Pierwsze wybory, jeszcze do Rady Najwyższej Łotwy, odbyły się 18 marca 1990 roku. Do urn wyborczych stawiło się 1.593.019 uprawnionych do głosowania, co stanowiło 81,25% frekwencję. Rada składała się z 201 członków z czego jedynie 139 z nich było Łotyszami. Jej przewodniczącym został Anatolijs Gorbunovs. Rolą tego ciała było nade wszystko pokojowe doprowadzenie do przekształcenia Łotwy z kraju satelickiego wobec Kremla w niezależny podmiot prawa międzynarodowego. Zadanie to zostało w zupełności wykonane i już w perspektywie trzech lat miały odbyć się nowe wybory do parlamentu na podstawie nowej ordynacji wyborczej i, tym razem nie ograniczane żadnymi względami geopolitycznymi. Ordynacja wyborcza, uchwalona 20 października 1992, była następstwem przemian związanych z odzyskaniem niepodległości, a w rezultacie przekształconą wersją przepisów przyjętych w roku 1922. Przewidywała proporcjonalny system podział mandatów wobec partii, które przekroczyły 4-ro procentowy próg zaporowy. Dodatkowym rozwiązaniem, które dziś już nie występuje był przepis wprowadzający głos preferencyjny.
Wyborca tradycyjnie wskazywał kandydata umieszczonego na liście, dysponował jednak prawem do wykreślenia nazwiska lub dopisania kandydata/ów z innej listy wyborczej, co w efekcie prowadziło do prezentacji własnej listy przez wyborcę, na której znajdowały się preferowane nazwiska. Głosy oddane na danego kandydata były sumą wszystkich głosów preferencyjnych – wskazań na kandydata pomniejszoną o liczbę wykreśleń z listy (o preferencje negatywne). Jednocześnie głos oddany na listę liczony był jako wskazanie dla wszystkich kandydatów, których nazwiska znajdowały się na liście, jako jeden głos dla każdego35. Taka konstrukcja ordynacji wymuszała aktywność polityków
34 Informacje ze strony internetowej OSW z 19.06.2008 r.
35 W konsekwencji wyniki głosowania obliczano w ten sposób, iż w przypadku braku indywidualnych preferencji wyborców, każdy kandydat umieszczony na liście był traktowany jako wskazany. Oddane głosy na niego powiększano o preferencje pozytywne i pomniejszano o preferencje negatywne. W. Petroff, Systemy wyborcze do parlamentów dwunastu europejskich państw postkomunistycznych, Kancelaria Sejmu.
oraz przeciwdziałała personalnym rozgrywkom wewnątrzpartyjnym w walce o pozycję na liście36. Ww. ustawa stanowiła podstawę wyborów z 5-6 czerwca 1993 roku w wyniku, których została wyłoniona piąta Saeima37. Frekwencja, w tych pierwszych w pełni wolnych wyborach była jeszcze wyższa, niż przed trzema laty, w trakcie wyborów do Rady Najwyższej i wyniosła 89,91 % (1.118.316 uprawnionych oddało głos)38. W elekcji wzięło także udział 18.413 wyborców mieszkających poza granicami Republiki. Do wyścigu o miejsca w parlamencie stanęły 23 komitety wyborcze, z których tylko ośmiu udało się przekroczyć 4-procentowy próg wyborczy39. Wyniki wyborów prezentują się następująco:
Nazwa partii Ilość zdobytych
mandatów Procent poparcia
Łotewska Droga ( LC) 36 32,38
Ruch na Rzecz Niepodległości Łotwy
(LNNK) 15 13,35
Partia Zgody Narodowej (TSP) 13 11,99
Łotewski Związek Chłopski (LZS) 12 10,64
Ruch Równouprawnienie (L) 7 5,77
Ojczyzna i Wolność (TB) 6 5,36
Łotewski Związek Chrześcijańskich
Demokratów (KDS) 6 5,01
Demokratyczna Partia Centrum (DCP) 5 4,67
Tabela. Wyniki wyborów parlamentarnych na Łotwie z 5-6 czerwca 1993 roku (V kadencji).
