic z a z a ło ż o n a z o s ta ła w m a rc u 1919 r. z in ic ja ty w y L en in a, s k u p ia ją c w sw y ch sz e re g a c h now o p o w s ta ją c e p a r t ie k o m u n isty c z n e ( s tą d c z ę sto u ż y w a n a n a z w a M ię d z y n a ro d ó w k a K o m u n is ty c z n a a lb o K o
m in te rn ). D z ia ła ła o n a w o p a rc iu o ś c isłe z a sa d y c e n tr a lis ty c z n e — p o szczeg ó ln e p a rtie k o m u n isty c z n e b y ły ją j se k c ja m i. W arto je s z c z e d o d ać, że p a r t ie k o m u n i
sty czn e w w ięk szo ści w y p a d k ó w p o w s ta ły w w y n ik u ro z ła m u w ru c h u so c ja listy c z nym , w C zech o sło w acji n p . z le w ic y p a r t ii s o c ja ld e m o k ra ty c z n ą j.
P e w n ą część w in y d o ty c z ą c ą ro z b ic ia je d n o lite g o d o tą d w z a sa d z ie ru c h u so c ja li
stycznego n a le ż y p rz y p is a ć ró w n ie ż k ie ro w n ic tw o m p a r tii so c ja ld e m o k ra ty c z n y c h , k ró te n ie p o tr a fiły w zło żo n y ch w a ru n k a c h I w o jn y św ia to w ą j i po j ą j zak o ń c z e n iu w y p raco w ać o d p o w ie d n io sk u te c z n y p ro g ra m sp o łeczn o -p o lity czn y o d p o w ia d a ją c y in te re so m ro b o tn ik ó w . N ic w ię c d ziw n eg o , że w tą j s y tu a c ji p o w sta w a ły m aso w e p a rtie k o m u n isty c z n e (le w ic o w e o d łam y c z ę sto p rz e w y ż sz a ły lic z e b n ie p o z o sta łe
[ 4 9 ]
ława . ława
k rę g i s o c ja ld e m o k ra ty c z n e ). T ak w ięc w n ie k tó ry c h k rą ja c h p a r tie k o m u n isty c z n e zrzeszały p o c z ą tk o w o w ięcej czło n k ó w n iż p a r tie so c ja ld e m o k ra ty c z n e .
T ak i s ta n rzeczy u trz y m y w a ł się m n ię j w ięcęj d o p o ło w y la t d w u d z ie sty c h , k ie d y n a s tą p iło o b n iż a n ie ra d y k a liz m u sp o łeczn eg o c h a ra k te ry s ty c z n e g o d la p ie rw sz y c h la t p o w o jen n y ch . N ajw ięk szy w p ły w u trz y m a ły so b ie p a r t ie k o m u n isty c z n e w N iem czech, C zech o sło w acji, F ra n c ji, W łoszech, B u łg a rii i Ju g o s ła w ii n a le ż ą c ró w n o cześn ie do n a jb a rd z ie j lic z e b n y c h s ił p o lity c z n y c h . W p o z o sta ły c h k rą ja c h e u ro p ejsk ic h k o m u n iśc i n a le ż e li do p a r t ii słab szy ch , n ie o d g ry w ą ją c is to tn ie js z e j 'ro li w w e w n ę trz n y m życiu p o lity czn y m .
3. G łów ne c e le i z a m ie rz e n ia d z ia ła ń III M ię d zy n aro d ó w k i
M ięd z y n a ro d ó w k a K o m u n is ty c z n a p o d w o d z ą L e n in a w y c h o d z iła z z ało ż en ia, że św ia to w a re w o lu c ja p r o le ta r ia c k a j e s t n ie u n ik n io n a i że re w o lu c ja b o lsz e w ic k a w Rosji, w listo p a d z ie 1917 r. j e s t p o c z ą tk ie m , d o k tó re g o n a w ią ż e z k o le i re w o lu c ja w N iem czech i w in n y c h k rą ja c h . III M ię d z y n a ro d ó w k a p e łn ić m ia ła fu n k c ję s z ta b u g e n e ra ln e g o , o rg a n iz a to r a i in ic ja to r a re w o lu c ji św ia to w e j. Rozwój p a r t ii k o m u n i
sty czn y ch i ru c h u ro b o tn ic z e g o p rz e b ie g a ć m ia ł w o p a rc iu o p o d o b n e z a sa d y j a k w Rosji, z u ży ciem p ra k ty c z n ie id e n ty c z n y c h m e to d i s tra te g ii.
