Polskiej Komisji Akredytacyjnej – analiza, ocena wyni- wyni-ków, wnioski
3. Ocena wpływu działalności Państwowej/Polskiej Komisji Akredytacyjnej na budowanie kultury jakości w
uczel-niach na podstawie wyników ocen i opinii wydanych
w poszczególnych latach III kadencji.
Autor: prof. dr hab. Danuta Strahl
Działalność Państwowej/ Polskiej Komisji Akredytacyjnej w III ka-dencji zorientowana była na realizację swojej misji, w której budowanie kultury jakości kształcenia w polskich uczelniach wyższych jest powinno-ścią najwyższą. Stąd też Komisja starała się integrować funkcje dialogu ze wszystkimi środowiskami zainteresowanymi doskonaleniem jakości kształcenia z funkcją oceny procesu kształcenia i uzyskiwanych efektów w szkolnictwie wyższym. Nadrzędną wartością, którą Komisja starała się kierować w swoich pracach był obiektywizm i transparentność wydawa-nych ocen jakości kształcenia, które są niezbędnym elementem wspoma-gającym polskie uczelnie w identyfi kowaniu ich pozycji na edukacyjnej mapie kraju. I tak: do budowy kultury jakości kształcenia niewątpliwie przyczyniła się decyzja PKA o publikowaniu raportów powizytacyjnych. Publikacja raportów nie tylko bowiem uwiarygadnia działalność Komisji, ale także pozwala wszystkim jednostkom organizacyjnym uczelni prowa-dzącym oceniane kierunki studiów korzystać zarówno z ich doświadczeń w zakresie kultury jakości kształcenia, jak również z doświadczeń zespo-łów oceniających Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Publikacja raportów niewątpliwie otworzyła drogę do popularyzowania dobrych praktyk w za-kresie metod i procedur podnoszenia jakości kształcenia. Inspiruje rów-nież do wypracowania nowych rozwiązań dydaktycznych, wpisując się
tym samym w misję PKA, w której deklaruje się, iż: „Troską Komisji jest to, by jej oceny pozostawiały, w ramach obowiązującego prawa, szerokie pole dla autonomicznych inicjatyw promujących innowacyjność procesu dydaktycznego oraz wysoką kulturę jakości kształcenia”
Z drugiej strony publikacja raportów wskazywała słabe strony pro-cesu dydaktycznego i jego efektów, przede wszystkim dotyczące we-wnętrznych systemów jakości kształcenia, prowadzące w konsekwencji do niezadowalających ocen wydanych przez PKA, co mogło być sygnałem ostrzegawczym dla wielu uczelni pozwalającym na usunięcie podobnych słabości. To jak istotną i realną rolę pełni PKA w budowaniu kultury ja-kości kształcenia świadczy między innymi zauważalny wzrost liczby ocen wyróżniających przyznanych jednostkom organizacyjnym uczelni w III kadencji w stosunku do dwóch wcześniejszych, jak i spadek udziału łącz-nej liczby warunkowych i negatywnych ocen jakości kształcenia. Wzrosła bowiem z pewnością świadomość uczelni w zakresie znaczenia ocen wy-różniających oraz roli jaką może spełnić wewnętrzny system zapewnienia jakości kształcenia.
PKA poszukiwała płaszczyzn dialogu z uczelniami w różnych formach. Były to spotkania z konferencjami rektorów jak: KRASP, KRUP, KRZASP, KRESZP, na których członkowie Prezydium PKA prezentowali nowe kry-teria i zasady oceny jakości kształcenia. Były to konferencje środowiskowe organizowane przez uczelnie, fundacje działające na rzecz jakości kształ-cenia gromadzące nauczycieli akademickich i studentów. Ponadto PKA wspólnie z Parlamentem Studentów organizowała co roku Forum Jakości, którego tematyka dotyczyła wewnętrznych systemów jakości kształcenia, doskonalenia programów kształcenia, współpracy uczelni z otoczeniem gospodarczym. Kolejną płaszczyzną dialogu były bezpośrednie kontakty zespołów oceniających z uczelniami. Jest to najbardziej aktywna forma oddziaływania Komisji na doskonalenie jakości kształcenia. Zespoły po-przez swój partnerski stosunek do uczelni starały się w czasie spotkań z władzami uczelni, kadrą akademicką i studentami prowadzić dyskusje nad najważniejszymi problemami procesu dydaktycznego, co podnosi-ło świadomość wszystkich uczestników tej dyskusji dotyczącą roli we-wnętrznego systemu jakości kształcenia poszczególnych interesariuszy, a przede wszystkim roli studentów w budowaniu kultury jakości.