Źródło: J. Zieliński, Instytucjonalizacja przemian...., Warszawa 2004, s. 305; Bleiere D. (sast.), Latvija 1985-1996. gadā. Notikumu hronika, N.I.M.S., Rïga 1996, s. 113.
Na czele nowego parlamentu stanął, sprawujący już tę funkcję w poprzedniej kadencji, A. Gorbunovs. Piąta Saeima nie przetrwała jednak całej czteroletniej kadencji. Wkrótce
Biuro Studiów i Ekspertyz, nr 180, marzec 1999, s. 19; J. Zieliński, Instytucjonalizacja przemian ustrojowych...
op. cit., s. 238.
36 J. Cynarski, Łotwa współczesna… op. cit., s. 75. J. Zieliński, Instytucjonalizacja przemian ustrojowych... op. cit., s. 238.
37 Numeracja jest związana z uznaniem ciągłości wobec parlamentów przedwojennych. Czwarta Saeima działała w latach 1931 – 1934 i została rozwiązana przez rządy dyktatorskie i zastąpiona systemem niedemokratycznym.
38 W stuosobowej Saeimie znalazło się 88 Łotyszy.
39 Interesującym rozwiązaniem tej ordynacji była możliwość wyrażania prze wyborców swoich preferencji, np. poprzez wskazanie kandydata lub dopisanie go do listy, o ile był umieszczony na innej liście.
Szerzej patrz: W Petroff: Systemy wyborcze do parlamentów dwunastu europejskich państw postkomunistycznych. Kancelaria Sejmu. Biuro Studiów i Ekspertyz, nr 180, marzec 1999, s. 19. Cyt. za:
J. Zieliński, op. cit., s. 238.
okazało się, że dynamika zmian społecznych była tak duża i zmiany w myśleniu i sympatiach mieszkańców Łotwy tak gwałtowne, że koniecznym było przeprowadzenie nowych wyborów.
Generalnie, dotychczasowy układ sił w parlamencie nie odpowiadał już preferencjom politycznym społeczeństwa. Ujawniły się i konsekwencje nieprecyzyjnego i złych rozwiązań prawnych jakie zawarte zostały w przepisach ordynacji: mnogości partii politycznych, braku efektywnej kontroli społecznej nad działaniami partii. Rozwiązaniem wydawała się nowa elekcja.
Przed wyborami do szóstej kadencji parlamentu, 25 maja 1995 r. udało się przyjąć ustawę o wyborach do Sejmu, która w swych założeniach miała eliminować negatywne konsekwencje poprzedniej ordynacji. Na mocy ustawy podwyższono próg wyborczy z 4 do 5%, a także wprowadzono obostrzenia do wykonywania biernego prawa wyborczego.
Dysponentami głosu nie mogły być osoby kolaborujące z d. ZSRR, ŁSRR, KPZR, biorące czynny udział w organizacjach społecznych: IFPŁ, ZRKP, OWW, OKON40 i jego regionalnych komitetach, osoby nie znające języka państwowego na poziomie trzecim (najwyższym) oraz będące etatowymi współpracownikami KGB i analogicznych struktur.
Przepisy powyższe budziły wiele kontrowersji, pojawiły się nawet oskarżenia o naruszenie powszechnie obowiązujących norm prawa oraz o ograniczenie wolności i swobody wyborów.
Miejmy jednak na względzie fakt, że 27 stycznia 1994 r. w całości przywrócono moc obowiązywania konstytucji z 1922 w okresie drugiej niepodległości, która usiłuje precyzować kwestie wyborcze. Podług ustawy zasadniczej wyborcami są wszyscy obywatele Republiki Łotewskiej korzystający z pełni praw, którzy w dniu wyborów osiągnęli wiek 18 lat (art. 8). Głosowanie ex lege i erga omnes ma być powszechne, bezpośrednie, równe, wolne i tajne.