T reść ow ego „ w sp ó ln e g o “ z a w a r ta b y ła w 21 w a ru n k a c h p rz y ję c ia do M ięd zy n a
ro d ó w k i K o m u n isty czn ej. N a p ie rw s z y p la n w y su w a ły się t u ż ą d a n ia d o ty c z ą c e z d e cyd o w an eg o , k o n s e k w e n tn e g o r o z s ta n ia się z so c ja ld e m o k ra ty z m e m , o b o w iązek w p ro w a d z e n ia i ro z w y a n ia p o re w o lu c y jn e j d y k ta tu r y p r o le ta r ia tu , n ieu c z e stn ic z e - n ie w k o a lic ja c h rząd o w y ch , p o lity c z n e i o rg a n iz a c y jn e p o d p o rz ą d k o w a n ie się III M ięd zy n aro d ó w ce. Z p a r tii k o m u n isty c z n e j w y k lu c z e n i m ie li by ć w szyscy „cen- try ś c i i u g o d o w cy “ , k tó rz y w y ra ż a li sw e w ą tp liw o ś c i w s to s u n k u do ro z ła m u w r u ch u ro b o tn iczy m .
O w e „ re g u ły g ry “ p rz y ję to n a II z jeź d zie M ię d z y n a ro d ó w k i K o m u n isty czn ej w 1920 r. R zuca się tu w oczy e w id e n tn y c e n tra liz m , e le m e n ty d y k ta to rs k ie , co było ta k c h a ra k te ry s ty c z n e d la o rg a n iz a c ji i d z ia ła n ia całe g o le n in o w s k ie g o ru c h u b o l
szew ickiego.
II M ię d z y n a ro d ó w k a p r z e s ta ła p ra k ty c z n ie fu n k c jo n o w a ć w o k re s ie I w ojny św ia to w e j. W o b liczu ro z ła m u i u k o n s ty tu o w a n ia K o m in te m u — r u c h so c ja ld e m o k ra ty c z n y zaczął p o sz u k iw a ć no w y ch fo rm sw eg o je d n o lic e n ia i sc a la n ia . W k o ń cu w 1923 r. ro z p o c z ę ła sw ą d z ia ła ln o ś ć S o c ja lis ty c z n a M ię d zy n aro d ó w k a, b ę d ą c a de fa c to k o n ty n u a to rk ą M ię d z y n a ro d ó w k i D ru g ie j. W o d ró ż n ie n iu o d K o m in te m u b y ła lu źn y m z rz e s z e n ie m c a łk o w ic ie sa m o d z ie ln y c h p a r tii, je j u c h w a ły n ie m ia ły d la n ich m ocy o b o w iązu ją cej.
K o m u n iści są d z ili p ie rw o tn ie , że u d a im się p o zy sk ać n a sw ą s tro n ę w k ró tk im czasie p rz e w a ż ą ją c ą w ięk szo ść k la s y ro b o tn ic z e j. G dy o k a z a ło się, że p rz e w id y w a n ia te są n ie r e a ln e i n ie o s ią g a ln e , w III M ięd zy n aro d ó w ce z aczęto od 1921 r. la n s o w ać tzw . ta k ty k ę f r o n tu je d n o lite g o (c h o d z iło t u o n a w ią z a n ie b lisk ic h k o n ta k tó w z p a rtia m i so c ja listy c z n y m i i so c ja ld e m o k ra ty c z n y m i w w a lc e o u rz e c z y w is tn ie n ie p o stu la tó w e k o n o m iczn y ch , liczono się ta k ż e z m o żliw o ścią k o o rd y n o w a n ia d z ia ła ń p o lity c z n y c h ).
U d e rz a tu p e w n a sp rz e c z n o ść — w r. 1920 o d ż e g n y w a n o się od so c jald em o k raty z- m u, w ro k p ó źn iej z a c z ę to sz u k a ć z n im w sp ó ln e g o ję z y k a . P rz y c z y n a j e s t p r o s ta — u św ia d a m ia n o so b ie n e g a ty w n e n a s tę p s tw a ro z b ic ia , n ie c h c ą c je d n a k ż e p rzy zn ać się do w iny, ro b io n o „ d o b rą m in ę d o złej g ry “ .
T a k ty k a f r o n tu je d n o lite g o n ie p rz y n io s ła i n ie m o g ła p rz y n ie ść o d p o w ied n ich re z u lta tó w p o z y ty w n y ch . P rzeło m o w y m o k a z a ł się ro k 1923, g dy n ie u d a ło się p rz e p ro w ad zić p rz y g o to w y w a n e g o p o w s ta n ia w N iem czech. P o n a d to m a la ł w p ły w p o w a ż n ie c h o reg o L en in a, k tó ry b y ł g łó w n y m rz e c z n ik ie m ow ej ta k ty k i.
BOGDAN KISZĄ [ 5 0 ]