Nowym elementem wzmacniającym proces budowania kultury jakości kształcenia było opracowanie kryteriów oceny programowej i instytu-cjonalnej, w związku z nowymi zadaniami Polskiej Komisji Akredytacyj-nej określonymi w znowelizowaAkredytacyj-nej ustawie Prawo o szkolnictwie wyż-szym. Zarówno w kryteriach oceny programowej, jak i instytucjonalnej wprowadzono jeszcze bardziej wyraziście niż w dotychczas stosowanych problem obecności i roli jakości kształcenia w misji uczelni i procesie zarządzania. Zespoły oceniające zawsze zwracały uwagę na związek mi-sji z jakością kształcenia, ale prowadzenie tego obszaru bezpośrednio do kryteriów oceny podnosi jego rangę, a przede wszystkim mobilizuje uczelnie do strategicznego działania uznającego jakość kształcenia, jako
stały element tej działalności. Wprowadzenie takiego kryterium do oceny jakości kształcenia i rozwinięcie go w nowym katalogu kryteriów i stan-dardów przyjętych przez PKA od roku 2012 pozwala sądzić, iż budowa kultury jakości w polskich uczelniach będzie przez PKA dociekliwie mo-nitorowana, oceniana a przede wszystkim stymulowana.
Naturalną drogą budującą kulturę jakości kształcenia w uczelniach jest współpraca Komisji z około 1000 ekspertów, których autorytet i do-świadczenie akredytacyjne wspomagają proces doskonalenia jakości kształcenia poprzez transfer doświadczeń i dobrych praktyk. Również przeprowadzone szkolenia wewnętrzne dla członków PKA i ekspertów oraz udział członków w ekspertów PKA w wizytacjach zagranicznych oraz studyjnych organizowanych m.in. przez ECA miały wpływ na dosko-nalenie warsztatu zespołów oceniających, a w konsekwencji na podnosze-nie jakości kształcenia w szkołach wyższych.
Do budowy kultury jakości w polskich uczelniach przyczyniła się wy-raźna w III kadencji orientacja prac Komisji na efekty kształcenia. Ze-społy oceniające bardziej wnikliwie przyglądały się efektom kształcenia nie tylko ograniczając je efektów końcowych, tj. do prac dyplomowych, ale włączając ocenę efektów etapowych w postaci prac egzaminacyjnych, projektowych, zaliczeniowych. Pytano też o katalog metod weryfi kują-cych efekty kształcenia. Był to dobry wstęp do oceny efektów kształcenia, które będą osią oceny jakości kształcenia IV kadencji PKA.
Trzeba też podkreślić w procesie reakredytacji konsekwentną ocenę gotowości ocenianych jednostek organizacyjnych uczelni do wdrażania zaleceń PKA formułowanych w raportach z poprzednich wizytacji. Oce-na skuteczności podjętego przez uczelnie programu Oce-naprawczego, wy-muszonego poprzez oceny warunkowe, czy też pozytywne przyznane na skrócony okres również wpisuje się w proces wspomagania przez PKA budowy kultury jakości kształcenia. W wyniku zaleceń PKA obserwo-wano w uczelniach podjęcie współpracy międzynarodowej, włączenie studentów do aktywnego uczestnictwa we wdrażaniu wewnętrznego sys-temu zapewniania jakości kształcenia, intensyfi kację badań naukowych, „wprowadzanie” czasopism na ministerialną listę punktacyjną.
Nie można też zapomnieć o roli ekspertów formalno-prawnych w bu-dowaniu kultury jakości. Analiza całego systemu dokumentacji efektów kształcenia, a także procedur związanych z procesem dydaktycznym, ocena działalności i zakresu kompetencji organów uczelni służyła niewąt-pliwie do poprawy kultury prawnej w polskich uczelniach. I nie chodzi tu o biurokratyczne spojrzenie na funkcjonowanie dziekanatów i innych służb administracyjnych, ale o troskę wobec studentów, którzy wchodząc na europejski rynek pracy powinni być spokojni o wiarygodność poświad-czonych przez uczelnię swoich kwalifi kacji.
Istotnym obszarem działalności Komisji mającym wpływ na budo-wanie kultury jakości kształcenia w polskim szkolnictwie wyższym jest opiniowanie wniosków o przyznanie uprawnień do prowadzenia kształce-nia na poziomie studiów pierwszego i drugiego stopkształce-nia. Znaczący udział
negatywnych opinii o tych wnioskach stawiał wyraźną granicę, po prze-kroczeniu której żadną miarą nie można było zaakceptować koncepcji kształcenia, bowiem nie spełniały fundamentalnych warunków dobrej dydaktyki. Precyzyjny wywód Prezydium PKA uzasadniający negatywne opinie nt. wniosków również miał swój wkład w budowaniu kultury jako-ści kształcenia, gdyż pozwalał na włajako-ściwą korektę proponowanych przez uczelnie rozwiązań.
W świetle przedstawionych sprawozdań zespołów kierunków studiów można mieć przeświadczenie, iż działania PKA w III kadencji zmierzały do realizacji jej podstawowego celu, którym jest zgodnie z zapisem w mi-sji „wspomaganie polskich uczelni publicznych i niepublicznych w budo-waniu standardów edukacyjnych na miarę najlepszych wzorców obowią-zujących w europejskiej i globalnej przestrzeni akademickiej”. Zarówno statystyka wydanych w III kadencji ocen jakości kształcenia, jak i refl ek-sje nad zmianami wprowadzonymi przez PKA w zasadach oceny jakości kształcenia pozwalają mieć nadzieję, że rozpoczęty proces budowy wyso-kiej kultury jakości kształcenia w polskim szkolnictwie wyższym będzie się umacniał i rozwijał.