W dniach 30 września – 1 października 1995 roku przeprowadzono wybory do szóstej kadencji Sejmu. Zanotowano w nich niższą, niż w poprzednich wyborach frekwencję – 71,9%
(po raz pierwszy w elekcji wzięło mniej niż milion osób – 955.392)41. Do ubiegania się o miejsce w parlamencie stanęło 19 partii, przekroczyć 5-procentowy próg wyborczy zdołało 9. „Szefem” nowo wybranego parlamentu została Ilga Kreituse, zastąpiona na tym stanowisku po roku przez Alfredsa Cepanisa, który sprawował godność przewodniczącego Saeimy
40 Internacjonalistyczny Front Pracujących Łotwy, Zjednoczona Rada Kolektywów Pracowniczych, Organizacja Weteranów Wojny, Ogólnołotewski Komitet Ocalenia Narodowego.
41 Być może przyczyniły się do tego zmiany w przyznawaniu biernego prawa wyborczego, które odebrały go trzem grupom obywateli Łotwy – tym którzy: a. po styczniu 1991 roku kontynuowały działalność w KPZR i KP Łotewskiej SRR, „Interfroncie”, Ogólnołotewskim Komitecie Obrony Społecznej, Zjednoczonym Komitecie Kolektywów Pracowniczych; b. nie dysponowały zaświadczeniem potwierdzającym znajomość języka łotewskiego w stopniu najwyższym; c. były etatowymi współpracownikami KGB i podobnych struktur.
już do końca jej kadencji. Szósta Saeima była areną niezwykle dynamicznych przetasowań na łotewskiej scenie partyjnej. Warto jedynie skonstatować, iż w latach 1995 – 1998 łotewska scena polityczna zmieniała się w zawrotnym tempie, co miało swój wyraz w wynikach wyborów parlamentarnych.
Nazwa partii Ilość zdobytych
mandatów
Procent poparcia Demokratyczna Partia „Gospodarz” (DCP) 18 15,33 Łotewska Droga (LC) 17 15,06
Ludowy Ruch na Rzecz Łotwy (TKL) 16 14,65
Ojczyzna i Wolność (TB) 14 11,62
Łotewska Partia Jedności (LVP) 8 7,24
Łotewski Związek Chłopski (LZS) 8 6,17
Łotewska Narodowa Partia
Konserwatywna (LNNK) 8 6,14
Partia Zgody Narodowej (TSP) 6 5,65
Łotewska Partia Socjalistyczna (LSP) 5 5,61
Tabela. Wyniki wyborów parlamentarnych na Łotwie z 30 września – 1 października 1995 roku (VI kadencji).
Źródło: J. Zieliński, Instytucjonalizacja przemian...., Warszawa 2004, s. 306; Bleiere D. (sast.), Latvija 1985-1996. gadā. Notikumu hronika, N.I.M.S., Rïga 1996, s. 114.
Dodajmy także, że i wybory kolejne zostały poprzedzone nowelizacją ordynacji, którą przyjęto 3 października 1998 roku. Z propozycją zmian ustawy wystąpiły ugrupowania rządzące jeszcze w marcu 1996 r. Projekt dotyczył wydłużenia kadencji prezydenta do lat 4, przeniesienia daty wyborów parlamentarnych z jesieni na wiosnę oraz rezygnacji z dwudniowego głosowania. W ostateczności pozostano przy pierwszej i ostatniej propozycji, gdzie uściślono, że wybory parlamentarne odbywać się będą w pierwszą sobotę października.
W wyborach w roku 1998 pretendowało 21 komitetów wyborczych, ale do Saeimy dostało się jedynie 6 (świadczyć to może o zapoczątkowaniu wówczas procesu stabilizacji systemu partyjnego i zmierzania w kierunku systemu, by użyć terminologii G. Sartoriego, umiarkowanego pluralizmu). Wyniki wyborów przedstawione zostały poniżej. Frekwencja wyniosła dokładnie tyle samo, co przed trzema laty, tzn. 71,9% (944.667 wyborców). Nowym przewodniczącym Saeimy został Janis Straume.
Nazwa partii Ilość zdobytych mandatów
Procent poparcia
Partia Ludowa (TP) 24 21,04
Łotewska Droga (LC) 21 18,17 Ojczyzna i Wolność / Łotewska Narodowa
Partia Konserwatywna (TB/LNNK) 17 14,1
Partia Zgody Narodowej (LVP) 16 14,13 Łotewska Unia Socjaldemokratyczna
((LSDA) 14 12,81 Nowa Partia (JP) 8 7,37
Tabela. Wyniki wyborów parlamentarnych na Łotwie z 3 października 1998 r.
(VII kadencji).
Źródło: J. Zieliński, Instytucjonalizacja przemian...., Warszawa 2004, s. 307. Również strona internetowa: http:/kastors.saeima.lanet.lv/base/cgi/viet_ss.
W tym parlamencie także dochodziło do przekształceń i połączeń na scenie politycznej, ale najbardziej charakterystycznym rysem tej kadencji był wzrost deputowanych bez afiliacji klubowej – o ile na początku bez przynależności partyjnej pozostawał jeden poseł, o tyle w 2002 roku deputowanych, którzy nie należeli do żadnego z klubów parlamentarnych było już ośmioro. Drugą cechą wyróżniającą tę Saeimę od poprzednich jest fakt, że przetrwała ona pełną czteroletnią kadencję i zastąpiona została dopiero przez parlament wyłoniony w wyniku elekcji z 5 października 2002 roku.
Nazwa partii Ilość zdobytych
mandatów
Procent poparcia
„Nowe Czasy” (JL) 26 23,9
Koalicja „O Prawa Człowieka
w Zjednoczonej Łotwie”(PCTVL) 25 19
Partia Ludowa (TP) 20 16,6
Pierwsza Partia Łotwy i Łotewski Związek
Demokratyczno-Ludowy (LPP i LKDS) 12 9,5
Sojusz Zielonych i Związek Rolników (ZZS
) 10 9,4
Ojczyzna i Wolność (TB) 7 5,4
Tabela. Wyniki wyborów parlamentarnych na Łotwie z 5 października 2002 r.
(VIII kadencji).
Źródło: J. Zieliński, Instytucjonalizacja przemian...., Warszawa 2004, s. 307-308; Również:
http://www.cvk.lv/cgi-bin.
Do wyborów parlamentarnych w 2002 r. stanęło 20 list partyjnych i koalicyjnych, z których tylko sześć (podobnie jak w poprzednich wyborach) zdołało dostać się do Sejmu.
Wyniki prezentuje poniższa tabela. Frekwencja wyborcza podczas tych wyborów była o niecałe pół punktu procentowego niższa niż podczas ostatnich wyborów, wyniosła 71,51% (997.754 osób). W parlamencie znalazło się 79 Łotyszy i kilkunastu reprezentantów mniejszości narodowych42. Przewodniczącą ówczesnej Saeimy została Ingrida Udre.
Ostatnie wybory parlamentarne43 przeprowadzone jak zwykle w pierwszą sobotę października (7 października 2006 r.) dały zwycięstwo centroprawicowej koalicji. Wspominany Centroprawicowy rząd jest pierwszym w 15-letniej historii niepodległej Łotwy, który przetrwał wybory. Wyniki sobotniego głosowania dały mu 51 ze 100 miejsc w parlamencie oraz pewność, że Aigars Kalvitis ze zwycięskiej Partii Ludowej – dwunasty premier Łotwy od 1991 r. – utrzyma się na stanowisku. Koalicja trzech ugrupowań, której przewodzi, zdobyła w parlamencie o sześć miejsc więcej, niż dotychczas posiadała, i ma minimalną możliwą większość. Skłócona z premierem druga partia centroprawicy Nowa Era, która w kwietniu z hukiem wyszła z rządu, zarzucając koalicjantom korupcję, zdobyła tylko 16%. O miejsca w stuosobowym Sejmie ubiegało się aż 19 partii i związków politycznych. Rządząca dotychczas Partia Ludowa (Tautas Partija) premiera Aigarsa Kalvitisa, nazywająca siebie liderami prawicy szła do wyborów z hasłem Głosuj na tych, którzy działają! opowiadając się głównie za interesami klasy średniej. Mniej istotne są dlań kwestie socjalne44.
Do uczestnictwa w wyborach zachęcała ówczesna prezydent Łotwy Vaira Vike-Freiberga.
W wywiadzie udzielonym gazecie „Latvijas Avize” powiedziała: Jest cały szereg państw, w których uczestnictwo w wyborach jest obowiązkiem obywatela. To przejaw suwerenności.
Jeśli obywatel mówi: nie interesuje mnie to, co dzieje się w moim kraju, to jest to praktycznie to samo, co zdrada państwa. (…) Albo niech jakieś większe państwo się o nas zatroszczy.
Czy tak ma być? Czy o to walczyliśmy? Czy przez 50 lat niewoli czekaliśmy na to, by dobrowolnie oddać możliwość zarządzania swoim krajem? I w imię czego? Lenistwa?
42 W tym jeden Polak.
43 Opracowano na podst. Informatora politycznego PAP – Łotwa, lipiec 2007 oraz artykułów:
Centroprawica wygrała wybory na Łotwie - http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34236,3671424.html, Konserwatyści górą w wyborach na Łotwie - http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34236,3671918.html, Koalicja rządowa pozostanie u władzy - http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34236,3670979.html.
44 M. Łapczyński, Na Łotwie bez zmian, http://www.e-polityka.pl/a.4678.Na_Lotwie_bez_zmian.html.
Z niezadowolenia z sił politycznych? Rezygnacja z uczestniczenia w wyborach to odmowa korzystania ze swoich praw. Pasywność to, to samo, co oddanie swojego głosu komuś innemu.
Apel nie poskutkował, bo frekwencja wyniosła 62,7% – o blisko 10% mniej niż w wyborach przed czterema laty. Chociaż łotewska frekwencja jest i tak jedną z najwyższych w całej Unii Europejskiej, politolodzy tłumaczą bierność społeczeństwa brakiem nowych sił politycznych.
Sił, które mogłyby zebrać głosy ludzi zmęczonych polityką, nieustającymi skandalami i niestabilnością sceny politycznej. W ciągu ostatnich 15 lat Łotwa miała już kilkanaście rządów45.
Ojczyzna i Wolność – Łotewska Narodowa
Partia Konserwatywna50 (TB-LNNK) 8 6,94
O Prawa Człowieka we Wspólnej Łotwie51
(PCTVL) 6 6,03
Tabela. Wyniki wyborów parlamentarnych na Łotwie z 7 października 2006 roku (IX kadencji). Źródło: Informator polityczny PAP – Łotwa, lipiec 2007. M. Łapczyński, Na Łotwie bez zmian, http://www.e-polityka.pl/a.4678.Na_Lotwie_bez_zmian.html.
45 Ibidem.
46 Współrządząca Unia Zielonych i Związku Rolników (Zemnieku un Zala Savieniba) ma wizerunek partii broniącej głównie interesów rolników i skupia ludzi o często nieokreślonych poglądach.
47 W opozycji do rządzącej koalicji wystąpiła partia byłego szefa banku centralnego i premiera Einarsa Repse Nowa Era (Jaunais Laiks). Głównym mottem partii była walka z korupcją. Nowa Era wygrała poprzednie wybory w 2002 roku. Przedwyborcze sondaże zapowiadały jej zwycięstwo także i w tym roku.
48 Poważnym konkurentem dla PCTVL jest Partia Zgody Narodowej (Tautas Saskana Partija), która jest sukcesorem Partii Komunistycznej Łotewskiej Republiki Radzieckiej. Program jest dosyć podobny, jednak partia ta postrzegana jest jako bardziej ugodowa.
49 Kolejny koalicjant – Pierwsza Partia Łotwy (Latvijas Pirma Partija) twardo stoi na straży wartości rodzinnych i jest często nazywana „partią księży”. Ta konserwatywna partia szła do wyborów wspólnie z Łotewską Drogą (Latvijas Cels), która to przez długi okres dominowała w łotewskim życiu politycznym.
Przedstawiciele tej partii zasiadali we wszystkich rządach po 1993 roku.
50 Partia Ojczyzna i Wolność (Tevzemei un Brivibai/LNNK), założona w 1988 roku, stoi na straży łotewskiej tożsamości narodowej.
51 O głosy Łotyszy rosyjskiego pochodzenia walczyły dwie partie. Pierwsza z nich, O prawa Człowieka we Wspólnej Łotwie (Par cilveka tiesibam vienota Latvija, PCTVL), opowiada się przede wszystkim za uregulowaniem statusu języka rosyjskiego i wprowadzenie go jako języka oficjalnego w regionach, w których dla ponad 20% mieszkańców jest on językiem ojczystym. Partia opowiada się także za zniesieniem podatku VAT, wzrostem emerytur i płacy minimalnej a także za obniżką podatków. Wpływy do budżetu, według PCTVL, miałyby pochodzić głównie z funduszy unijnych a także z ograniczenia wydatków na obronę.
Po części niski wynik wynikał także z tego faktu, że około 200-300 tys. obywateli wyjechało za chlebem do Zachodniej Europy. Łotwa wciąż jest jednym z najbiedniejszych krajów UE (nie patrząc przez pryzmat pozostałych państw, które ostatnio wstąpiły do struktur unijnych), choć jednocześnie najdynamiczniej rozwijającym się, ze stopą wzrostu 10,5 proc. w 2005 r.
Zdaniem analityków: wyniki wyborów nie są zaskoczeniem, którzy nie spodziewali się, by sobotnie wybory przyniosły zasadnicze zmiany. Teraz – zgodnie z zapowiedziami zwycięzców z kampanii wyborczej – Łotysze oczekują poprawy warunków życia, szczególnie w najbiedniejszych regionach. To właśnie dobre wyniki gospodarcze, jak też wejście do UE i NATO przesądziły o wyborczym sukcesie rządzących. Bardzo dobry wynik uzyskała Partia Zgody Narodowej (≈14,5 proc.), popierana przez mniejszość rosyjską. Przed wyborami na próżno żądała ona zmiany ordynacji wyborczej, która dyskryminuje mniejszości narodowe, stanowiące 28,8 proc. ludności. Prawie pół miliona osób rosyjskojęzycznych na Łotwie (18 proc. ludności) nie może głosować, ponieważ nie posiadają łotewskiego obywatelstwa. Kogo zatem ordynacja obliguje i komu nadaje preferencyjną pozycję?
W zależności od konstrukcji ordynacji wyborczej jaka obowiązywała w danym okresie torowała się droga do parlamentu ugrupowań, które dysponowały odpowiednim zapleczem.
Jednocześnie praktyka wyborcza wskazuje, że w „redystrybucji” mandatów parlamentarnych uczestniczyły partie ze zróżnicowanym poparciem społecznym. Liczba frakcji biorących udział w wyborach oscyluje w przedziale 23, 19, 21, 20 i 19. Liczba partii oraz koalicji, którym zaś udało się partycypować w podziale to 8, 9, 6, 6 i 752. Z powyższych danych wnioskować można, iż system partyjny jest w ostatniej fazie demokratyzacji –
„stabilizowania się” – dojrzewania demokracji. Co więcej jeżeli tendencja malejąca w stosunku do liczby partii ubiegających i zasiadających w parlamencie utrzyma się bądź jeszcze skurczy do 4-5 partii w parlamencie system partyjny osiągnie swój optymalny kształt. Na niekorzyść bałtyckich systemów partyjnych przemawia fakt braku zaplecza wyborczego, tj. światłego elektoratu i społeczeństwa obywatelskiego. Badania podkreślają, że preferencje wyborcze dyktowane są bardziej sympatią polityczną ukształtowaną poprzez obietnice wyborcze i wizerunek kluczowych polityków partii aniżeli ich koncepcją kierunków rozwoju państwa i programem politycznym. Frekwencja wyborcza systematycznie maleje z pierwotnie: 89,91% (1993 r.) do 62,7% (2006 r.). Nie pomaga temu zjawisku także styl aktualnie prowadzonej polityki – afery korupcyjne, chęć uzurpacji władzy,
52 Analogiczne dane na Litwie prezentują się w sposób następujący: liczba partii ubiegających się o mandaty: 11, 5, 7 i 7 dopisać wybory z 2004 r. Liczba partii, które zasiadają w parlamencie: 8, 5, 4 i 7.
W Estonii ubiegających się o głosy: 22, 14, 7, 6 i 7 rok 2007, liczba partii, które zdobyły mandaty: 9, 7, 7, 6 i 6.
czy podporządkowywanie sobie urzędów oraz nieudolność i ostatnio słabsze wyniki ekonomiczne dyktowane blisko 14% inflacją.
3 listopada 2007 r. w Rydze około 8 tysięcy demonstrantów domagało odwołania ówczesnego premiera Aigarsa Kalvitisa, ustąpienia rządu, a nawet rozwiązania parlamentu. Była to druga akcja protestacyjna po zawieszeniu przez premiera 16 października w pełnieniu obowiązków szefa Biura do Przeciwdziałania i Zwalczania Korupcji (KNAB). W społecznym odbiorze premier próbował podporządkować sobie instytucję, która ujawniała przypadki korupcji wśród wpływowych polityków. Łotysze zniecierpliwieni są licznymi przypadkami korupcji wśród elit, w tym obecnej koalicji rządzącej. Latem 2007 roku mieszkańcy Rygi demonstrowali także przeciwko wyborowi przez parlament na stanowisko prezydenta Łotwy lekarza Valdisa Zatlersa, który przyznał się, iż przyjmował łapówki od pacjentów.
Jednak dopiero próba odwołania Aleksejsa Loskutovsa z funkcji szefa KNAB znacząco nasiliła społeczne niezadowolenie. Nastroje podgrzał sam Loskutovs, który nie zamierzał ustąpić. Jak podaje dalej Tygodnik OSW akcje protestacyjne są jednocześnie dowodem aktywności części społeczeństwa, wspieranego przez organizacje pozarządowe oraz znane postaci świata kultury, nauki i mediów. Są też wyrazem bezsilności wobec działań koalicji trzech ugrupowań centroprawicowych, które jeśli nawet zdecydują się na przeprowadzenie zmian personalnych, będą zapewne starać się o nienaruszenie samego układu władzy (i tak też się stało). Jedynym rozwiązaniem, które spotkałoby się z akceptacją społeczeństwa byłoby rozwiązanie parlamentu, na to jednak prezydent, wyłoniony przez koalicję rządzącą, nie był gotowy53.
53 Przyczyny konfliktu: Na jesieni, gdy wybuchł skandal korupcyjny wokół przewodniczącego parlamentu Indulisa Emsisa, premier popadł w konflikt z szefem KNAB Andrejsem Loskutovsem i 16 października zawiesił go w pełnieniu obowiązków. Kalvitis dążył do uzyskania kontroli nad antykorupcyjnym biurem, by materiały przez nie gromadzone nie posłużyły do kompromitowania kolejnych polityków i ugrupowań koalicji. Działania premiera wobec KNAB wywołały kryzys w gabinecie. Nie nastąpił jednak rozpad samej centroprawicowej koalicji. Z rządu odeszli ministrowie z ugrupowania Kalvitisa – szef MSZ Artis Pabriks uznawany za profesjonalistę i cieszący się zaufaniem na Zachodzie oraz Aigars Stokenbergs (minister ds. samorządów i rozwoju regionalnego), który protestował przeciw wpływowi, jaki na premiera wywiera łotewski oligarcha, były premier Andris Skele. W sytuacji niepewności co do trwałości gabinetu premierowi nie udało się powołać nowego ministra gospodarki. Odeszła też minister ds. socjalnych Dagnija Stake, protestująca wobec nieuwzględnienia w projekcie ustawy budżetowej podwyżki emerytur. Ostateczny wpływ na decyzję Kalvitisa o ustąpieniu mieli sami Łotysze, zachęcani do wyrażania społecznego sprzeciwu wobec rządu przez aktywne na Łotwie pozarządowe organizacje monitorujące przejrzystość procesów politycznych. W trakcie dwóch głośnych akcji protestacyjnych w Rydze najpierw 5, a następnie 8 – 10 tys. osób domagało się odejścia premiera, a nawet rozwiązania parlamentu. Na niezadowolenie z próby podporządkowania sobie przez premiera instytucji ujawniającej przypadki korupcji polityków, nałożyło się też zniecierpliwienie Łotyszy wobec braku skutecznych działań rządu w kwestii rosnącej wciąż inflacji (w październiku sięgnęła on 13,2% w stosunku rocznym) i nieuwzględnieniu przez premiera podwyżki emerytur w ustawie budżetowej na rok 2008 (przyjęta 8 listopada). Na podst. „Tygodnik OSW”, nr 28 z 7 listopada 2007 r. oraz nr 29 z 14 listopada 2007 r.
W systemie partyjnym Łotwy ponadto nadal utrzymuje się bipolarny i niesymetryczny układ, w którym wyraźną obecność rysują partie duże i dalej potem partie mniejszościowe.
Tendencją jest już wyraźna dominacja ok. trzech partii, które „deponują” podobną i znaczącą liczbę głosów elektoratu, a tym samym – podobną liczbę mandatów. Pozostałe ugrupowania stanowią tło systemu, jego uzupełnienie.
Rok Partia (lista zwycięska) Pierwsze dwie partie
(listy) Pierwsze trzy partie
Tabela. Kształtowanie się większości parlamentarnej na podstawie wyników wyborczych na Łotwie w latach 1993-2006.
Źródło: J. Zieliński, Instytucjonalizacja przemian...., op. cit., s. 242.
Takie równomierne rozłożenie głosów elektoratu pomiędzy trzech głównych aktorów politycznych nie wpływa jednak korzystnie. Jest przyczyną destabilizacji oraz perturbacji systemowych. Brak możliwości samodzielnego utworzenia gabinetu – rządu wymusza podjęcie rozmów i zawarcie koalicji. Doświadczenia bałtyckie potwierdzają, że nierzadko zwycięzcy opcjowali za współpracą z partiami dużymi, ale i odmiennymi programowo.
Takie równomierne rozłożenie głosów elektoratu pomiędzy trzech głównych aktorów politycznych nie wpływa jednak korzystnie. Jest przyczyną destabilizacji oraz perturbacji systemowych. Brak możliwości samodzielnego utworzenia gabinetu – rządu wymusza podjęcie rozmów i zawarcie koalicji. Doświadczenia bałtyckie potwierdzają, że nierzadko zwycięzcy opcjowali za współpracą z partiami dużymi, ale i odmiennymi programowo.